Αλλαγές

'''Γάμος''' αποκαλείται το μυστήριο της [[Ορθόδοξη Εκκλησία|Ορθόδοξης Εκκλησίας]] κατά το οποίο ''"συνάπτεται φυσικός δεσμός μεταξύ ανδρός και γυναικός ελεύθερα σε ισόβια κοινωνία και εξαγιαζόμενος προς πλήρη επίτευξη του θείου σκοπού του μυστηρίου αυτού"''<ref>Παν. Τρεμπέλας. Δογματική, Τόμος Γ΄, σελίδα 320</ref>. Είναι μυστήριο ήδη θεσπισμένο με την ευλογία του Θεού κατά τη δημιουργία, αφού στον περιούσιο λαό θεωρείται μυστήριο που έχει την αρχή του στη δημιουργική πλάση<ref>Νίκος Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β΄, 495</ref> ενώ ομολογείται, όπως και η καταβολή του και από τα λόγια του [[Ιησούς Χριστός|Ιησού Χριστού]]<ref>Κατά Μάρκον 10, 6-8: ''"τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα, καὶ προσκολληθήσεται πρὸς τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν. 8 ὥστε οὐκέτι εἰσὶ δύο, ἀλλὰ μία σάρξ·"''</ref>.

Το Τριαδικό μυστήριο της ενότητας "εν τη ποικιλία" δε βρίσκει την έκφρασή του μόνο στην εκκλησιολογία, αλλά και τη διδασκαλία του γάμου. Οι άνθρωποι δημιουργήθηκαν κατ εικόνα της [[Αγία Τριάδα|Αγίας Τριάδας]], και, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις δεν προορίζονται από το Θεό να ζήσουν μόνοι<ref>Εδώ εννοείται το χάρισμα της παρθενίας</ref>, αλλά μέσα σε οικογένεια<ref>Κάλλιστος Ware, Η Ορθόδοξη Εκκλησία, σελίδα 465</ref>. Όπως υπομνηματίζει ο [[Μέγας Βασίλειος]] ο γάμος είναι μυστήριο που αποσκοπεί στην ένωση του άνδρα και της γυναίκας με φυσικό δεσμό και την ευλογία του Θεού<ref>Εις την Εξαήμερον, PG 29, 160BC</ref>, εξού και δεν αποβαίνει μία κατάσταση μόνο της φύσεως αλλά και μια κατάσταση χάριτος<ref>Κάλλιστος Ware, ενθ.αν.</ref>. Οι πατέρες στην περίπτωση του γάμου, πάντοτε εξάρουν αυτό το φυσικό δεσμό, υπομνηματίζουν τις συνέπειες της απόκτησης παιδιών και συνάμα τονίζουν πως αυτές οι συνέπειες είναι αντίδοτο κατά του [[Θάνατος|θανάτου]]. Χαρακτηριστικός είναι ο λόγος και του [[Ιωάννης ο Δαμασκηνός|Ιωάννου Δαμασκηνού]] πως σκοπός αυτής της ευλογημένης ένωσης είναι η καταπολέμηση του έσχατου εχθρού του ανθρώπου, που είναι ο θάνατος<ref>Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως 4, 24</ref>. Έτσι ο γάμος στο εκκλησιαστικό σώμα αποτελεί τη βασική λειτουργία συνέχισης και ολοκλήρωσης της ιστορικής πορείας προς τελείωση και γι αυτό το λόγο το μυστήριο αυτό στην [[εκκλησία]] του παρακλήτου, αποτελεί ένα ακόμα κομμάτι της τελείωσης αυτής. Χαρακτηριστικό είναι πως ο [[Απόστολος Παύλος]], παραλληλίζει το γάμο ανδρός και γυναικός με την ένωση της νύμφης εκκλησίας με το νυμφίο Χριστό<ref>Προς Εφεσίους 5, 2224-2315: ''"24 ἀλλ' ὥσπερ ἡ ἐκκλησία ὑποτάσσεται τῷ Χριστῷ, οὕτω καὶ αἱ γυναῖκες τοῖς ἰδίοις ἀνδράσιν ἐν παντί. 25 οἱ ἄνδρες ἀγαπᾶτε τὰς γυναῖκας ἑαυτῶν, καθὼς καὶ ὁ Χριστὸς ἠγάπησε τὴν ἐκκλησίαν καὶ ἑαυτὸν παρέδωκεν ὑπὲρ αὐτῆς,"''</ref>, δηλώνοντας ουσιαστικά πως τελικά η σύζευξη αυτή είναι δεσμός φυσικός και πνευματικός διαμέσου της ευλογίας του Θεού και του εκκλησιαστικού αγιασμού<ref>Νίκος Ματσούκας, ενθ.αν., 497</ref>. Σε αυτό ακριβώς το σημείο έγκειται και το μέγεθος τους μυστηρίου. Ο γάμος τελικά δεν είναι απλώς μία συμβολική πράξη αλλά ''"πραγματική, ουσιαστική και εσωτερική σχέσει μετά του μυστηρίου της ενώσεως του Χριστού και της εκκλησίας...Δεν είναι απλώς σύμβολον τούτου, αλλά μίμησις, προερχόμενη εκ της ενώσεως του Χριστού μετά της Εκκλησίας και κυριαρχούμενη και εμπνεόμενη υπ αυτής"''<ref>Παν. Τρεμπέλας, ενθ.αν., υποσ. 10, σελίδα 325</ref>.

