12.398
επεξεργασίες
Αλλαγές
μ
:*Στην πρώτη περίπτωση ανήκουν οι λεγόμενοι [[Απολογητές]] του 2ου αιώνα, οι οποίοι ανέλαβαν το έργο της δικαίωσης του Χριστιανισμού ενώπιον των πολιτικών αρχόντων, των διανοουμένων και του λαού, επιτυγχάνοντας τρεις στόχους: την άμυνα έναντι των συκοφαντικών κατηγόρων, την επίθεση κατά των θεσμών του εξωτερικού κόσμου και τη θετική έκθεση της χριστιανικής διδασκαλίας<ref>Χρήστου, ''Πατρολογία'', Α', ό.π.</ref>.
:*Στη δεύτερη περίπτωση ανήκουν οι λεγόμενοι αντιαιρετικοί συγγραφείς του 2ου-3ου αιώνα, με εξέχουσα προσωπικότητα τον [[Ειρηναίος Λουγδούνων (Λυών)|Ειρηναίο Λουγδούνων (Λυών)]] († 202;). Η Εκκλησία δοκιμάζει να ξεπεράσει το κλίμα των [[Απολογητές|απολογητών]], καθώς η τακτική τους δεν φαίνεται πρόσφορη για την αντιμετώπιση της μεγάλης κρίσεως, την οποία προκάλεσε ο [[Γνωστικισμός]] και ο [[Μοντανισμός]]<ref>Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, ''Πατρολογία'', τόμ. Α', έκδ. 4η, Αθήνα 2000, σελ. 295.</ref>. Δυστυχώς, τα περισσότερα έργα της περιόδου αυτής έχουν χαθεί.
→Ε
:* Άλλα κείμενα, αγιολογικού κυρίως περιεχομένου, που εξετάζονται και χωριστά από τον κλάδο της ''Αγιολογίας'' (''βλ. περισσότερα στο λήμμα [[Αγιολογία]]'').
Πρώτος ο ''Ευσέβιος Καισαρείας'' στην ''Εκκλησιαστική Ιστορία'' του<ref>PG 20,45-906.</ref> συνέλεξε πληροφορίες για τη ζωή και τα συγγράμματα των εκκλησιαστικών συγγραφέων πριν από το 325. Το εγχείρημα του Ευσεβίου συνεχίστηκε από τους ιστορικούς [[Γελάσιος Καισαρείας|Γελάσιο Καισαρείας]], [[Φιλοστόργιος|Φιλοστόργιο]], [[Σωκράτης|Σωκράτη]], [[Σωζόμενος|Σωζόμενο]], [[Ευάγριος Σχολαστικός|Ευάγριο Σχολαστικό]], τον [[Φώτιος Α΄ ο Μέγας Φώτιος|πατριάρχη Φώτιο]] κ.ά..
==Χρονικές περίοδοι<ref>τα στοιχεία προέρχονται κυρίως από τα έργα: '''1.''' Μουτσούλας Ηλίας, ''Εισαγωγή εις την Πατρολογίαν'' (σημειώσεις πανεπιστημιακών παραδόσεων), 2η έκδ., Αθήναι 1983, '''2.''' Χρήστου Παναγιώτης, ''Ελληνική Πατρολογία'', τόμ. Α'-Εισαγωγή, 3η έκδ., Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1994 (c1976), '''3.''' Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, ''Πατρολογία'', τόμ. Α', έκδ. 4η, Αθήνα 2000, σελ. 17-159 (Εισαγωγή).</ref>==
Κατόπιν, στη μετα-αποστολική εποχή που ακολουθεί, η γραμματεία δημιουργήθηκε με βασική αφορμή τον αγώνα των εκκλησιαστικών συγγραφέων αφενός μεν κατά της ρωμαϊκής εξουσίας, αφ’ ετέρου δε κατά τού διπλού εσωτερικού κινδύνου του [[Γνωστικισμός|γνωστικισμού]] και του [[Μοντανισμός|μοντανισμού]]:
Στην περίοδο που αμέσως ακολουθεί και μετά την υπερνίκηση του ''Γνωστικισμού'' και του ''Μοντανισμού'', η Εκκλησία ερευνά βαθύτερα την [[Αγία Γραφή]] και οδηγείται στην προαγωγή θεολογικής σκέψης, η οποία αναπτύσσεται πιο συστηματικά. Σημαντικά πρόσωπα της εποχής είναι οι [[Κλήμης Αλεξανδρεύς|Κλήμης Αλεξανδρείας]] και ο [[Ωριγένης]] στην Ανατολή, και οι [[Ιππόλυτος]], [[Τερτυλλιανός]] και [[Κυπριανός]] στη Δύση.
