6.119
επεξεργασίες
Αλλαγές
μ
interwiki it
| Όνομα Εικόνας = Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός
| ΗμερομηνίαΓέννησης = Μεταξύ 645 και 680, ''Δαμασκός''
| ΗμερομηνίαΚοίμησης = [[Πρότυπο:5 Δεκεμβρίου |5 Δεκεμβρίου]] Μεταξύ 749και 787, ''Ιεροσόλυμα''| ΗμερομηνίαΕορτής = [[Πρότυπο:4 ΔεκεμβρίουΔεκέμβριος|4 Δεκεμβρίου]]
| Ημερομηνίες =
| Τίτλος = [[Πρεσβύτερος]], [[Μοναχός]], [[Άγιος]]
}}
Ο '''Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός''' (645/680 - 749/787) αποτελεί [[Άγιος|Άγιο ]] της [[Ορθόδοξη Εκκλησία|Ορθόδοξης Εκκλησίας]] και έναν από τους πλέον πολυμαθείς και πολύπλευρους θεολόγους της, ο οποίος καλλιέργησε με επιτυχία όλους τους κλάδους της [[Θεολογία|θεολογίας]] και κυρίως διακρίθηκε , διακρινόμενος ως μεγάλος ερμηνευτής της ορθοδόξου πατερικής θεολογίας. Υπήρξε πολυγραφότατος, με έντονο ασκητικό φρόνημα, ενώ η συμβολή του κατά την περίοδο της [[Εικονομαχία|εικονομαχίας ]] τον έθεσε και ως μία από τις σπουδαιότερες ιστορικές φυσιογνωμίες της εκκλησίας. Η αντιαιρετική διδασκαλία, η ελληνική αριστοτελική λογική <ref>Αθανάσιος Δεληκωστόπουλος, Ελληνικός στοχασμός και χριστιανική διανόηση - Η φιλοσοφία των πατέρων, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 1993, σελ. 239</ref> και η ακριβής διατύπωση της θεολογικής διδασκαλίας οκτώ αιώνων σε σαφείς και περιεκτικές προτάσεις, συνάμα με την την κατεξοχήν πρωτότυπη δημιουργική και αφομοιωτική ικανότητα των περιβαλλουσών επιρροώνπεριβαλλόντων στοιχείων, τον ανέδειξε όχι μόνο ως μία από τις κορυφαίες θεολογικές προσωπικότητες της εποχής του, αλλά και ως μία από τις κορυφαίες φυσιογνωμίες της παγκόσμιας βυζαντινής διανόησης.
== Ο βίος του ==
===Νεανική Ηλικία===
Αν και θεωρείται σχεδόν αδύνατο να μη συνετάχθησαν βιογραφίες μετά το θάνατό του<ref>Π. Χρήστου, «''Ελληνική Πατρολογία''», Τόμος Ε΄, σελίς 312</ref>, οι πληροφορίες για το βίο του Αγίου Ιωάννη από σύγχρονους συγγραφείς είναι περιορισμένες και ουσιαστικά περιλαμβάνονται σε συναξάρια<ref>PG 94, 501-504</ref>. Έτσι οι πρώτες ολοκληρωμένες βιογραφίες του ανάγονται στο 10ο αιώνα, αλλά είναι αρκετά δύσκολο να διακριθεί ανάμεσα σε αυτές τι είναι αυθεντικό και τι αμφισβητήσιμο<ref>Γεώργιος Φλορόφσκι, Οι Βυζαντινοί Πατέρες του 6ου, 7ου και 8ου αιώνα, σελίς 403</ref>. Το πότε ακριβώς γεννήθηκε ο Ιωάννης αποτέλεσε θέμα ερεύνης διότι οι σωζόμενες βιογραφίες του σε αυτό το σημείο αντιφάσκουν. Με βάση τις Αραβικές πηγές ο ''Ιωάννης'' γεννήθηκε περί το 645, αλλά κάτι τέτοιο φαντάζει απίθανο λόγω των χρονολογικών δεδομένων<ref>Θεωρείται αδύνατο ο Ιωάννης να επιδεικνύει κινητικότητα ωρίμου ανδρός σε ηλικία 90 ετών κατά το 730-734</ref>. Σύμφωνα λοιπόν με τον Βίο του Στεφάνου, ανηψιού του Ιωάννη Δαμασκηνού, ο