12.398
επεξεργασίες
Αλλαγές
μ
→Δόγμα και επιστήμη
Μία από τις συγχύσεις που προκύπτουν από την θεολογική εφαρμογή του δόγματος της σχολαστικής θεολογίας, είναι η ταύτιση του δόγματος με το φυσικό επιστητό. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη οι πατέρες δε δογμάτισαν μόνο για τα θεολογικά δεδομένα, το τριαδικό δόγμα, το χριστολογικό κλπ, αλλά και για την κτιστή πραγματικότητα. Μία τέτοια αντίληψη όμως για την πατερική και κατ επέκταση ορθόδοξη θεολογία είναι εσφαλμένη. Μεταξύ της σχολαστικής και της ορθόδοξης θεολογίας υπάρχει μια ριζική θεολογική διαφοροποίηση στη σχέση κτιστού-άκτιστου. Στην ορθόδοξη παράδοση ο Θεός λειτουργεί με τις άκτιστες ενέργειές του, ενώ στη σχολαστική παράδοση με κτιστό τρόπο. Αυτό σημαίνει πως ο άνθρωπος δύναται με την επιστημονική έρευνα να κατανοήσει το πως λειτουργεί ο θεός, δίχως να χρειάζεται κάποιο φωτισμό, αλλά με τη καλλιέργεια του νου. Επομένως, η σχολαστική θεολογία έχει μία κοινή και ενιαία βάση. Όπως ο άνθρωπος μπορεί να μελετήσει το ποιος δημιουργεί κάτι, μπορεί να μελετήσει και το πως δημιουργεί επίσης. Τελικά οι σχολαστικοί σε μία ακραία εφαρμογή αυτής της θεολογίας, δογμάτισαν και για το επιστημονικό επιστητό. Ο Αριστοτέλης μάλιστα ήταν αυτός ο οποίος είχε εφεύρει τα πάντα<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Α΄, σελ. 152</ref>. Αξιώματα όπως για παράδειγμα το γεωκεντρικό σύστημα ή τα ιστορικά ντοκουμέντα της Παλαιάς Διαθήκης είχαν επιστημονική δογματική αυθεντία για τη Ρωμαιοκαθολική εκκλησία, δίχως να μπορούν να παραμεριστούν από οποιαδήποτε έρευνα. Φυσικά η θεολογία αυτή και ο δογματισμός, οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο από τις μεγάλες ανακαλύψεις στο χώρο της επιστήμης, που γκρέμισαν το κοσμοείδωλο αυτό.
Στην Ανατολή όμως υπήρξε μία τελείως διαφορετική μέθοδος. Επειδή ο Θεός λειτουργούσε με άκτιστο τρόπο, τις άκτιστες θείες ενέργειες, ο άνθρωπος μπορούσε μέσω του φωτισμού να μετέχει του ποιος δημιούργησε τι, αλλά για το πως υπεύθυνη ήταν η επιστήμη<ref>Νίκος Ματσούκας, Επιστήμη...στην εξαήμερο του Μεγάλου Βασιλείου, σελ. 123</ref>. Άλλωστε φωτισμός σημαίνει γνώση των ακτίστων αληθειών και όχι των κτιστών<ref>Ιω. Ρωμανίδης, Κριτική θεώρησις των εφαρμογών της θεολογίας, «Πρακτικά Δευτέρου συνεδρίου Ορθοδόξου Θεολογίας.», σελ. 434</ref>. Έτσι η επιστήμη είχε ένα διαφορετικό και παράλληλο ρόλο. Οι περιγραφές της Παλαιάς Διαθήκης, δεν είχαν δογματικό χαρακτήρα, αλλά συμβολικό και θεολογικό. Χαρακτηριστικός επ αυτού είναι ο Μέγας Βασίλειος. Ο Μέγας Βασίλειος κάνοντας ομιλίες προς της εξαήμερο, αναφέρει πως ο Θεός, δε μας είπε όλη την αλήθεια μέσω των κειμένων αυτών, διότι ο άνθρωπος έπρεπε να ερευνήσει γι αυτές και να γυμνάσει το νου του<ref>Νίκος Ματσούκας, Επιστήμη...στην εξαήμερο του Μεγάλου Βασιλείου, σελ. 123</ref>. Συνεχίζει μάλιστα λέγοντας πως αν τελικά η επιστήμη ανακαλύψει μία μέρα όσα δε γνωρίζουμε, αυτό σε τίποτα δε μειώνει το θαυμασμό μαςγια το μεγαλείο του Θεού<ref>ο.π.</ref>. Συνάμα επισημαίνει πως ο ήλιος τοποθετήθηκε από τους πατέρες κατά την τέταρτη ημέρα, όχι εξ αιτίας μίας επιστημονικής αυθεντίας της βίβλου ή διότι έτσι απαραίτητα συνέβησαν, αλλά επειδή ο συγγραφέας ήθελε να υποβιβάσει την αξία του ηλίου, λόγο της ηλιολατρείας<ref>Μέγας Βασίλειος, Εις την εξαήμερον, PG 29, 96AB</ref>.
