Αλλαγές

Ο '''Θεόφιλος Αντιοχείας''' (;- 183/188) είναι ένας εκ των σημαντικότερων [[απολογητές|απολογητών]] του 2ου αιώνος. Διετέλεσε [[επίσκοπος]] της Αντιόχειας και ήταν ο απολογητής που απασχόλησε, με βάση τη διασωθείσα γραμματεία, περισσότερο τους αρχαίους ιστορικούς μετά το τον [[Ιουστίνος ο Μάρτυς|Ιουστίνο]]<ref>Π. Χρήστου, Ελλ. Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίδα 586</ref>. Ο ίδιος συνέγραψε πλειάδα συγγραμμάτων αλλά σήμερα διασώζονται μόλις τρία, με την κοινή ονομασία ''"Προς Αυτόλυκον"''. Περί αυτού διασώζονται γενικά βιογραφικά στοιχεία, αλλά όχι σε μεγάλη έκταση , με αποτέλεσμα να μην έχουμε σαφή χρονολογικά δεδομένα και στοιχεία περί της δράσεώς του.

Ο Θεόφιλος υπήρξε πολύγραφος θεολόγος της εποχής του. Παρότι ο ίδιος, στα βήματα τού [[Απόστολος Παύλος|Αποστόλου Παύλου]] , αυτοχαρακτηρίζεται ως ιδιώτης (απαίδευτος), μέσα από τα κείμενά του διακρίνουμε ακριβώς το αντίθετο. Τα κείμενά του ήταν γραμμένα με σαφήνεια, ζωντάνια, ετοιμότητα, με ύφος κομψό, νηφάλιο και εύρυθμο, ενίοτε όμως μονότονο λόγω της ευρείας εκτάσεως τους. Με λίγα λόγια υπήρξε δόκιμος συγγραφέας με ισχυρή προβολή και επιρροή<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 587</ref>, διαθέτοντας ''"ανεπτυγμένο γλωσσικό αισθητήριο, καθαρή και απλή σκέψη, και γνωμική ή αποφθεγματική διάθεση στο λόγο του"''<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ. αν., 281</ref>. Tαυτόχρονα φαίνεται αρκετά επηρεασμένος από την ασιανική ρητορική, όπως τη συναντάμε και στο [[Μελίτων Σάρδεων|Μελίτωνα Σάρδεων]]<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ. αν., 281</ref>. Παρότι τελικά τοποθετείται στους [[απολογητές]], μάλλον ο χαρακτήρας του έργου του είναι προτρεπτικός, με απολογητικά στοιχεία<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ. αν., 281</ref>.

Στο πρώτο βιβλίο, διακρίνεται η διαλεκτική αντιπαράθεση ενός εθνικού με το Θεόφιλο. Ο πρώτος εξαίροντας την υπερβατικότητα του θεού και με μία αγνωστικιστική (ως προς την προσιτότητα και όχι την ύπαρξη) διάθεση προβαίνει σε μία προσπάθεια να παρουσιάσει τις αδυναμίες της χριστιανικής διδασκαλίας, αφού ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει το Θεό. Ο Θεόφιλος απαντά ότι αυτό μπορεί να συμβεί μέσω της καθαρότητας της καρδιάς και προχωρεί σε σύγκριση των κτιστών θεών, με το άκτιστο της δόξης του χριστιανικού Θεού. Ουσιαστικά θέτει την ετερότητα [[Κτιστό|κτιστού]] και ακτίστου, τονίζοντάς τη συνάμα και με την προβολή της προέλευσης του ανθρώπου ''"εξ ουκ όντως"''<ref>Νικόλαος Τζιράκης, Απολογητές, σελίδα 165</ref>. Χαρακτηριστικά λέγει ότι ο βασιλιάς δεν πρέπει να προσκυνάτε, αλλά απλώς να απλώς τιμάται. Έτσι κέντρο του βιβλίου καταστάται η θεογνωσία<ref>Π. Χρήστου, ενθ.αν., 591</ref>. Ο συνομιλητής κατά τη διάρκεια του έργου χλευάζει τους χριστιανούς και την αποκρουστική πίστη τους. Καταλήγει δε χλευάζοντας και τη θεωρία της ανάστασης, ζητώντας να δει ένα αναστημένο. Ο Θεόφιλος απαντά με τη γνωστή κοσμολογική ένδειξη περί εναλλαγής ημέρας και νύχτας, αναστάσεως και δύσεως της σελήνης για να καταλήξει ''"επειδή προσεθηκας ώ εταίρε, δείξον μοι τον Θεό σου, ούτος μου Θεός, και συμβουλεύω σοι φοβείσθαι αυτόν και πιστεύειν αυτώ"''<ref>Προς Αυτόλυκον 14</ref>.