Η γραμματεία της περιόδου αυτής προσπαθεί να ερμηνεύσει τον [[Χριστός|χριστολογικό]] όρο της [[Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος|Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου]] η οποία δημιούργησε στις νότιες και ανατολικές επαρχίες του [[Βυζάντιο|Βυζαντινού κράτους]] χωριστές θεολογικές παρατάξεις (δηλ. στη Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτο, όπου επικράτησαν οι [[Μονοφυσιτισμός|Μονοφυσίτες]]). Αυτή η διάσταση απόψεων έδωσε και το όνομα στην περίοδο αυτή.
Η διαμάχη των παρατάξεων προκάλεσε την εμφάνιση των λεγομένων του [[Νεοχαλκηδονισμός|νεοχαλκηδονικώνΝεοχαλκηδονισμού]], δηλ. της θεολογικής τάσης, η οποία διαμορφώθηκε μετά την Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας (451) και αποσκοπούσε στη γεφύρωση του θεολογικού χάσματος μεταξύ των οπαδών και των αντιπάλων τής της συνόδου, δηλαδή μεταξύ των [[Μονοφυσιτισμός|Μονοφυσιτών]] και των Ορθοδόξων.
Επίσης την περίοδο αυτή έχουμε την εμφάνιση της αίρεσης του [[Μονοενεργητισμός|μονοενεργητισμού]] και του [[Μονοθελητισμός|μονοθελητισμού]]. Ο μοναχός [[Μάξιμος ο Ομολογητής]] αναδείχθηκε ηγετική φυσιογνωμία στον αγώνα εναντίον των αιρέσεων αυτών οι οποίες καταδικάστηκαν με την [[ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδος|ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδο]] (680).
Το πρόβλημα που κυριαρχεί στην εποχή αυτή είναι ασφαλώς η [[Εικονομαχία]], η οποία εκτός από τον αγώνα εναντίον της προσκυνήσεως των ιερών εικόνων, συνοδεύεται και από μία πολεμική κατά του μοναχισμού. Εξέχουσες μορφές της περιόδου είναι οι [[Ιωάννης Δαμασκηνός]] και [[Θεόδωρος Στουδίτης]]. Ο τερματισμός της ''Εικονομαχίας'' (843) και η τελική νίκη των εικονοφίλων, επέτρεψε την αποκατάσταση του μοναχικού βίου και την ελεύθερη καλλιέργεια των γραμμάτων.
Χαρακτηριστικό της θεολογίας της εποχής, είναι ο δισταγμός ως προς την ανάπτυξη πρωτοτύπου θεολογικής σκέψης. Σαν να περιγράφει αυθεντικά την περίοδο αυτή, η ρήση του ''[[Ιωάννης Δαμασκηνός|Ιωάννη Δαμασκηνού'' ]]: ''"ερώ δε εμόν μεν κανένα, τα δε τοις εκκρίτοις των διδασκάλων πεποιημένα συλλεξάμενος, όση δύναμις, συντετμημένον τον λόγο ποιήσομαι"''<ref>PG 94, 525.</ref> , η οποία δίνει προτεραιότητα στην αποθησαύριση της [[Ιερά Παράδοση|Παραδόσεως]], μέσα όμως από μία σύνθεση που ο μεγάλος Πατέρας πραγματοποιεί, χωρίς όμως να δημιουργήσει σχολή.
Επίσης, κατά την περίοδο αυτή αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η υμνογραφία και μάλιστα με τη μορφή των [[Κανόνας (υμνογραφία)|κανόνων]].