Ιωάννης πέθανε το 749<ref>Θ. Δετοράκης, Ο Κοσμάς ο Μελωδός, Θεσσαλονίκη 1979</ref> και αν υποθέσουμε ότι γεννήθηκε το 645 τότε πέθανε σε ηλικία 104 ετών, κάτι που συμφωνούν και νεώτερα συναξάρια. Σύμφωνα όμως με το ''Σιναϊτικό κώδικα'' ο Ιωάννης πέθανε σε ηλικία 70 ετών, κάτι που φαίνεται πιο ορθό και άρα πρέπει να γεννήθηκε περί το 680. Παρόλα αυτά πολλοί ερευνητές ''"τοποθετούσαν το θάνατό του λίγο πριν την εικονομαχική σύνοδο της Ιέρειας του 754. Σήμερα θεωρείται βέβαιο ότι πέθανε πολύ αργότερα, λίγο πριν τη σύγκληση της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου"''<ref>Ιωάννου Δαμασκηνού, «Ι. Κατα Μανιχαίων Διάλογος. ΙΙ. Προς τους Διαβάλλοντας...», (απόδοση-σχόλιο Νίκος Ματσούκας), Εισαγωγή, σχόλιο 3</ref>, κάτι που επιτείνει ακόμα περισσότερα τη σύγχηση περί των χρονολογικών δεδομένων, γέννησης, θανάτου και ηλικίας που απεβίωσε.
Ο Ιωάννης γεννήθηκε στη ''Δαμασκό'' και προήρχετο από επιφανή οικογένεια της πόλεως. Ο παππούς του (''Μανσούρ'', ήτοι Νικηφόρος) ήταν διοικητής της βυζαντινής φρουράς της Δαμασκού, όταν οι Άραβες το 634 εισήλθαν στην πόλη και την κατέλαβαν, ο δε πατέρας του ήταν ή των «''πραγμάτων επίτροπος''» ή «''λογοθέτης''», της κυβέρνησης ''Αβδ-ελ-Μελέκ'' (''Αβιμελέχ'' 685-907), θέση που αντιστοιχεί προς αυτή του υπουργού του υποδούλου χριστιανισμού, με κυρίως οικονομικά καθήκοντα. Μάλιστα από την ίδια οικογένεια προέρχονταν και οι πατριάρχες ''Σέργιος Α΄'' και ''Ηλίας Γ΄''. Ο Ιωάννης τις εγκύκλιες γνώσεις του τις απέκτησε δίπλα στο μοναχό ''Κοσμά το Μελωδό'', ενώ υπάρχουν και άλλες ανεκδοτολογικού χαρακτήρος περιγραφές για το πώς ο πατέρας του βρήκε αυτό το δάσκαλο για τον Ιωάννη<ref>Ιεροσολυμίτικος Βίος 8 εε</ref>. Μετά το θάνατο τού πατέρα του ο ''Δαμασκηνός'' εισήλθε στην υπηρεσία του χαλιφάτου (επί Ουαλίδ) και λέγεται πως κατέλαβε το αξίωμα του ''πρωτοσυμβούλου'', ενώ αργότερα, άγνωστο πότε, αναχώρησε για τη μονή του Αγίου Σάββα, όπου εκάρη μοναχός και παρέμεινε μέχρι το θάνατό του. Κατά την παράδοση εισήλθε στη μονή εξαιτίας των συγκρούσεων του με τον Αυτοκράτορα ''Λέοντα το Γ΄'', λόγω της εικονομαχικής έριδας. Έτσι ο Αυτοκράτορας διέταξε να αποσταλεί επιστολή δήθεν του Ιωάννη στο χαλίφη του, που με βάση το περιεχόμενό της ο Ιωάννης διαφαινόταν ως προδότης, με αποτέλεσμα να του αποκόψει το χέρι, το οποίο θαυματουργικώς απεκαταστάθη. Κάτι τέτοιο όμως δε φαίνεται να είναι ορθό όπως συνάγεται από την 6η πράξη της [[Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος|Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου]]<ref>Μansi, 13, 357</ref>, ενώ πιθανότερο είναι ότι αναχώρησε προ της εικονομαχικής έριδος<ref>Γεώργιος Φλορόφσκι, Οι Βυζαντινοί Πατέρες του 6ου, 7ου και 8ου αιώνα, σελίς 403</ref>.
