Ιεροί Κανόνες

Στην εκκλησιαστική ορολογία, με τον όρο Ιεροί κανόνες, ή Εκκλησιαστικοί κανόνες ή απλά Κανόνες, αναφερόμαστε σε όλες εκείνες τις διατάξεις, οι οποίες θεσπίσθηκαν ή υιοθετήθηκαν από την Εκκλησία και αφορούν στην ορθή διοργάνωση, διατήρηση, διάδοση και δραστηριότητα της Εκκλησίας συνολικά και στην ορθή και αυθεντική κατά Χριστόν ζωή των πιστών-μελών της Εκκλησίας διά μέσου αυτής.

Καθώς στην ελληνική, Κανόνας σημαίνει το όργανο που χρησιμοποιούμε για να σύρουμε ευθεία γραμμή, ή και για να ελέγξουμε την ευθύτητα μιας γραμμής, μεταφορικά, κανόνας λέγεται και κάθε τι που χρησιμεύει ως πρότυπο και οδηγός για την ορθή εκτέλεση (ή αντιμετώπιση) μιας καταστάσεως, ή και ως κριτήριο για να ελεγχθεί η ορθότητα μιας πράξης.

Μία από τις επίσημες κανονικές συλλογές και από τις κλασικότερες έντυπες εκδόσεις που περιέχουν τους Ιερούς Κανόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, είναι το λεγόμενο Πηδάλιον, του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη.

Εκκλησιαστικοί, Ιεροί Κανόνες και κανονιστικές διατάξεις ή κανονισμοί

Με βάση τον β΄κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου ο οποίος προσδιορίζει ονομαστικά ποιοι κανόνες μπορούν να θεωρούνται ως κανόνες όλης της Εκκλησίας, μπορούμε να διαχωρίσουμε τους αυθεντικούς Ιερούς και Εκκλησιαστικούς κανόνες, ως βασική πηγή Κανονικού δικαίου, από τους άλλους κανόνες, οι οποίοι θεσπίσθηκαν από Τοπικές Συνόδους και από Πατέρες της Εκκλησίας και οι οποίοι χρησιμοποιούνται ως δευτερεύουσες και βοηθητικές πηγές Κανονικού Δικαίου.

Αλάθητοι Ιεροί Κανόνες

Στο ερώτημα ποιοι είναι οι κανόνες που προσφέρουν με βεβαιότητα την αλήθεια και ποιοι όχι, ποιοι είναι αλάθητοι και για ποιους δεν υπάρχει αυτή η βεβαιότητα, η απάντηση συναρτάται από το ποιος θέσπισε αυτούς τους κανόνες και ποια είναι η αυθεντία αυτού του οργάνου.

Ως γνωστόν, για την Ορθόδοξη Εκκλησία, αυθεντικό νομοθετικό όργανο είναι η Οικουμενική Σύνοδος, η οποία έχει απόλυτο κύρος και οι αποφάσεις της είναι αλάθητες, γιατί αποτελεί το όργανο εκφράσεως της καθόλου Εκκλησίας, η οποία είναι "στύλος και εδραίωμα της αληθείας". Επομένως, όσες διατάξεις έχουν θεσπισθεί ή έχουν υιοθετηθεί και επικυρωθεί από Οικουμενικές Συνόδους, έχουν απόλυτο κύρος και μας δίνουν το ορθό. Όλες οι υπόλοιπες, που τυχόν χρησιμοποιήθηκαν στην εκκλησιαστική πράξη, έχουν αποκτήσει βέβαια ένα είδος γενικού κύρους μέσα στην Εκκλησία, όμως εφ' όσον δεν επικυρώθηκαν ακόμη από Οικουμενική Σύνοδο, δεν μπορούν να έχουν το ίδιο κύρος με τους προηγουμένους, τουλάχιστον μέχρις ότου επικυρωθούν Οικουμενικά.