Σε ότι δε αφορά το αδιάλυτο του γάμου, αυτό έχει καθαρά Ρωμαιοκαθολική επίδραση και μάλιστα μαγική<ref>Νίκος Ματσούκας, ενθ.αν., 497</ref>. Η εντολή του Ιησού να μη χωρίζουν οι άνθρωποι εφόσον μετέχουν του μυστηρίου του γάμου δε σημαίνει μαγική προσκόλληση. Όπως σε κάθε μυστήριο πλην του [[Βάπτισμα|βαπτίσματος]] χρειάζεται η ελεύθερη αποδοχή του μέλους και η ''"η συμμετοχή της βουλητικής συνεργίας του ανθρώπου"''<ref>Νίκος Ματσούκας, ενθ.αν., 497</ref>, έτσι και στο μυστήριο του γάμου και κατά διάρκεια της σύζευξης απαιτείται διαρκής διάθεση και βούληση γι αυτή την ένωση. Στην ορθόδοξη θεολογία η προστακτική αυτή εντολή από τον Κύριο έχει τη λογική του ''"ου φονεύσεις"''. Και στις δύο περιπτώσεις ''"ελεύθερα οι άνθρωποι μπορούν και να διαλύσουν το γάμο τους και να φονεύσουν το συνάνθρωπό τους. Και στις δύο περιπτώσεις διαπράττουν βαριά αμαρτήματα"''<ref>Νίκος Ματσούκας, ενθ.αν., 497</ref>. Τέλος Έτσι πρέπει να επισημανθεί πως στην Ορθόδοξη εκκλησία επιτρέπονται ως τρεις γάμοι και απαγορεύεται αυστηρά τέταρτος, ενώ ο μόνος λόγος που επιτρέπεται χωρισμός κατά το [[Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον|Ματθαίος]] 19, 9 είναι η περίπτωση μοιχείας (απιστία) ενός συζύγου<ref>Κατά Ματθαίον 19, 9: ''"9 λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι ὃς ἂν ἀπολύσῃ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ μὴ ἐπὶ πορνείᾳ καὶ γαμήσῃ ἄλλην, μοιχᾶται· καὶ ὁ ἀπολελυμένην γαμήσας μοιχᾶται."''</ref>. Επιπρόσθετα η ορθόδοξη εκκλησία δεν δέχεται την ελεύθερη αγαμία απλώς και μόνο ως δικαίωμα, αλλά ως χάρισμα μέσα στο εκκλησιαστικό σώμα. Γι αυτό ''"όσο και αν φαίνεται σωστή η άποψη, κατά τη λογική των σχολαστικών εγχειριδίων, ότι τα μυστήρια του γάμου και της ιεροσύνης είναι προαιρετικά, τούτο εξάπαντος αποτελεί συνέπεια εσφαλμένης εκκλησιολογίας"''<ref>Νίκος Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική θεολογία Γ΄, σελίδα 279</ref>.

