Το '''Μελιτιανό σχίσμα''' ή '''Μελιτιανισμός''', ονομάζεται το [[Σχίσμα|αποσχιστικό]] ρεύμα στην Εκκλησία της Αλεξάνδρειας, στις αρχές του 4ου αιώνα, το οποία οποίο συνέβη με αφορμή του ζήτημα των [[Πεπτωκότες|Πεπτωκότων]]. Προεξάρχων της απόσχισης αυτής ήταν ο Μελίτιος, ενός δραστηρίου ένας δραστήριος [[Επίσκοπος|επισκόπου]] της εκκλησίας της Αιγύπτου, με αρχηγικές τάσεις.

Τα αίτια του Μελιτιανού σχίσματος δεν είναι πλήρως εξακριβωμένα, λόγω κυρίως των αντιθέσεων των πηγών που διαθέτουμε σήμερα. Το κλίμα στις αρχές του 4ου αιώνα στους κόλπους της εκκλησίας σε πολλές περιοχές ήταν τεταμένο λόγω των σχισμάτων, με αφορμή τη σταδιακή εφαρμογή της επιείκειας στο ζήτημα της μετάνοιας. Υπό αυτό το πρίσμα στην ''Αίγυπτο'' υπήρχαν σπόροι αυτής της έντασης. Αυτοί οι σπόροι όμως αναπτύχθηκαν περισσότερο στη τοπική εκκλησία της Αιγύπτου, από τον επίσκοπο ''Λυκοπόλεως Μελίτιο''. Ο Μελίτιος όπως περιγράφεται από τους ιστορικούς<ref>Θεοδώρητος (PG 83,425), Επιφάνιος (PG 42,185), [[Αθανάσιος Αλεξανδρείας]]</ref> παρουσιαζόταν ως φίλαρχος και σφετεριστής του επισκοπικού αρχιεπισκοπικού θρόνου, ενώ αυτοαποκαλείτο «και ''"αρχιεπίσκοπος Αιγύπτου"''». Σύμφωνα δε με το ''[[Θεοδώρητος Κύρου|Θεοδώρητο''Κύρου]], το σχίσμα έχει είχε ως κύριο αίτιο τις αρχηγικές του βλέψεις. Ο Μελίτιος επίσης τασσόταν υπέρ της αυστηρότητας , στην τήρηση της τήρησης στη μετάνοιαμετάνοιας των πεπτωκότων, ενώ προέβη και σε αντικανονικές χειροτονίες γειτονικών επισκοπών, χωρίς όμως να έχει το δικαίωμα, το οποίο άνηκε στον Αρχιεπίσκοπο [[Αλεξάνδρεια|Αλεξανδρείας]] Πέτρο. Η αρχική σύγκρουση φαίνεται δε, να αφορούσε μόνο τις αντικανονικές χειροτονίες , αφού οι απόψεις περί μετανοίας διίσταντο ούτως ή άλλως σε όλες τις τοπικές εκκλησίες για το ζήτημα της μετάνοιας. Στη διαφωνία αυτή όμως τελικά του Μελιτίου με τον επίσκοπο Αλεξανδρείας Πέτρο, ο Μελίτιος επιχειρηματολόγησε έθεσε και την ζήτημα περί μετανοίας των πεπτωκότων μετάνοια και έτσι έκανε μια , κάνοντας μία αρχική κίνηση προς απόσχιση. Ο Πέτρος όμως με σύνοδο που συγκάλεσε το 306 και ενώ αρχικά είχε αποκόψει από την κοινωνία τον επιβάλλει ποινή ακοινωνησίας στο Μελίτιο , τον καθαίρεσε. Ο Μελίτιος αντέδρασε διεκδικώντας μάλιστα τη πρωτοκαθεδρία του ''Αρχιεπισκοπικού θρόνου'', εντείνοντας τη δραστηριότητά του κατά του Πέτρου, με βασική επιχειρηματολογία την επιείκεια που είχε εισάγει ο Πέτρος στην τοπική εκκλησία.

Ο Μελίτιος στην προσπάθεια που κατέβαλε βρήκε ιδιαίτερη ανταπόκριση από τοπικούς [[Πρεσβύτερος|πρεσβυτέρους]] και [[Επίσκοπος|επισκόπους]], ενώ τη στιγμή που η σύνοδος του [[306]] επικύρωνε ουσιαστικά την επιείκεια στην αντιμετώπιση των [[Πεπτωκότες (Χριστιανισμός)|πεπτωκότων]]. Το σχίσμα δε, απέκτησε ιδιαίτερη ευρύτητα αφού προσπάθησε να εξομοιώσει στην απόσχισή του, με την ορολογία «καθαροί» όπως και οι [[Νοβατιανισμός|Νοβατιανοί]]. Επίσης για μικρό διάστημα ο [[Άρειος]] είχε υπεισέλθει στο [[Σχίσμα|σχίσμα]] αυτό, έχοντας ήδη διατυπώσει τις πρώτες αιρετικές του απόψεις ενώ προέβηκαν προέβησαν το [[324]] σε ένωση με τους Κολλουθιανούς, μια μικρή απόσχιστική ομάδα από την [[Αίγυπτος|Αίγυπτο]]. Το ζήτημα του Μελιτιανισμού απασχόλησε τόσο την [[Α΄ Οικουμενική Σύνοδος|Α΄ Οικουμενική σύνοδο]] όσο και τον Αυτοκράτορα [[Μέγας Κωνσταντίνος|Μέγα Κωνσταντίνο]]. Η ευρύτητα του Μελιτιανισμού φάνηκε στην Οικουμενική Σύνοδο όταν ο Μελίτιος υποχρεώθηκε να ετοιμάσει κατάλογο (βρεβίον) των επισκόπων του, που αριθμούσαν τους 30. Έτσι παρότι στην [[Α΄ Οικουμενική Σύνοδος|Σύνοδο της Νίκαιας]] κυρίως αντιμετωπίστηκε ο [[Άρειος]] σε δεύτερη μοίρα αντιμετωπίστηκε και ο Μελίτιος, σε μια προσπάθεια να εισαχθούν οι σχισματικοί πάλι στην εκκλησία. Τελικά δεν δε βρέθηκε η χρυσή τομή, όμως οι Μελιτιανοί είχαν αρχίσει να φθίνουν τόσο από τη σημαντική επιρροή που ασκούσε ο [[Αρειανισμός]] όσο και απο από τους [[Πατέρες της Εκκλησίας|Εκκλησιαστικούς Πατέρες]].