Αλλαγές

Μετά την καταδίκη του [[Αρειανισμός|Αρειανισμού]] στη Ρωμαϊκή (Βυζαντινή) Αυτοκρατορία, νέα εστία εντάσεως στο εσωτερικό της εκκλησίας, ανεδείχθη η αίρεση του [[Νεστοριανισμός|Νεστοριανισμού]] και δευτερεύοντος του [[Πελαγιανισμός|Πελαγιανισμού]]. Ο Νεστόριος και οι ακόλουθοί του αρνούνταν τον όρο ''Θεοτόκος'' για τη μητέρα του [[Ιησούς Χριστός|Ιησού Χριστού]], θεωρώντας πως «''υπό ανθρώπου Θεόν τεχθήναι αδύνατον''»<ref>Mansi, ''Sacrorum Conciliorum nova et amplissima Collectio'' (MCC) IV, 1014</ref>. Η [[Σύνοδος]], καταδίκασε την διδασκαλία αυτή, αναθεμάτισε τις κακοδοξίες και είχε σαν αποτέλεσμα θεολογικών συζητήσεων που διενεργήθηκαν μετά το πέρας της Συνόδου, τον «''Όρο των διαλλαγών''», μία σπουδαιότατη Έκθεση Πίστεως, περί της υποστάσεως του Ιησού Χριστού, αλλά και τη θέσπιση ενός σπουδαίου Κανόνα, ο οποίος απαγόρευε οποιαδήποτε προσθήκη στο [[Σύμβολο της Πίστεως|Σύμβολο της Πίστης ]] της [[Α΄ Οικουμενική Σύνοδος|Α΄ Οικουμενικής Συνόδου]]<ref>MCC V, 308/9. Schwartz, ''Acta Conciliorum Oecumenicorum'' (ACO) I 1, 4 σ. 19</ref>.

Η [[Αντιοχειανή Θεολογική Σχολή]], από την εποχή του [[Λουκιανός ο Αποσυνάγωγος|Λουκιανού]], ιδρυτή και διδασκάλου της, παρέμενε σταθερά προς ένα διαχωρισμό μεταξύ των δύο εν Χριστώ φύσεων<ref>Ιωάννη Καρμίρη, Τα Δογματικά και Συμβολικά Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολική Εκκλησίας, Τόμος Α΄, σελίς 136</ref>. Έτσι ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριος, προερχόμενος εξ αυτής της Θεολογικής σχολής, ήδη από το 428 και την εξ άμβωνος ομιλία περί της ''Χριστοτοκίας'' της Μητρός του Ιησού, από τον πρεσβύτερο Αναστάσιο, υποστήριζε πως «''Θεοτόκον την Μαρίαν καλείτω μηδείς, Μαρία γαρ άνθρωπος ην, υπό ανθρώπου δε Θεόν τεχθήναι αδύνατον''»<ref>MCC IV, 1014</ref>. Ο ίδιος μάλιστα ανέλαβε και τη θεολογική θεμελίωση του όρου Χριστοτόκος, υποστηρίζοντας πως η Μαρία γέννησε «''ψιλόν άνθρωπον''», σε μια προσπάθεια της αντικατάστασης του όρου, που ήταν ήδη καθιερωμένος στην Αίγυπτο από τον Δ΄ αιώνα<ref>Βλασίου Φειδά, Εκκλησιαστική Ιστορία, Τόμος Α΄, σελίς 604</ref>. Θεωρούσε δε, πως ο όρος είναι μη βιβλικός<ref>Θεοδώρητος Κύρου, Εκκλ. Ιστορία, 5, 9, 1-18</ref>, ειδωλολατρικός<ref>Σωκράτους, Εκκλ. Ιστορία, 7, 32</ref> και πως δημιουργούσε «''την παρθένον θεάν''». Ανέφερε επίσης, πως η παρθένος γέννησε «''άνθρωπον Χριστόν συμπαρελθόντως αυτώ του Λόγου''», ο οποίος απλώς «''διήλθε''» δια της Μαρίας, αλλά δεν «''εγεννήθη''», με αποτέλεσμα να την καλεί είτε «''Θεοφόρο''», είτε «''Θεοδόχο''» <ref>Κ. Σκουτέρης, Ιστορία των Δογμάτων, Τόμος Β΄, σελίς 728</ref>. Γι'αυτό και «''απέρριπτε την αντίδοση ιδιωμάτων των δύο φύσεων…δεχόμενος απλή συνάφειαν''»<ref>Ιωάννη Καρμίρη, Τα Δογματικά και Συμβολικά Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολική Εκκλησίας, Τόμος Α΄, σελίς 136</ref>. Με αυτό τον τρόπο όμως ο Νεστόριος ερχόταν σε σύγκρουση με την έτερη μεγάλη θεολογική σχολή, την Αλεξανδρινή, της οποίας προεξάρχων θεολόγος αναδείχθηκε ο [[Κύριλλος Αλεξανδρείας]]. Η Αλεξανδρινή σχολή θεολογούσε περί «''υποστατικής ενώσεως''» των δύο φύσεων στον Ιησού Χριστό και απέρριπτε πως η παρθένος γέννησε μόνο «''ψιλόν άνθρωπον''», θεολογώντας πως «''σάρκα, εμψυχωμένη ψυχή λογική ενώσας ο Λόγος καθ’υπόστασιν, αφράστως τε και απερινοήτως γέγονεν άνθρωπος…ότι διάφορο μεν αι προς ενότητα την αληθινήν συνενεχθείσαι φύσεις…θεότητός τε και ανθρωπότητος δια της αφράστου και απορρήτου προς ενότητα συνδρομής''»<ref>Δεύτερη επιστολή Κυρίλλου Αλεξανδρείας, προς Νεστόριον</ref>. Κατά τη θεολογία της εκκλησίας, η μη αντίδοση των ιδιωμάτων, αντέκρουε τη θεολογία των πατέρων<ref>Μεγάλου Αθανασίου, Β΄ Κατά Αρειανών, 69-70</ref>, διότι έτσι «''μειούται η αποτελεσματικότης της απολυτρώσεως του ανθρωπίνου γένους…αδυνατούντος να μεταδώση τοις ανθρώποις την θείαν χάριν και δύναμιν και ζωήν''»<ref>Ιωάννη Καρμίρη, Τα Δογματικά και Συμβολικά Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολική Εκκλησίας, Τόμος Α΄, σελίς 137</ref>.