=== Ο μοναχικός βίος ===
Στο [[Μοναστήρι του Αγίου Σάββα Ιεροσολύμων|Μοναστήρι του Αγίου Σάββα στα Ιεροσόλυμα]] ο Ιωάννης τέθηκε υπό την επίβλεψη ενός πολύ αυστηρού γέροντος, ο οποίος στόχο είχε να καταπολεμήσει τον εγωισμό του, αφού υπέθετε πως η παιδεία και το κοσμικό φρόνημα μέσα στο οποίο ανδρώθηκε, θα είχε επηρεάσει και τη διαπαιδαγώγησή του. Χαρακτηριστικό είναι ότι του είχε απαγορεύσει να γράφει και επί μακρόν να ομιλεί. Πέραν τούτου ο γέροντας του επέβαλλε και διαφόρων ειδών άλλα, και πολλές φορές σκληρά [[επιτίμια]], με στόχο την ταπείνωση του φρονήματός του, όπως να καθαρίζει ολόκληρο το χώρο της μονής κ.α. Όταν πείστηκε για την επιτυχή έκβαση των μεθόδων του, του επέτρεψε τόσο τη συγγραφή, όσο και την ομιλία. Μάλιστα χειροτονήθηκε και πρεσβύτερος από τον πατριάρχη ''Ιεροσολύμων Ιωάννη Ε΄'' (706-735), αλλά ο ίδιος παρέμενε πάντα πιστός στη σκληρή άσκηση και τη συγγραφή. Εκοιμήθη τελικώς σε ηλικία 70 ετών, εν μέσω της μεγάλης περί των εικόνων έριδος, στην οποία υπήρξε ο μεγάλος υπέρμαχος της ορθόδοξης παράδοσης. Η μνήμη του τιμάται στην [[Ορθόδοξη Εκκλησία]] στις [[:Πρότυπο:4 Δεκέμβριος|4 Δεκεμβρίου]].
==Το θεολογικό σύστημα του Ιωάννη του Δαμασκηνού==
===Εισαγωγή===
Ο ''Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός'' ως θεολόγος υπήρξε συλλέκτης του υλικού των πατέρων, αφού αυτούς διείδε ως ''Θεόπνευστους'' διδασκάλους και ''θεοφόρους'' πατέρες. Κατά τον Ιωάννη, μεταξύ τους δε μπορεί να υπάρχει αντίφαση, «''"αφού ο ένας πατήρ δεν αντιμάχεται κατά των άλλων πατέρων, γιατί όλοι τους ήσαν κοινωνοί τους ενός και μοναδικού Αγίου Πνεύματος"''». Παρόλα αυτά είναι σαφής στο ότι «''"μία προσωπική γνώμη δεν είναι νόμος για την εκκλησία"''» και πως «''"μία γνώμη δεν ανατρέχει την παράδοση της εκκλησίας από το ένα άκρο της γης ως το άλλο"''». Έτσι μέσα από τα έργα του τονίζει πως κάθε τι που μας έδωσε η παράδοση είναι ορθό. Πρώτο θεμέλιο της παραδόσεως αυτής είναι η [[Αγία Γραφή]], αλλά η διατύπωση της αληθείας δεν ολοκληρώνεται σε αυτή, διότι οι αυτόπτες μάρτυρες της αληθείας την παρέδωσαν αγράφως και εν συνεχεία παρεδόθη από τους θεοφόρους πατέρες που είναι κοινωνοί του διαρκώς ζώντος, μέσα στην εκκλησία, Αγίου Πνεύματος<ref>Αθ. Δεληκωστόπουλος, μν. ερ., σελ. 241</ref>. Γι αυτό και ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, τόσο ο ίδιος επιμένει πως δεν εκφράζει προσωπικές απόψεις, αλλά την πατερική παράδοση, όπως και πολλοί θεολόγοι υπομνηματίζουν. Θα λέγαμε δε, ότι είναι ότι πιο κοντά στους Καππαδόκες πατέρες, ενώ στη χριστολογία επαναλαμβάνει το [[Λεόντιος Βυζάντιος|Λεόντιο Βυζάντιο]] και το [[Μάξιμος Ομολογητής|Μάξιμο τον Ομολογητή]].