Ο θεσμός του μυστηρίου του γάμου πρέπει να τονιστεί ότι εξ αρχής διαφαίνεται μέσα από τις βιβλικές περιγραφές. Είναι χαρακτηριστικό πως ο ίδιος ο Θεός ευλογεί τους πρωτοπλάστους και παραγγέλλει αύξηση και πλήθυνση<ref>Γένεσις Α΄, 27, 28: ''"27 καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν, ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς. 28 καὶ εὐλόγησεν αὐτοὺς ὁ Θεός, λέγων· αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς"''</ref>. Στην [[Καινή Διαθήκη]] ο ίδιος ο [[Ιησούς Χριστός]] επιβεβαιώνει πως το μυστήριο αυτό ευλογήθηκε κατά τη δημιουργία του ανθρώπου<ref>Κατά Ματθαίον 19, 34-5 ''"4 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς· οὐκ ἀνέγνωτε ὅτι ὁ ποιήσας ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτοὺς καὶ εἶπεν, 5 ἕνεκεν τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα καὶ κολληθήσεται τῇ γυναικὶ αὐτοῦ, καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν;"''</ref>, ενώ σε άλλο σημείο παραγγέλλει να μην χωρίζονται οι συζευγμένοι και πως μάλιστα μία τέτοια ενέργεια πλέον θα είναι παρά φύση και παρά νόμον, αφού πλέον θα διατμηθεί η μία αυτή σάρκα<ref>παρ. Παν. Τρεμπέλα, ενθ.αν., 323</ref>. Ο Κύριος επίσης ήταν Αυτός που ευλόγησε το γάμο στην Κανά, τελώντας μάλιστα και σημείο δια της μετατροπής του ύδατος σε οίνο, ενώ ο [[Απόστολος Παύλος]] στην επιστολή [[Προς Εφεσίους|προς Προς Εφεσίους]], καταδεικνύει τη μεγάλη σημασία του μυστηρίου αυτού, κηρύττοντας δεσμό αδιάλυτο και τονίζοντας πως περιπτώσεις αθέτησης των υποσχεθέντων ενώπιον του Θεού μυστηρίου είναι αμάρτημα, ως μοιχεία<ref>Προς Εφεσίους, 5, 21-33</ref>.

Ο [[Τερτυλλιανός]] επίσης το κατά τον 2ο προς 3ο αιώνα σημειώνει ότι τον ''γάμο τον συνάπτει η Εκκλησία...και τον επισφραγίζει η ευλογία'':

Στη μακραίωνη ιστορική πορεία της εκκλησίας, υπήρξαν αποκλίσεις, δοξασίες και πλάνες περί του μυστηρίου. Αυτές προέκυπταν είτε από ''"από τις περί κακού Δημιουργού προκαταλήψεις αυτών [γνωστικών], είτε εξ υπερτιμήσεως της αγαμίας, ωθησάσης αυτούς μέχρι να θεωρώσι τον γάμον ακάθαρτον τι και μολυσματικόν"''<ref>Παναγιώτης Τρεμπέλας, ενθ.αν., 328</ref>. Στη βάση λοιπόν των περισσοτέρων κακοδοξιών κατά του γάμου εναντιώθηκαν διάφορες γνωστικές ομάδες, ιδίως δε Εγκρατίτες. Χαρακτηριστικοί είναι οι λόγοι του [[Σατορνίλος|Σατορνίλου]] ότι ''"το γαμείν και το γεννάν εκ του Σατανά υπάρχει"''. Την ίδια γραμμή ακολουθούσε και ο [[Μαρκίων]], ενώ τη σκυτάλη ανέλαβαν τις ίδιες απόψεις επαναλάμβαναν και οι [[Εγκρατίτες]], μία έντονα ασκητική γνωστική ομάδα. Χαρακτηριστική περίπτωση εγκρατιτισμού είναι ο [[Τατιανός ο Σύρος]], ο οποίος κήρυττε το γάμο ως φθορά και πορνεία. Οι απόψεις αυτές καταπολεμήθηκαν σθεναρά από την εκκλησία, η οποία αντέταξε το μήνυμα των γραφών καθώς τους λόγους του [[Ιησούς Χριστός|Ιησού]] και των [[Απόστολοι|Αποστόλων]].

