Αλλαγές

Η επιστολή χωρίζεται σε δύο άνισα μέρη. Το πρώτο που αναφέρεται στα κεφάλαια 1 ως -14 και το δεύτερο μεταξύ 15-17. Ο Αριστείδης στη τη σύντομη απολογία του αρχίζει με βάση την απόδειξη του προβλήματος της μονοθεΐας, την οποία προσδιορίζει μέσα από την αρμονία του κόσμου. Διαχωρίζει τα και διαχωρίζει τη θρησκευτική συμπεριφορά των ανθρώπων με βάση την πίστη τους σε ''χριστιανούς'', ''Ιουδαίους '' και ''ειδωλολάτρες''. Έτσι βρίσκει ευκαιρία να επικρίνει τους ειδωλολάτρες οι οποίοι χωρίζονται σε τρία γένη, του τους ''Χαλδαίους'', του τους ''Έλληνες'' και τους ''Αιγύπτιους'', με χειρότερους όλων τους Αιγυπτίους, λόγω της προσκύνησης ακόμα και ζώων. Τα γένη αυτά αστόχησαν διότι λάτρευαν κτίσματα, ενώ οι Ιουδαίοι παρότι έφτασαν κοντάαφού ''"υπέρ πάντων λατρεύουν θεόν και όχι τα έργα του"''<ref>Απολογία 14, αντιλαμβανόμενοι τη μοναδικότητα του Θεού 1-2</ref> και αυτοί τελικά παραπλανήθηκαν σε σημείο μάλιστα να τιμούν περισσότερο [[Άγγελοι|αγγέλους]] και , ενώ όρισαν να τηρούν και τυπικές διατάξεις παρά να λατρεύουν το Θεό<ref>Παναγιώτης Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 535</ref>. Έτσι προτάσσει την ανωτερότητα της Χριστιανικής πίστεως που κατέχει την καθαρή περί Θεού ιδέα, την καθαρότητα του βίου, τα φιλάνθρωπα αισθήματα των χριστιανών και επιτίθεται κατά των διωγμών, που τους θεωρεί αδικαιολόγητους. Προβάλλεται η ανώτερη ηθική του Θεού των χριστιανών, ο οποίος δε ζητεί αιματηρές θυσίες, δεν πράττει βαρέα αμαρτήματα (όπως μοιχεία), ούτε επιθυμεί τον πόλεμο. Έτσι επιδιώκει την ''"την απόδειξη του σαθρού ηθικού υποβάθρου μιας θρησκείας"''<ref>Ν. Τζιράκης, Απολογητές, σελίς 69</ref>, με σταθερό μέτρο σύγκρισης την επί του ''Όρους Ομιλία''. Τελικά οι [[Θεός|Θεοί]] αποτελούν κατασκευάσματα και γι αυτό οι άνθρωποι καλούνται να βρουν το δημιουργό τού κατασκευαστή, δηλαδή τον αληθινό Θεό. Στον επίλογο του, θεωρεί πως τελικά πηγή της επιθετικότητας των Εθνικών είναι η προσπάθεια συγκάλυψης της ανηθικότητάς τους<ref>Απολογία 9, 8</ref>.