===Τριαδολογία===
Για τον ''Άγιο Ιωάννη το Δαμασκηνό'', ο [[Θεός]] είναι αδύνατο να ερευνηθεί από τον άνθρωπο. Είναι αδύνατο να νοηθεί η [[ουσία]] του, αλλά ο άνθρωπος δύναται να γνωρίζει στοιχεία με αναφορά τη φύση του, όπως το αγαθό αυτής και το σοφό. Γι'αυτό η ουσία δύναται να νοηθεί μόνο αποφατικά (δηλ. αφαιρετικά), αντιθέτως με τις άκτιστες ενέργειες Αυτού, που μπορεί να νοηθούν με καταφατικό τρόπο. Η αλήθεια της Θείας Μονάδας βρίσκεται στην τριάδα, αλλά η προσέγγιση του μυστηρίου του τρισυποστάτου αυτής αν προσεγγισθεί με την έρευνα της φυσικής και πεπερασμένης σκέψης του ανθρώπου οδηγεί σε αντιφάσεις, ανάμεσα στον πολυθεϊσμό και το στατικό [[Μοναρχιανισμός|μοναρχιανισμό]] των Ιουδαίων. Έτσι οι τρεις αυτές υποστάσεις είναι αχωρίστως χωρισμένες, δίνοντας στην ανθρώπινη αίσθηση την ασύμμετρη διαφορά θείας υπάρξεως και κτίσεως.
Ο Θεός πάντα εμφανίζεται ως έναςΈνας, και η διάκριση των υποστάσεων είναι ένα απλώς νοητικό σχήμα των ανθρώπων, για αντιληφθούν την αδύνατη με τη φυσική σκέψη διαφορά αφού στη σχέση τους δεν ισχύει χωρισμός ή μία διαίρεση, διότι πρόκειται για ''αχωρίστως άμικτες'' εικόνες της αιωνίου υπάρξεως. Έτσι οι υποστάσεις για τον ανθρώπινο νου διαχωρίζονται κατ'επίνοιαν, χωρίς αυτό να μειώνει το οντολογικό τους αναλλοίωτο. Έτσι η [[ενέργεια]], η [[ουσία]], η [[θέληση]] ορίζονται ως ταυτότητα κοινών θελήσεων, όχι σε 3 όμοιες θελήσεις, αλλά μία και την αυτή, αφού ποτέ δε γίνεται κάτι τέτοιο να φτάσει μέχρι σημείου διαχωρισμού. Μάλιστα οι υποστάσεις δεν είναι μόνο όμοιες, αλλά απαράλλακτες εικόνες κατά την ουσία της Θεότητος, η δε ενότητα δε μπορεί να νοηθεί ως σύνθεση των τριών υποστάσεων, αλλά ότι αυτή ενυπάρχει σε τρεις υποστάσεις. Έτσι κάθε πρόσωπο έχει τέλεια υπόσταση, έχει πληρότητα υπάρξεως, δεν αποτελεί απλώς μέρος, γιατί αλλιώς θα επέρχετο σύνθεση, τη στιγμή που η ουσία του Θεού είναι απλή. Έτσι μέσα από το θεολογικό σύστημα των πατέρων γίνεται αντιληπτό ότι η μονάδα δεν αποτελείται από υποστάσεις, αλλά περιέχεται εξίσου και απαράλλακτη στην πληρότητα της θείας φύσεως. Η δε πηγή στην [[Αγία Τριάδα]], δεν επιφέρει διαίρεση ή μερισμό, αφού ο [[Θεός Πατήρ|Πατήρ]] δεν εξαντλεί τον εαυτό του στον Υιό και το [[Άγιο Πνεύμα|Πνεύμα]], αλλά ότι έχουν το κατέχουν κοινώς.