Άλλες Διατάξεις

Όπως γράφει σχετικά ο καθηγητής Παναγιώτης Τρεμπέλας, "αύτη η μακραίων της Εκκλησίας ιστορία μαρτυρεί αδιαμφισβητήτως, ότι ουχί και πάσα σύνοδος επισκόπων εγγυάται περί της αληθείας και είναι απηλλαγμένη πάσης πλάνης".

Αυτό σημαίνει ότι όσα ισχύουν για τους πραγματικά εκκλησιαστικούς, ιερούς κανόνες, δεν ισχύουν για "κανόνες", διατάξεις ή τις εγκυκλίους, οι οποίες ορίσθηκαν απλώς από κάποια τοπική Συνοδό, ή από μία ιεραρχία ή από έναν εκκλησιαστικό Πατέρα ή ιεράρχη της Εκκλησίας, αλλά δεν έτυχαν οικουμενικής επικυρώσεως. Καθώς δεν μπορεί να ειπωθεί ότι είναι αλάθητες οι τοπικές Συνοδοί ή οι μεμονωμένοι Πατέρες της Εκκλησίας, κατ' αυτό τον τρόπο δεν μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα, ότι οι κανόνες τους είναι αλάθητοι.

Ένα παράδειγμα κανόνων, μη οπωσδήποτε αλάθητων, που θεσπίσθηκαν από Πατέρα της Εκκλησίας και δεν επικυρώθηκαν από Οικουμενική Συνοδό, είναι η περίπτωση των κανόνων του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννη, του επονομαζομένου Νηστευτή, ίσως λόγω σφαλμάτων στα αντίγραφα των χειρογράφων. Οι κανόνες αυτοί, αν και είχαν συγγραφεί πριν από τη σύγκληση της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου (691 μ.Χ.), εν τούτοις δεν επικυρώθηκαν από αυτήν, "δεν ηξεύρω διά ποίαν αφορμήν" γράφει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, αν και, όπως μας πληροφορεί, πολλά προβληματικά "χειρόγραφα βιβλία" με κανόνες, υποτίθεται του Νηστευτή, είχαν εμφανιστεί, τα οποία "πολλά δε παραλογώτατα και πάντη πάντως παράνομα και ακανόνιστα περιέχουσι...ώστε όπου φαίνονται οι διορισμοί αυτοί να ήναι αιρετικού τινός και κακόφρονος ανθρώπου...και όχι του Αγίου τούτου...". Σε κάθε περίπτωση όμως, η Οικουμενική Σύνοδος δεν ενέκρινε τους κανόνες αυτούς, με αποτέλεσμα, μέχρι στιγμής, να μην υπάρχει βεβαιότητα και ασφάλεια για το αλάθητο και την ορθότητα τους.

Εν κατακλείδι, όλες οι διατάξεις, κανονισμοί, εγκύκλιοι κ.λπ., που έχουν κανονικό περιεχόμενο και έχουν εκδοθεί από διάφορα εκκλησιαστικά όργανα, μπορούν να ονομάζονται κανονιστικές διατάξεις, ή κανονισμοί (της τάδε τοπικής Εκκλησίας ή του τάδε εκκλησιαστικού Πατρός κ.λπ.), "χωρίς όμως να έχουν λάβει οικουμενική επικύρωση δεν μπορούν να λέγονται κανόνες, και μάλιστα κανόνες της Εκκλησίας". Ασφαλώς, όταν οι διάφορες τοπικές εκκλησιαστικές αρχές εκδίδουν τις όποιες διατάξεις και εντολές, τα μέλη της Εκκλησίας, αν ανήκουν στην δικαιοδοσία των αρχών αυτών, είναι υποχρεωμένα να τις τηρούν, αρκεί βέβαια αυτές να μην έρχονται εμφανώς σε αντίθεση προς την Αγία Γραφή ή τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων.