Τα επόμενα δύο βιβλία αποτελούν μία ενότητα. Ο συγγραφέας φαίνεται πως συνέταξε μία πραγματεία, την οποία λόγω εκτάσεως τη χώρισε σε δύο μέρη<ref>Π. Χρήστου, ενθ. αν. 592</ref>. Το γενικό περιεχόμενο του έργου είναι μία σύγκριση χριστιανικής και εθνικής γραμματείας και το απευθύνει προς κάποιο Αυτόλυκο, με τον οποίο πιθανόν κάποτε είχε διεξάγει σχετικές συζητήσεις<ref>Π. Χρήστου, ενθ.αν., 592</ref>. Στο δεύτερο λοιπόν βιβλίο ο Θεόφιλος αντιδιαστέλλει την άποψη του Αυτολύκου, ότι ο χριστιανισμός είναι μωρία. Αναφέρει πως μωρία είναι η εθνική πίστη, και παραθέτει τις χριστιανικές γραφές έναντι των φιλοσόφων σε σημεία όπως η δημιουργία, η ηθική, η ανθρωπολογία, την διδασκαλία των προφητών. Τελικώς τον προτρέπει να αναζητήσει την αλήθεια μέσω του Θεού του ζώντος. Στο τρίτο βιβλίο παρατηρούμε ανακεφαλαιωτική τάση<ref>Ν. Τζιράκη, Απολογητές, σελίδα 188</ref> από την πλευρά του συγγραφέα καθώς και αρραγή συνέχεια ως προς τη θεματολογία και τον τρόπο παράθεσης. Κατά τον ''Vermander'' μάλιστα, το βιβλίο αυτό πιθανώς είναι έμμεση απάντηση κατά του Κέλσου. Ο Θεόφιλος εδώ επισημαίνει και πάλι την υπεροχή των χριστιανικών γραφών έναντι των εθνικών συγγραμμάτων στην περί της αληθείας πραγματικότητα. Εδώ όμως θα προβάλλει και την παλαιότητα της πίστεως του χριστιανισμού και των γραφών αυτού, καθότι ο συνομιλητής θα προσάψει στο χριστιανισμό νεοφανή διδασκαλία και σύνταξη συγγραμμάτων. Ο Θεόφιλος επισημαίνει ότι η ανθρώπινη σοφία δεν μπορεί να συγκριθεί με τη θεϊκή, που ενέχεται στα χριστιανικά συγγράμματαλόγω θεοπνευστίας, ενώ σκοπός αυτών είναι η ηθική επιμόρφωση, περί φιλανθρωπίας, ευσεβείας, δικαιοσύνης, σεμνότητος, εγκράτειας. Τέλος προσδιορίζει ως [[Έτος Κόσμου|έτος κόσμου]] το 5515 προ του Χριστού.

Ο Θεόφιλος είναι , ως [[Εκκλησιαστική γραμματολογία|εκκλησιαστικός συγγραφέας]] της εποχής του, ο εγγύτερος προς την διδασκαλία της [[Παλαιά Διαθήκη|Παλαιάς Διαθήκης]], παρότι προερχόταν από το εθνικό περιβάλλον<ref>Παν. Χρήστου, Ελληνικής Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίδα 594</ref>. Θα λέγαμε ότι αντιμετωπίζει την έξω σοφία ως Ιουδαίος<ref>ο.π.</ref> χρησιμοποιώντας όμως συχνά και τα [[Ευαγγέλιο|ευαγγέλια]] και τις επιστολές της [[Καινή Διαθήκη|Καινής Διαθήκης]], τα οποία όμως πάντα τοποθετεί επί της βάσεως της Παλαιάς<ref>ο.π.</ref>. Μέσα από το σύγγραμμά του παρατηρείται με σαφήνεια η έννοια της [[Θεοπνευστία|θεοπνευστίας]] των [[Αγία Γραφή|Γραφών]]<ref>Προς Αυτόλυκον 3, 12</ref>, χρησιμοποιώντας κατά βάση μία κατά γράμμα ερμηνεία, πλην όμως των περιπτώσεων που διαβλέπει συμβολισμούς προς εκπλήρωση. Διαβλέπεουμε Διαβλέπουμε δηλαδή στην περίπτωσή του, μία απαρχή της ερμηνευτικής, της [[Θεολογική Σχολή της Αντιόχειας|θεολογικής σχολής της Αντιόχειας]].