Ο Άγιος Ιωάννης καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια πάντα για να δώσει στον αναγνώστη, ερευνητή και θεολόγο κάθε εποχής πως η έννοια του κτιστού, πρέπει να αποσυνδέεται παντελώς από την έννοια του Θεού. Έτσι η σχέση των υποστάσεων δεν μπορεί να έχει καμία σχέση με την έννοια των κτιστών πραγμάτων και όντων και γι αυτό αναφέρει πως ότι προέρχεται φυσικώς στη τριάδα (γεννάν, εκπορεύειν) δε γίνεται κατ'ανάγκην όπως στο φυσικό κόσμο. Προχωρώντας ένα βήμα περισσότερο μας λέει πως η έννοια της τριάδας είναι η μόνη που δύναται να μας αποκαλύψει το μυστήριο της θείας ζωής, αφού η μοναρχία θα στερείτο αγάπης. Βασικό σημείο της τριαδολογικής διδασκαλίας του Αγίου επίσης είναι αρκετά σημεία σημεία της Παλαιάς Διαθήκης όπως το «''Τω λόγω του Κυρίου οι ουρανοί εστερεώθησαν και τω πνεύματι του στόματος αυτού η '''δύναμις αυτών'''''»<ref>Ψαλμοί 32, 6</ref>, για να καταδείξει πως ήδη από την [[Παλαιά Διαθήκη]] διαφαινόταν αυτό που πλήρως αποκαλύφθηκε στη [[Καινή Διαθήκη|Καινή]]. Έτσι ο Λόγος και το Άγιο Πνεύμα λαμβάνουν αρχή ''άμα'', δηλαδή ταυτόχρονα.
===Δημιουργία και κτισιολογία===
Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός μιλά λίγο και αποσπασματικά για τη δημιουργία και την κτίση. Πάντα όμως να παραμένει πιστός στην πατερική θεολογία. Η Δημιουργία λοιπόν είναι πράξη της θείας βουλήσεως. Ο Θεός δε, δημιουργεί με τη σκέψη, η οποία συμπληρωμένη από το Λόγο, τελειώνεται από το Άγιο Πνεύμα. Ο Θεός, δημιουργεί λόγω της άπειρης αγαθότητός του και οι «''εικόνες και το σχέδιο''», υπήρχαν προαιωνίως στη βουλή Του("Λόγοι των όντων"). Η βουλή άλλωστε του Θεού είναι αιώνια, χωρίς αρχή και αμετάβλητη.
Οι Άγγελοι δημιουργήθηκαν πριν τον άνθρωπο, κάτι που όμως κατ'επίνοιαν εννοείται διότι η ουσιαστική διαφορά τους είναι οντολογική και όχι χρονική. Είναι και αυτοί δημιουργήματα κατ'εικόνα του Θεού, αλλά δε γνωρίζουν την ουσία του Θεού. Είναι ασώματοι σε σχέση με τους ανθρώπους και την ψυχή αυτών, αλλά σε σχέση με το Θεό θεωρούνται υλικοί και χονδροειδείς. Δημιουργήθηκαν εκ του Λόγου και τελειώθηκαν παγιώνοντας την αγαθότητά τους, δια του [[Άγιο Πνεύμα|Αγίου Πνεύματος]].
{{Αξιόλογο Άρθρο}}
[[Κατηγορία:Άγιοι|IΙ]][[Κατηγορία:Εκκλησιαστικοί Συγγραφείς|IΙ]][[Category:Εκκλησιαστικοί Πατέρες|IΙ]][[Category:Υμνογράφοι|IΙ]][[Category:Μοναχοί|IΙ]][[Category:Άγιοι|IΙ]]
[[Κατηγορία:Ζωτικά Άρθρα|Ι]]
[[Κατηγορία:8ος αιώνας|Ι]]
[[ar:يوحنا الدمشقي]]
[[en:John of Damascus]]
[[es:Juan Damasceno]]
[[it:Giovanni di Damasco]]
[[fr:Jean Damascène]]
[[ro:Ioan Damaschin]]
[[ru:Иоанн Дамаскин]]