Η απολογία του Αριστείδη εντυπωσιάζει τον αναγνώστη διότι πλέον εισέρχεται σε ένα τελείως διαφορετικό συγγραφικό κλίμα, ιδίως σε σχέση με τις επιστολές του [[Ιγνάτιος ο Θεοφόρος|Ιγνατίου]], του [[Παπίας Ιεραπόλεως|Παπία]] ή της [[Επιστολή Βαρνάβα|Επιστολής Βαρνάβα]]. Η απλοϊκή επιχειρηματολογία είναι χαρακτηριστικό του έργου του, το οποίο όμως δεν είναι ξένο προς τη στωική ηθική και την πλατωνική-αριστοτελική σκέψη, θέλοντας έτσι να δείξει στο βασιλέα ότι τα επιχειρήματά του τα αντλεί από τον οικείο σε αυτόν φιλοσοφικό χώρο<ref>Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία, Τόμος Α΄, σελίς 193-194</ref>. Για αυτό και εξ αρχής προσπαθεί να δημιουργήσει κλίμα ευμενούς επικοινωνίας με τον Αυτοκράτορα, χρησιμοποιώντας στοιχεία της εγγενούς φιλοσοφίας, όπως τα φυσικά στοιχεία, όπως τα χρησιμοποίησαν οι προσωκρατικοίτης φιλοσοφίας των προσωκρατικών<ref>ΒΕΠ 3, 41-43</ref>, τη στιγμή που στα κεφάλαια 8, 11 και 13 ερευνητές διαβλέπουν στενή σχέση με τον Όμηρο<ref>Gunter Glockmann, Homer in der fruhchristlichen Literatur bis Justinus, Berlin 1968</ref>. Ο Αριστείδης με βάση την επιστολή αυτή δε μπορεί να χαρακτηριστεί ως μεγάλος συγγραφέας, παρόλα αυτά είναι ειλικρινής και δίκαιος στις κρίσεις του<ref>Παναγιώτης Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 535</ref>. Αποφεύγει γενικώς να επικρίνει τη [[φιλοσοφία]], αναφέρει ελάχιστα αρνητικά σημεία του εθνικού και ειδωλολατρικού βίου-αν και ο ίδιος εξαρχής λαμβάνει αρνητική και απορριπτική θέση απέναντί τους<ref>Ν. Τζιράκης, Απολογητές, σελίς 60</ref>-, προτιμά μία ήπια στάση απέναντί στα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο χριστιανισμός, προβάλλοντας κύρια την καθαρότητα των ηθών των χριστιανών. Η αξία της επιστολής φαίνεται από τη χρήση επιχειρημάτων κατά των ''Ιουδαίων'' που χρησιμοποίησε ο ''Κέλσος'', ενώ για την απολογητική γραμματεία εμφαίνει σπουδαιότατη αφού ''"αποτέλεσε στέρεα βάση επί της οποίας ωκοδομήθη η μετέπειτα απολογητική με πρωταγωνιστή τον Ιουστίνο"''<ref>Παναγιώτης Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 535</ref>. Το ενδιαφέρον του φαίνεται να περιορίζεται στις θρησκευτικές αντιλήψεις των Εθνικών, γενικεύοντας σε μερικά σημεία με υπερβολικό τρόπο την πίστης τους, ώστε να την απορρίψει χωρίς επιφύλαξη. Στηρίζεται σε πολλά σημεία στην απολογητική του [[Απόστολος Παύλος|Αποστόλου Παύλου]], όπως μέσα από τις [[Πράξεις των Αποστόλων]] επιστολές του διαφαίνεται, ενώ η τριμερής διαίρεση απαντάται τόσο στο κήρυγμα ''"Κήρυγμα του [[Απόστολος Πέτρος|Αποστόλου Πέτρου]] "'' όσο και αργότερα στον [[Κλήμης Αλεξανδρεύς|Κλήμη Αλεξανδρέα]]<ref>Παναγιώτης Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 535</ref>. Ο ίδιος επίσης φαίνεται να αγνοεί το σύνδεσμο μεταξύ ''Ιουδαϊσμού'' και ''Χριστιανισμού'', κάτι που δεν επαναλαμβάνεται σε μεταγενέστερους απολογητές, ενώ η θεολογία του διαμορφώνεται από την επίδραση της φιλοσοφικής του παιδείας και της χριστιανικής του πίστεως<ref>Παναγιώτης Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 536</ref>. Η θεολογία του όμως είναι πολύ περιορισμένη και το θεολογικό επίπεδο σε σχέση με προγενέστερα χριστιανικά συγγράμματα θεωρείται πεσμένουποδεέστερο<ref>Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία, Τόμος Α΄, σελίς 193</ref>. Έτσι αναφέρεται στο Θεό, ο οποίος είναι αιτία του παντός και κάθε κίνησης και ο οποίος περιγράφεται ως ''άναρχος'', ''αΐδιος'', ''άφθαρτος'', ''αναλλοίωτος''<ref>Απολογία Αριστείδου 4, 1. 1,1. 1,4</ref> σε αντίθεση με τον κόσμο που είναι ''κτιστός'' και ''φθαρτός''.