Εφαρμογή των Ιερών Κανόνων: Ακρίβεια και Οικονομία

Ως προς την εφαρμογή των Ιερών Κανόνων, "δύω είδη κυβερνήσεως ευρίσκονται εν τη του Χριστού Αγία Εκκλησία και το μεν πρώτον είδος, ονομάζεται Ακρίβεια, το δε άλλο, ονομάζεται Οικονομία, και συγκατάβασις".

Με τον όρο Ακρίβεια, αναφερόμαστε στην συνεπή τήρηση της αυθεντικής εκκλησιαστικής παραδόσεως, με την πιστή αποδοχή, διαφύλαξη και εφαρμογή των δογμάτων της πίστεως και των κανόνων της τάξεως και ζωής. Σκοπός της ακριβείας δεν είναι άλλος παρά η οικοδομή και η σωτηρία των πιστών. Η αυθεντική εκκλησιαστική παράδοση είναι η επίσημα επικυρωμένη από Οικουμενικές Συνόδους, η οποία αποτελεί τη βάση της Ορθοδοξίας και Ορθοπραξίας, και η Ακρίβεια αποτελεί το κριτήριο, βάσει του οποίου θα κρίνει κανείς την πίστη, τους λόγους, τις πράξεις και τα βιώματα, είτε τα δικά του είτε των άλλων, ώστε να βρίσκεται διαρκώς, όσο είναι δυνατόν εγγύτερα στο ορθό.

Εκτός όμως από την Ακρίβεια της εφαρμογής των Ιερων Κανόνων, η Εκκλησία αναγνωρίζει και την λεγόμενη Οικονομία. Όπως αναφέρει ο 88ος κανόνας της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου: "διδασκόμαστε ότι το Σάββατο έγινε για τον άνθρωπο επομένως πρέπει να θεωρείται προτιμότερη απ' όλα η σωτηρία και η ακεραιότητα του ανθρώπου.".

Αυτό σημαίνει ότι, σε περιπτώσεις που η αυστηρή τήρηση ενός κανόνα, σε κάποια δεδομένη περίπτωση, εμποδίζει την επίτευξη του σπουδαίου σκοπού της σωτηρίας, τότε είναι δυνατόν, να εξετάσει η Εκκλησία μήπως η προσωρινή αναστολή του εν λόγω κανόνα συμβάλλει στην επιτυχία του επιδιωκομένου σκοπού. Εάν αυτό όντως συμβαίνει, τότε η εφαρμογή του μέτρου της εκκλησιαστικής Οικονομίας αποτελεί τον ορθό δρόμο, μέσω του οποίου θα οδηγηθεί ο άνθρωπος στην Σωτηρία. Ασφαλώς, κάθε πρόσκαιρη ή μή, παρέκκλιση, θα πρέπει να μην οδηγεί εκτός των δογματικων ορίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αν όλα τα παραπάνω συμβαίνουν, τότε πράγματι, τα "δύω είδη κυβερνήσεως" αποτελούν τις δύο όψεις της ίδιας ποιμαντικής διακονίας και εξουσίας της Εκκλησίας, εφόσον και η οικονομία και η ακρίβεια επιτυγχάνουν τελικά τον ύψιστο σκοπό της Σωτηρίας.

Δείτε επίσης

Ευρετήριο όλων των Ιερών Κανόνων της Ορθόδοξης Εκκλησίας

Κανονικό δίκαιο

Βιβλιογραφία

• Νικοδήμου Αγιορείτου, Πηδάλιον (ακριβής ανατύπωσις της γ' εκδόσεως του 1864), εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 2003
• Μπούμης Ι. Παναγιώτης, Κανονικόν Δίκαιον, έκδ. 3η επηυξημένη, Γρηγόρης, Αθήνα 2002
• Μπούμης Ι. Παναγιώτης, Οι Θείοι Κανόνες "Ενάντια στη Θρησκεία", Γρηγόρης, Αθήνα 2007
• Πρόδρομος Ι. Ακανθόπουλος, Κώδικας Ιερών Κανόνων (Κείμενο - Ερμηνεία - Σχόλια), έκδ. Γ', Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2006