Στην ορθόδοξη θεολογία συχνά επισημαίνεται πως ο γάμος δεν υπήρχε προ της πτώσεως και πως αυτός επινοήθηκε μετά την πτώση των πρωτοπλάστων, προς παιδοποιία και πλήθυνση, ώστε να μην αναλωθεί από το θάνατο το ανθρώπινο γένος<ref>Γρηγόριος Νύσσης, Περί κατασκευής ανθρώπου 17</ref><ref>Ιωάννης Δαμασκηνός, Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως 4, 24</ref>. Σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημανθεί πως αυτές οι απόψεις των πατέρων δε λαμβάνουν δογματική αξία, δεν είναι δηλαδή δόγμα<ref>Παν. Τρεμπέλας, ενθ.αν., 330</ref> και συνάμα ''"η μη αναγκαιότητα του γάμου πριν την εισβολή του θανάτου δε σημαίνει παρθενία ασκητικής ή ηθικής φύσης...απλώς μιλάνε για μια οντολογία με την παρασιτική δύναμη του θανάτου"''<ref>Νίκος Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική θεολογία Γ΄, σελίδα 208-209 [υποσημείωση 59]</ref>. Η παρθενία δηλαδή στον Παράδεισο, δεν έχει καμία σχέση με τη χαρισματική παρθενία μετά την πτώση. Έτσι σε καμία περίπτωση δε μειώνεται η αξία του γάμου, αφού τόσο ο άγιος [[Γρηγόριος Νύσσης]], όσο και οι [[Ιωάννης Δαμασκηνός]] και γενικότερα η πατερική θεολογία τονίζει πως ο γάμος είναι καλός, ευλογημένος και αμίαντος<ref>Παν. Τρεμπέλας, ενθ.αν., 331</ref>. Σε ότι δε αφορά τη συνήθη διάκριση παρθενίας και γάμου είναι σαφές κατά τις ρήσεις του ''Αποστόλου Παύλου'' πως η πρώτη είναι κρείττων του γάμου<ref>Προς Κορινθίους Α΄, ζ, 8, 12 και 38''"8 Λέγω δὲ τοῖς ἀγάμοις καὶ ταῖς χήραις, καλὸν αὐτοῖς ἐστιν ἐὰν μείνωσιν ὡς κἀγώ. 9 εἰ δὲ οὐκ ἐγκρατεύονται, γαμησάτωσαν· κρεῖσσον γάρ ἐστι γαμῆσαι ἢ πυροῦσθαι."''</ref> αλλά σαφώς και η εκκλησία μέσω των πατέρων και των Αποστόλων διακηρύσσει πως ''"και παρθενίαν δοξάζει και γάμον σεμνόν τιμά και δέχεται"'' και πως ''"ταύταις δε ταις τάξεσιν ακολούθως ο σεμνός γάμος εν μεγάλη τιμή, ο εν μονογαμία μάλιστα και παραφυλακή ενταλμάτων"''<ref>παρ.Παναγιώτη Τρεμπέλα, ενθ.αν., 331</ref>.