===Περίοδος Ε΄, της Αναπροσαρμογής (843-1054)===
Κατά την περίοδο αυτή παρατηρείται αναδιοργάνωση του μηχανισμού της [[Βυζάντιο|Βυζαντινής Αυτοκρατορίας]] και μια ανάπτυξη των γραμμάτων και της παιδείας γενικότερα, με έμφαση στα πνευματικά προϊόντα της ελληνικής κλασικής αρχαιότητας. Αναμφισβήτητα, στην περίοδο αυτή κυριαρχεί η πολυσύνθετη προσωπικότητα του [[Φώτιος Α΄ ο Μέγας|πατριάρχη Φωτίου του Μέγα]], αυτού του σπουδαίου λόγιου και πολιτικού. Ο ''Μέγας Φώτιος'', εκτός άλλων, είναι ο πρώτος θεολόγος ο όποιος εγκαινίασε την αντιρρητική γραμματεία κατά των Λατίνων, κυρίως επί του θέματος των προνομίων του [[Παπικό πρωτείο|πάπα]].
Αξιοσημείωτη είναι και η παρουσία του [[Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος|Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου]] ο οποίος καλλιέργησε ιδιαίτερα τη λειτουργική ποίηση. Άλλα λογογραφικά είδη της περιόδου που σημείωσαν ανάπτυξη ήταν το κανονικό δίκαιο, η χρονογραφία, τα ρητορικά και ερμηνευτικά έργα, κ.ά.
Προς το τέλος της περιόδου και μετά από ένα μεγάλο διάστημα στασιμότητας που πιθανόν οφείλεται στις μακροχρόνιες πολεμικές αντιπαραθέσεις με τους Βούλγαρους, εμφανίζεται η μορφή του [[Συμεών ο Νέος Θεολόγος|Συμεών του Νέου Θεολόγου]] ο οποίος δίνει μεγάλη ώθηση στην πνευματική, ασκητική γραμματεία.
===Περίοδος ΣΤ΄, της Νέας Διασπάσεως (1054-1204)===
Ήδη την περίοδο αυτή έχει δημιουργηθή το σχίσμα μεταξύ των Εκκλησιών Ανατολής και Δύσεως. Την εποχή αυτή εμφανίζεται μια νέα ακμή των κλασικών και φιλοσοφικών σπουδών. Από τα ονόματα των φιλοσοφούντων θεολόγων της περιόδου αυτής αξίζει να αναφερθούν οι [[Μιχαήλ Ψελλός]] και [[Ιωάννης Ιταλός]], του οποίου μάλιστα, το φιλοσοφικό-θεολογικό σύστημα τελικά καταδικάστηκε λόγω εκτροπής από την ορθόδοξη πίστη.
===Περίοδος Ζ΄, Υστεροβυζαντινή (1204-1453)===
Η τελευταία αυτή περίοδος μέχρι την πτώση του [[Βυζάντιο|Βυζαντίου]] αναδεικνύει θεολόγους που είναι περισσότερο διαλλακτικοί προς τη δύση, λόγω και της κατάστασης της αυτοκρατορίας.
Παρούσα όμως κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες είναι και η επιστημονική, φιλοσοφική και θεολογική σκέψη. Ο [[Νικηφόρος Βλεμμύδης]] γράφει επιστημονικά και φιλοσοφικά έργα, ενώ διακεκριμένοι μαθητές του υπήρξαν ο ιστορικός [[Γεώργιος Ακροπολίτης]] και ο κατοπινός φιλόσοφος αυτοκράτορας της Νικαίας, [[Θεόδωρος Λάσκαρις]].
Τέλος επισημαίνεται η μεγάλη μορφή του [[Γρηγόριος ο Παλαμάς|Γρηγορίου του Παλαμά]], ο οποίος υπήρξε συνεχιστής της ησυχαστικής παραδόσεως και απαντώντας στις επιθέσεις του δυτικόφιλου Βαρλαάμ και των οπαδών του, ανέπτυξε τη θεολογία του. Οι σπουδαιότεροι Θεολόγοι της περιόδου αυτής συνδέονται προς τον [[Ησυχασμός|ησυχασμό]] και κατατάσσονται είτε μεταξύ των φίλων είτε μεταξύ των αντιπάλων του [[Γρηγόριος ο Παλαμάς|Αγ. Γρηγορίου]].
