12.398
επεξεργασίες
Αλλαγές
→Τα Παλαμικά
==Τα Παλαμικά==
===Η θεογνωσία στο σχολαστικό σύστημα===
Ως ''"Παλαμικά"'' ή ''"ησυχαστικές έριδες"'' αποκαλείται η θεολογική διαμάχη μεταξύ των Ορθοδόξων και των σχολαστικών, για τη μέθοδο γνώσης των θείων πραγμάτων. Η έριδα αυτή ουσιαστικά σφράγισε μία περίοδο θεολογικών ζυμώσεων σε Ανατολή και Δύση, αποκαλύπτοντας την ουσιαστική διαφορά των δύο θεολογικών τάσεων.
Τα κύρια χαρακτηριστικά της σχολαστικής θεολογίας ήταν η μεθοδική χρήση της λογικής για την εύρεση του Θείου. Η προπαίδεια που λάμβαναν οι σχολαστικοί δεν ήταν απλώς για γύμναση του νου, αλλά απαραίτητη προϋπόθεση για την είσοδο στη θεολογική επιστήμη. Ουσιαστικά δηλαδή οι σχολαστικοί, υιοθετούσαν την ίδια μέθοδο που κατείχαν οι θύραθεν επιστήμες, με αποτέλεσμα η μελέτη της θεολογίας να έχει τα ίδια τα γνωρίσματα με το επιστητό των άλλων επιστημών<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Α΄, σελ. 151</ref>. Έτσι έδιναν έμφαση στη λογική προτεραιότητα της θεολογίας, γι αυτό και βασική ενασχόληση τους ήταν η διερεύνηση γενικών εννοιών (ουσία, ον, Θεός, αιωνιότητα, δικαιοσύνη κλπ) οι οποίες είχαν απαραίτητα αντίκρυσμα έξω από του νου και τα πράγματα. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, ότι υπάρχει στο νου υπάρχει και έξω από αυτόν και εξ αυτού η διερεύνηση των εννοιών μας οδηγεί στην ίδια την ουσία της πραγματικότητας<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Α΄, σελ. 151</ref>. Όπως γίνεται αντιληπτό η λογοκρατία (''για την έννοια του λόγου, βλ. υποσημ. 5'') πλέον ήταν κυρίαρχη στη θεολογία, ενώ ανεπιθύμητη ήταν τελείως στις επιστήμες, όπου κυριαρχούσε ο δογματισμός<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Α΄, σελ. 152</ref>. Με λίγα λόγια η σχολαστική θεολογία ήταν μία επιστήμη που ερευνούσε ένα δεδομένο επιστητό με τον εξοπλισμό του λόγου, με βάση τις γενικές έννοιες (''universalia'') και τις Γραφές. Σκοπός ήταν η έρευνα για την κατανόηση των δύο αυτών στοιχείων, με το φωτισμό και τη θεία χάρη να παίζουν ένα δευτερεύοντα ρόλο, αν και ενισχυτικό<ref>Gerhard Podskalsky, Theologie und philosophie in Byzanz, σελ. 163 κεξ, 197 κεξ</ref>. Η ψυχή του ανθρώπου σύμφωνα με τους σχολαστικούς ήταν προικισμένη με τις κοινές έννοιες και τις οριστικές, διαιρετικές και συλλογιστικές δυνάμεις, τις οποίες χρησιμοποιεί η θεολογία για να ερευνήσει το επιστητό και να φτάσει στη θεογνωσία<ref>Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων 2, 1, 27</ref>.
===Ο Γρηγόριος Παλαμάς και η Ορθόδοξη αντίδραση===
Ο [[Γρηγόριος Παλαμάς]] όμως, ήλθε σε να κλονίσει το σχολαστικό σύστημα, υπερασπιζόμενος την πατερική ορθόδοξη [[Ιερά Παράδοση|παράδοση]]. Η θεογνωσία άλλωστε, κατά το πατέρα της εκκλησίας, αποκτάται με την εμπειρία. Οι σχολαστικοί όταν μιλούσαν για γνώση, ακόμα και για τη θεία γνώση, πάντοτε μιλούσαν για μία κατάκτηση η οποία θηρευόταν μέσω των επιστημών, είτε μιλούσαμε για τη φυσική πραγματικότητα, είτε για τη θεία<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Α΄, σελ. 155</ref>. Αντιθέτως η ορθόδοξη παράδοση αντέταξε στη διαλεκτική αυτή μέθοδο την αποδεικτική. Ο Γρηγόριος Παλαμάς, στο σπουδαίο έργο ''"Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων"'', προτάσσει αυτή τη θεολογία, η οποία προκύπτει από την εμπειρία της ζωής της εκκλησίας και όπου η γνώση του Θεού αποτελεί η ''"θέα του Θεού"'', η όρασή του Θείου φωτός, των ακτίστων ενεργειών Του<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Α΄, σελ. 156</ref>.