Οι γάμοι αυτοί προκύπτουν συνήθως από τις κοινωνικές ανάγκες, ιδίως δε όταν κάποιος ορθόδοξος ζει σε μία χώρα όπου ο πληθυσμός δεν είναι ορθόδοξος. Η εκκλησία σε αυτή την περίπτωση επιτρέπει και επικυρώνει ένα τέτοιο γάμο, με την προϋπόθεση όμως ότι το μυστήριο θα τελεστεί σε ορθόδοξο ναό και με το ορθόδοξο λειτουργικό τυπικό, τα δε παιδιά να βαπτιστούν και θα να γαλουχηθούν ορθόδοξα<ref>Αν. Θεοδώρου, ενθ.αν.</ref>. Την ίδια τακτική ακολουθούν και οι Ρωμαιοκαθολικοί, αντιθέτως με πολλές προτεσταντικές ομολογίες που στο ζήτημα αυτό λειτουργούν ελεύθερα<ref>Αν. Θεοδώρου, ενθ.ν.</ref>. Εδώ πρέπει να τονιστεί πως αυτός ο γάμος δεν υπολείπεται σε τίποτα ενός γάμου από δύο ορθόδοξα μέλη. Χρακτηριστικοί Χαρακτηριστικοί άλλωστε είναι οι λόγοι του Αποστόλου Παύλου ο οποίος συνιστά να μη διαλύονται οι γάμοι μεταξύ ετεροδόξων, εφόσον κάτι τέτοιο δεν επιθυμούν και τα μη χριστιανά μέλη του γάμου αφού ''"ηγίασται ανήρ ο άπιστος εν τη γυναικί και ηγίασται η γυνή ή άπιστος εν τω ανδρί"''<ref>Προς Κορινθίους Α΄, 7, 14</ref>.

Η ακολουθία του γάμου στην αρχαία παράδοση της εκκλησίας διέφερε σε σχέση με σήμερα. Όπως ανωτέρω ήδη τονίστηκε, ήταν μέρος του λειτουργικού της [[Θεία Ευχαριστία|Θείας Ευχαριστίας]], ενώ ταυτόχρονα τελείτο σε δύο μέρη, που ήταν η ακολουθία του αρραβώνος και η ακολουθία του γάμου. Σήμερα και τα δύο αυτά μέρη σήμερα τελούνται στο αυτό ένα μέρος της ακολουθίας του γάμου. Η διαδικασία του αρραβώνος είναι η ευλογία και ανταλλαγή δακτυλίων, κάτι που προτύπωνε την ελεύθερη θέληση και αμοιβαία συναίνεση των μελλονύμφων<ref>Κάλλιστος Ware, ενθ.αν., 466</ref>. Το δεύτερο μέρος αποτελείται από την τελετή της στέψης. Στην [[Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία]] συνήθως τα στέφανα φτιάχνοντας φτιάχνονταν από φύλλα και λουλούδια, στη δε [[Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία]] από χρυσό και άργυρο. Τα στέφανα συμβολίζουν την χάρη του [[Άγιο Πνεύμα|Αγίου Πνεύματος ]] που επέρχεται κατά το μυστήριο στο ζευγάρι. Τα στέφανα επίσης κατά την ορθόδοξη παράδοση, συμβόλιζαν τόσο τα στέφανα του μαρτυρίου, αφού κάθε γάμος προϋποθέτει αυτοθυσία, αλλά και στέφανα χαράς<ref>ο.π.</ref>. Στο τέλος οι σύζυγοι πίνουν κρασί από κοινό ποτήριο, ως ενθύμηση του θαύματος του γάμου της Κανά<ref>ο.π.</ref>.

Σε ότι αφορά το τελετουργικό των διαζευγμένων και επανανυμφευμένων, η ακολουθία στην ορθόδοξη πρακτική διαφέρει. Έτσι δεν δε διαβάζονται μερικές χαρμόσυνες ευχές, ενώ στη θέση τους διαβάζονται ευχές μετανοίας. Σήμερα όμως συνήθως δεν τελείται το τελετουργικό αυτό.

*Ανδρέας θεοδώρουΘεοδώρου, "''Βασική Δογματική Διδασκαλία - Απαντήσεις σε Ερωτήματα Συμβολικά"'', Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2006.