==Συλλογές εκκλησιαστικής γραμματείας==
|'''[[Κοδράτος|Κοδράτος Αθηνών]]'''||123/9||Μικρασία||Μικρασία||ελληνική||απολογητής
|-
|'''[[Καρποκράτης]]'''||117-138|| ||Αλεξάνδρεια||ελληνική||γνωστικός
|-
|'''[[Επιφανής]]'''||138-155|| ||Αλεξ.-Κεφαλληνία||ελληνική||γνωστικός
|-
|'''[[Παπίας Ιεραπόλεως]]'''||100-130|| ||Ιεράπολη Μικρασίας||ελληνική||εκκλησιαστ. λαϊκός
|'''[[Βασιλειδιανισμός|Βασιλείδης]]'''||120-145|| ||Αλεξάνδρεια||ελληνική||γνωστικός
|-
|'''[[Βασιλειδιανισμός#Ισίδωρος|Ισίδωρος]]'''||μέσα 2ου αι.|| ||Αλεξάνδρεια;||ελληνική||γνωστικός
|-
|'''[[Βαλεντίνος]] (ή [[Βαλεντίνος|Ουαλεντίνος]])'''||135-160;||Αίγυπτος||Αλεξ-Ρώμη-Κύπρος||ελληνική||γνωστικός
|-
|'''[[Μαρκίων]]'''||140-160;||Πόντος (Σινώπη)||Ρώμη||ελληνική||γνωστικός-αιρετικός
|-
|'''[[Ιουστίνος ο Μάρτυς|Ιουστίνος φιλόσοφος και μάρτυς]]'''||† 165||Παλαιστίνη, Νεάπολη||Ρώμη||ελληνική||εκκλ.-απολογητής
|-
|'''Θεόδοτος'''||προ του 150||Ανατολή||Ανατολή||ελληνική||γνωστικός
|-
||'''[[Μιλτιάδης]]'''||165/169;||Μικρασία||και Ρώμη||ελληνική||απολ. αντιρρητικός
|-
|'''[[Κλαύδιος Απολλινάριος]]'''||161-180;||Μικρασία||Μικρασία (Ιεράπολη)||ελληνική||αντιμονταν.-απολογ.
|-
|'''Πτολεμαίος'''||150-170;|| ||Ιταλία;||ελληνική||γνωστικός
||'''Κέλσος'''||178|| ||Αίγυπτος||ελληνική||εθνικός φιλόσοφος
|-
|'''[[Ερμείας]]'''||140-178;|| || ||ελληνική||απολογητής
|-
|'''Μοντανός'''||170/80;||Μικρασία;||Μικρασία (Φρυγία)||ελληνική||μοντανιστής
|-
|'''[[Μελίτων Σάρδεων]]'''||160/80||Μικρασία||Μικρασία (Σάρδεις)||ελληνική||εκκλησ.-απολογητής
|-
|'''Απελλής'''||προ του 180;||Ρώμη;||Ρώμη-Αλεξάνδρεια||ελληνική||γνωστικός
|'''Φλωρίνος'''||προ του 180;||Μικρασία (Σμύρνη)||Ρώμη||ελληνική||γνωστικός
|-
|'''[[Διονύσιος Κορίνθου]]'''||160/80;|| ||Κόρινθος||ελληνική||εκκλησιαστικός
|-
|'''[[Αθηναγόρας ο Αθηναίος|Αθηναγόρας φιλόσοφος]]'''||προ του 180;||Αθήνα||Αθήνα;||ελληνική||απολογ.-φιλόσοφος
|-
|'''[[Θεόφιλος Αντιοχείας]]'''||169-188;|| ||Αντιόχεια||ελληνική||ιουδαιοχριστ. θεολ.