Η ανταλλαγή επιστολών μεταξύ των Πατριαρχών δε γεφύρωσε τη θεολογική διαφορά, αντ’αυτού, διεύρυνε το χάσμα, όταν ο Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωάννης στήριξε το Νεστόριοτις απόψεις του Νεστορίου. Ο Κύριλλος από τη πλευρά του, ενημέρωσε τη Ρώμη για τη θεολογική διαφορά, όταν αυτό του ζητήθηκε, με αποτέλεσμα να συγκληθεί σύνοδος από τον Πάπα Κελεστίνο το 430, η οποία κατέκρινε τις απόψεις των Νεστορίου και Ιωάννη. Η αποφάσεις αυτές κοινοποιήθηκαν<ref>MCC IV, 1017 εξ, 1066 εξ.</ref>, με το Νεστόριο να υποστηρίζει πως θα αποδεχόταν τον όρο «''Θεοτόκος''», αλλά περίμενε μια σαφή δογματική τοποθέτηση. Όταν αυτή επήλθε από τον Κύριλλο, αναθεματίστηκε από το Νεστόριο ως Απολιναριστική και Μονοφυσιτίζουσα, αποδίδοντας όμως δοξασίες «''ας ούτος δεν είχεν''»<ref>Ιωάννη Καρμίρη, Τα Δογματικά και Συμβολικά Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολική Εκκλησίας, Τόμος Α΄, σελίς 146</ref><ref>Κ. Σκουτέρης, Ιστορία των Δογμάτων, Τόμος Β΄, σελίς 739</ref>. Εξ αυτών συνάγεται πως ο όρος «''Θεοτόκος''» ήταν αποδεκτός για το Νεστόριο, μόνο στα πλαίσια της δικής του διδασκαλίας<ref>Βλασίου Φειδά, Εκκλησιαστική Ιστορία, Τόμος Α΄, σελίς 610</ref>. Η και γι αυτό η δογματική διαφορά έτσι παρέμενε, με αποτέλεσμα την ανάγκη σύγκλησης ''Οικουμενικής Συνόδου'', ώστε να επιλυθεί το μεγάλο αυτό δογματικό ζήτημα.

Ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος, ο οποίος είχε ενημερωθεί με επιστολή<ref>MCC IV, 618-614, ACO, I, 1,1 σελ. 42-72</ref> για τη δογματική διαφορά, εξέδωσε διάταγμα (σάκρα) στις 19 Νοεμβρίου 430, ώστε να συνέλθει [[Οικουμνικές Οικουμενικές Σύνοδοι|Οικουμενική Σύνοδος]], για την επίλυση του ζητήματος αυτού<ref>ACO I, 1,1,120</ref>. Η Σύνοδος καθορίστηκε για την 7η του μηνός Ιουνίου, δηλαδή την εορτή της [[Πεντηκοστή|Πεντηκοστής]], στην πόλη της Εφέσου. Έτσι ο τρόπος συγκροτήσεως της συνόδου καθορίστηκε από την αυτοκρατορική σάκρα, η οποία ζητούσε υποχρεωτική αντιπροσώπευση κάθε μεγάλης μητροπολιτικής περιφέρειας. Χαρακτηριστικά θα έπρεπε να ορισθούν τρείς εκπρόσωποι από κάθε επαρχία για τη σύνοδο<ref>ACO I, 1,1,115</ref>. Μια τέτοια ενέργεια ήταν πολύ σημαντική «''για τη νομιμότητα της συγκροτήσεως της συνόδου, γιατί είχε καθοριστική σημασία για την αντιπροσωπευτική ισορροπία των μελών της συνόδου''»<ref>Βλασίου Φειδά, Εκκλησιαστική Ιστορία, Τόμος Α΄, σελίς 611</ref>.