Η ορθόδοξη παράδοση, αποφαίνεται με σαφήνεια ο Συνοδικός Τόμος του 1351, το δόγμα δεν αποτελεί θεωρητική σύλληψη ή κάποια έννοια του νου, αλλά είναι Πράγμα<ref>Συνοδικός τόμος 1351. Ιω. Καρμίρη, ''"Τα δογματικά και συμβολικά μνημεία της Ορθοδόξου καθολικής εκκλησίας"'' ,τ. Α΄, σελ. 379</ref> και η απόδειξη του θείου πράγματος δεν είναι δυνατό να προσπελαστεί με συλλογισμούς, αλλά με την εμπειρία, τα έργα και το βίο. Η επιστήμη στο μόνο που μπορεί να βοηθήσει στην περίπτωση αυτή, είναι στη διατύπωση της εμπειρίας<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Α΄, σελ. 158</ref>. Οι πατέρες της εκκλησίας, λέγει προς το Βαρλαάμ ο Παλαμάς, δεν ανάγονται από τα κτιστά πράγματα και μόνο και δια των καταφατικών αποδείξεων στο Θεό, αλλά μέσω της συνολικής εμπειρίας της εκκλησίας και των θείων μυστηρίων<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Α΄, σελ. 160</ref>. Έτσι αποφαίνεται πως η οδός της θεογνωσίας οδηγείται μέσω της μετοχής στις άκτιστες ενέργειες του Θεού, οι οποίες δεν ενισχύουν απλώς τις αισθήσεις και το νου, αλλά συντελούν σε μία μεταμόρφωση τους, έτσι ώστε να μην αντιλαμβάνονται τα πράγματα οι αισθήσεις ούτε να κατανοεί ο νους, αλλά το ίδιο το φως. Με άλλα λόγια για να γίνει πιο κατανοητό, θα λέγαμε πως αισθήσεις και νους μεταμορφώνονται σε θεόμορφες πραγματικότητες, παραμένοντας όμως οι ίδιες οι αισθήσεις και ο ιδίως νους. Αυτό συμβαίνει δίχως καμία έκσταση ή έξοδο από την πραγματικότητα, αλλά με μια ριζική μεταμόρφωση των αισθήσεων και του νου<ref>Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων 2, 3, 55-56</ref>. Εδώ λοιπόν Θεός και άνθρωπος πραγματώνουν μια συνάντηση σε μία κατάσταση αλλαγής και μεταμόρφωσης, που είναι προϋπόθεση για τη μετοχή στη θεογνωσία<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Α΄, σελ. 168</ref>.
===Συμπερασματικά===
Στην Ορθόδοξη παράδοση υπάρχει μία κατά κάποιο τρόπο νομοτελειακή προτεραιότητα στη έκφραση της θεογνωσίας. Προηγείται η μετοχή στο θείο, το οποίο γεύονται και ψηλαφούν ως πράγμα όλη η κοινότητα και εν συνεχεία έπεται η επιστημονική πραγμάτωση αυτής της συνάντησης, με την καταγραφή της σε μνημεία. Αντιθέτως η σχολαστική θεολογία είχε μία ενιαία μέθοδο, η οποία τελικά βρέθηκε σε ένα ιστορικό και θεολογικό-φιλοσοφικό αδιέξοδο, με τις μεγάλες επιστημονικές κατακτήσεις, που είχαν ως αποτέλεσμα την κατάρρευση του σχολαστικισμού<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Α΄, σελ. 172</ref>. Η μέθοδος των δύο τάσεων, ήταν φανερά διαφορετική όπως η εκκίνησή της. Η ορθόδοξη παράδοση έμεινε πιστή στο βιβλικό περιεχόμενό της, με τη θέα του Θεού και τη μέθεξη στις θείες ενέργειες, που είναι η χάρη του Θεού η οποία παρέχεται στον άνθρωπο και την κτίση για τον πλουτισμό του και τη θέωσή του. Ο άνθρωπος από εκι και πέρα μέσα στην κοινότητα και δια μέσου των μυστηρίων, οδηγείται στην στην κάθαρση όπου συντελείται η σταδιακή μετοχή στη θεογνωσία, σε μία υπαρξιακή διάσταση. Η μετοχή αυτή πάντοτε κατά τους πατέρες δε γίνεται σε μία υποκειμενική και φανταστική περιοχή. Μπορεί να νοηθεί μόνο με ένα ξεδίπλωμα του νου, πέρα από τη γνωστά όρια, με θεϊκή εκλάμπρυνση και μεταμόρφωσή του, και ποτέ σε εκστατικές σφαίρες ή αποδράσεις από τη κτίση και την ιστορία. Ο λόγος όμως πάντοτε ως λειτουργία της ψυχής μετέχει αυτής της αλήθειας.
==Υποσημειώσεις==