|-
|'''[[Ηγήσιππος]]'''||προ του 190;||Παλαιστίνη||Παλαιστίνη;||ελληνική||ιστορικός
|-
|'''[[Τατιανός ο Σύρος|Τατιανός Ασσύριος]]'''||προ του 190;||Συρία||Ρώμη-Συρία||ελλην.-συριακ.||χριστιανίζων δυαλιστής φιλόσοφος
|-
|'''Λουκιανός Σαμοσατέας'''||προ του 192||Συρία||Αθήνα-Αίγυπτος||ελληνική||εθνικός φιλόσοφος
|-
|'''[[Ρόδων]]'''||προ του 195;||Μικρασία||Ρώμη;||ελληνική||αντιγνωστικός
|-
|'''[[Πολυκράτης Εφέσου]]'''||195||Μικρασία||Μικρασία (Έφεσος)||ελληνική||εκκλησιαστικός
|-
|'''[[Απολλώνιος]]'''||196/7||Μικρασία||Μικρασία||ελληνική||άντιμοντανιστής
|-
|'''[[ΕιρηναίοςΛουγδούνου|Ειρηναίος]]'''||† 202;||Μικρασία (Σμύρνη)||Λυών (Γαλλία)||ελλην.-κελτική||αντιρρητικός-αντιγνωστικός
|-
|'''Θεόδοτος Βυζάντιος'''||προ του 200|| ||Ρώμη||ελληνική||αιρετικός
|-
|'''[[Σεραπίων Αντιοχείας]]'''||192-212||Συρία||Αντιόχεια (Συρία)||ελληνική||εκκλησιαστικός
|-
|'''[[Μινούκιος Φήλιξ ]] Μάρκος'''||215/7||Β. Αφρική||Ρώμη||λατινική||απολογητής
|-
|'''[[Γάιος]]'''||προ του 217||Ρώμη||Ρώμη||ελληνική||αντιμοντανιστής
|-
|'''Βαρδεσάνης'''||† 222||Συρία (Έδεσσα)||Έδεσσα-Αρμενία||ελλην.-συριακ.||γνωστικός
|'''[[Τερτυλλιανός]]'''||† 225/40||Καρθαγένη||Καρθαγένη||λατιν.-ελλην.||ηθικολ.- μοντανιστής
|-
|'''[[ΙππόλυτοςΡώμης|Ιππόλυτος]]'''||† 235||Ανατολή (ελληνική)||Ρώμη||ελληνική||αντιρρητικός - αντιγνωστικός
|-
|'''Σαβέλλιος'''||240;||Λιβύη (Πεντάπολη)||Ρώμη-Λιβύη (Πεντάπολη)||ελληνική||αιρετικός
|[[Αθανάσιος Πατρ. Κωνσταντινουπόλεως]]||align="center"|''13ος''
|-
|[[Αθηναγόρας ο Αθηναίος|Αθηναγόρας]]||align="center"|''2ος''
|-
|[[Ακάκιος Μελιτινής]]||align="center"|''5ος''
|[[Αναστάσιος Καισαρείας]]||align="center"|''11ος''
|-
|[[Αναστάσιος ΣιναϊτηςΣιναΐτης]]||align="center"|''6ος''
|-
|[[Ανατόλιος Λαοδικείας]]||align="center"|''3ος''
|[[Αντώνιος ο Μέγας]]||align="center"|''3ος''||align="center"|''4ος''
|-
|[[Απολινάριος Ιεραπόλεως]]||align="center"|''2ος''|-|[[Απολλώνιος Εφέσου]]||align="center"|''3ος2ος''
|-
|[[Αρέθας Καισαρείας]]||align="center"|''10ος''
|-
!Όνομα συγγραφέα<br>ή Τίτλος κειμένου!!Αιώνας<br>(ή Αιώνας από)!!Αιώνας έως
|-
|[[Γάιος]]||align="center"|''2ος''||align="center"|''3ος''
|-
|[[Γελάσιος Κυζικηνός]]||align="center"|''5ος''
|-
|[[Διόδωρος Ταρσού]]||align="center"|''4ος''
|-
|[[Διονύσιος Κορίνθου]]||align="center"|''2ος''
|-
|[[Διονύσιος Αλεξανδρείας]]||align="center"|''3ος''