Το διάστημα κατά το οποίο καθυστέρησε η έναρξη της συνόδου, παρατηρήθηκε έντονη κινητικότητα από τις δύο διαφωνούσες παρατάξεις. Ο Κύριλλος μάλιστα φαίνεται πως βγήκε ιδιαίτερα ωφελημένος, αφού σε αυτό το διάστημα κατάφερε να κερδίσει την πλειοψηφία των [[Επίσκοπος|επισκόπων]] Παλαιστίνης, Ασίας και Συρίας, με την πολύτιμη βοήθεια του αρχιεπισκόπου Ιεροσολύμων Ιουβεναλίου. Με το πέρας των 16 ημερών όμως ο Κύριλλος κήρυξε έναρξη εργασιών, παρά τις σφοδρές αντιδράσεις, ιδιαίτερα από τους επισκόπους των νεστοριανικών θέσεων. Ο ίδιος όμως , παρά τις έντονες αντιδράσεις και πιέσεις ήταν ανένδοτος καθότι θεωρούσε «''σκόπιμη την παρελκυστική τακτική του Ιωάννη Αντιοχείας''»<ref>Βλασίου Φειδά, Εκκλησιαστική Ιστορία, Τόμος Α΄, σελίς 612</ref>, αλλά και γιατί πολλοί επίσκοποι είχαν κουραστεί από τη μακρά παραμονή τους στην Έφεσο από τη ζέστη του θέρους<ref>Κ. Σκουτέρης, Ιστορία των Δογμάτων, Τόμος Β΄, σελίς 742</ref>.

Η σύνοδος εκτός του μείζονος εκκλησιαστικού ζητήματος και ουσιαστικού λόγου συγκλήσεως, που ήταν ο Νεστοριανισμός, αντιμετώπισε και το ζήτημα του Πελαγιανισμού. Η επίσκοποι έτσι καταδίκασαν τους οπαδούς του Πελάγιου και Καιλεστίου, οι οποίοι θεολογούσαν πως ο άνθρωπος δύναται να σωθεί χωρίς τη συνέργεια της θείας χάριτος<ref>Ιωάννη Καρμίρη, Τα Δογματικά και Συμβολικά Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολική Εκκλησίας, Τόμος Α΄, σελίς 151-152</ref>. Πατέρες μάλιστα της εκκλησίας, όπως ο Ιωάννης Κασσιανός, μαθητής του [[Ιωάννης ο Χρυσόστομος|Ιωάννη Χρυσοστόμου]], διείδε και συγγένεια αυτής της αιρέσεως με το Νεστοριανισμό<ref>ACO, I, 1, 3, σ.175</ref>, άποψη που ενστερνιζόταν και ο Κύριλλος Αλεξανδρείας<ref>Φωτίου Βιβλιοθήκη, 54 – M.P.G. 103, 93 C</ref>. O Πελαγιανισμός άλλωστε είχε ήδη καταδικαστεί από τοπικές συνόδους που έλαβαν χώρα στην Καρχηδόνα το 411 και 418, με αποτέλεσμα η συνοδική, υπό της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου καταδίκη, να αποτελεί απλώς την επικύρωσή τους<ref>Ιω. Καλογήρου, Ιστορία των Δογμάτων, Τόμος Α΄, σελίς 185</ref>.

Η διασωθείσα γραμματεία της συνόδου, καταλαμβάνει πλούσιο υλικό σε ογκώδεις τόμους. Το υλικό αυτό βρίσκεται ενσωματωμένα ενσωματωμένο σε διάφορες συλλογές στην ελληνική Ελληνική γλώσσα με κυριότερες α) τη ''Vaticana'' περιέχουσα 172 τεμάχια β) τη ''Segvierana'' με 146 τεμμάχια και γ) την ''Αθηναϊκή'' με 177, εκ των οποίων 58 δεν απαντώνται σε άλλες συλλογές<ref>Υπάρχει επίσης η Βακελιανή ή vat.504 και του Britt. Arund 528 με ελάχιστα τεμάχια </ref>. Επίσης σε λατινική γλώσσα διασώζονται ''Casinsesis'', με 318 τεμάχια σε μετάφραση υπό του διακόνου Ρουστίκου, αλλά και άλλες μικρότερες όπως οι ''Veronesis, Palatina, Toronensis, Sichardina, Winteriana''<ref>Υπάρχει επίσης η Βακελιανή ή vat.504 και του Britt. Arund 528 με ελάχιστα τεμάχια</ref>.

'''Κανών Ε΄''': Αναφέρει πως όσοι ιερωμένοι είχαν καθαιρέθείν καθαιρεθεί από την Σύνοδο ή από προσκείμενους επισκόπους, αλλά επανήλθαν σε κοινωνία από επισκόπους που πρόσκεινται στο Νεστοριανισμό, παραμένουν καθαιρεμένοι.<br>