!Όνομα συγγραφέα<br>ή Τίτλος κειμένου!!Αιώνας<br>(ή Αιώνας από)!!Αιώνας έως
|-
|[[Ειρηναίος ΛουγδούνωνΛουγδούνου]]||align="center"|''2ος''
|-
|[[Ειρήνη Αυγούστα]]||align="center"|''11ος''||align="center"|''12ος''
|[[Θεόδωρος Τριμηθούντος]]||align="center"|''4ος''
|-
|[[Θεόληπτος ΦιλαδελφίαςΦιλαδελφείας]]||align="center"|''13ος''||align="center"|''14ος''
|-
|[[Θεοφάνης Κεραμεύς]]||align="center"|''12ος''
|[[Ιουστινιανός]]||align="center"|''6ος''
|-
|[[Ιουστίνος ο Μάρτυς|Ιουστίνος]]||align="center"|''2ος''
|-
|[[Ιππόλυτος Θηβαίος]]||align="center"|''10ος''
|-
|[[Ιππόλυτος ΠόρτουΡώμης]]||align="center"|''2ος''||align="center"|''3ος''
|-
|[[Ισαάκ]]||align="center"|''12ος''
|[[Ιωάννης Ευβοίας]]||align="center"|''8ος''
|-
|[[Ιωάννης ΕυχαίτωνΕυχαΐτων]]||align="center"|''11ος''
|-
|[[Ιωάννης Καλέκας]]||align="center"|''14ος''
|-
|[[Μελίτων Σάρδεων]]||align="center"|''2ος''
|-
|[[Μιλτιάδης]]||align="center"|''2ος''
|-
|[[Μινούκιος Φήλιξ]]||align="center"|''3ος''
|-
|[[Μιχαήλ Ακομινάτος Χωνιάτης]]||align="center"|''11ος''
|-
|[[Πολύκαρπος Σμύρνης]]||align="center"|''2ος''
|-
|[[Πολυκράτης Εφέσου]]||align="center"|''2ος''
|-
|[[Ποντιανός Πάπας Ρώμης]]||align="center"|''3ος''
|-
!Όνομα συγγραφέα<br>ή Τίτλος κειμένου!!Αιώνας<br>(ή Αιώνας από)!!Αιώνας έως
|-
|[[Ρόδων]]||align="center"|''2ος''
|-
|[[Ρωμανός αυτοκράτορας]]||align="center"|''10ος''
|-
|[[Σεβηριανός Γαβάλων]]||align="center"|''4ος''||align="center"|''5ος''
|-
|[[Σεραπίων Αντιοχείας]]||align="center"|''2ος''||align="center"|''3ος''
|-
|[[Σεραπίων Θμούεως]]||align="center"|''4ος''
|[[Τατιανός]]||align="center"|''2ος''
|-
|[[Τελέσφορος ΠάπαςΤελεσφόρος Επίσκοπος Ρώμης]]||align="center"|''2ος''
|-
|[[Τιμόθεος Αλεξανδρείας]]||align="center"|''6ος''
|[[Χριστόφορος Πατρ.Αλεξανδρ.]]||align="center"|''9ος''
|-
|[[Πασχάλιο Χρονικό|Χρονικόν Πασχάλιον]]||align="center"|''7ος''
|-
|[[Ψελλός Μιχαήλ]]||align="center"|''11ος''
==Εξωτερικοί δεσμοί==
* [http://patrologia.ct.aegean.gr/PG_Migne/ Δρόμοι της Πίστης – Ψηφιακή Πατρολογία] (σημαντικός αριθμός ψηφιοποιημένων κειμένων Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας από την ''Patrologiae cursus completus, Series Graeca''. Επισημαίνεται ότι στα περισσότερα απουσιάζει η αρίθμηση με βάση την P.G. του Migne).
[[Κατηγορία:Γραμματεία|Γραμματεία]]
[[Κατηγορία:Θεολογία]]
[[Κατηγορία:Ζωτικά Άρθρα|Ε]]
[[en:Patristics]]
[[ro:Patristică]]