Εδώ λοιπόν καθιερώνεται μία διπλή μεθοδολογία. Οι πατέρες στην ανατολή είναι χαρακτηριστικό πως ουδέποτε δογμάτισαν πάνω στο επιστημονικό επιστητό. Δεν υπάρχει από την εκκλησία καμία απόφαση συνόδου για επιστημονικά δεδομένα, ενώ και στην ιστορική πορεία της ορθόδοξης εκκλησίας, δεν βρίσκουμε και σχετικές έριδες. Η επιστήμη μάλιστα χρησιμοποιήθηκε στη δογματική της εκκλησίας κατά αυτόν τον τρόπο και από τον Ιωάννη Δαμασκηνό, που φτάνει σε σημείο να αναφέρει μέχρι και το ζωδιακό κύκλο. Στόχος και σκοπός της επιστήμης, στην πατερική θεολογία, είναι πάντοτε να φωτίζει τα βιβλικά δεδομένα και όχι να δογματίζει, γι αυτό και δεν έρχεται σε σύγκρουση, με την επιστημολογία. Αντιθέτως αυτή αφομοιώνεται από το περιβάλλον κλίμα της εποχής, που οπωσδήποτε είναι επηρεασμένο από τη θεολογική προοπτική, όπως για παράδειγμα το [[Έτος Κόσμου]]. Τωόντι όμως, δεν αποτελούν δόγμα. Παρατηρούμε στα ρωμαλέα, πράγματι θεολογικά έργα των Βασιλείου Καισαρείας και Γρηγορίου Νύσσης, πως υπάρχουν πολλές επιστημονικές παραδοχές της εποχής. Ο Μέγας Βασίλειος φερ ειπείν δεν έχει πρόβλημα δίπλα στο γεωκεντρικό σύστημα να παραβάλει, πως η δημιουργία έγινε εν ακαρεί, δηλαδή στιγμιαία και πως ο Θεός έβαλε κατά τη δημιουργία, σπερματικές καταβολές δυνάμεων, έτσι ώστε κάθε τι να συμβαίνει και να οδηγείται από μία προϋπάρχουσα δυνατότητα, όπου αναμένει το κέλευσμα του Θεού<ref>Μέγας Βασίλειος, Εις την εξαήμερον PG 29, 36B: ''"Ωδίνουσα μεν την πάντων γέννησιν '''δια την εναποτεθείσαν αυτή παρά του δημιουργού δύναμιν''', αναμένουσα δε τους καθήκοντας χρόνους, ίνα των θείω κελεύσματι προαγάγη εαυτής εις φανερόν κυήματα"''</ref>. Μάλιστα υπάρχουν και λόγοι (αίτια) αυξήσεως<ref>PG 30, 9-61</ref>. Χαρακτηριστικό σε αυτό το σημείο είναι πως πολλοί ερευνητές βλέπουν ένα μοντέλο εξέλιξης<ref>Νίκος Ματσούκας, Επιστήμη...στην εξαήμερο του Μεγάλου Βασιλείου, σελ. 98-127</ref>, καθώς οι σπερματικές καταβολές είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη και την πρόοδο της κτίσης (όχι όμως με ένα δαρβινικό περιεχόμενο, το οποίο στηρίχτηκε σε μεταγενέστερες κατακτήσεις, όπως ο πειραματικός έλεγχος<ref>Νίκος Ματσούκας, Επιστήμη...στην εξαήμερο του Μεγάλου Βασιλείου, σελ. 99</ref>). Επιστημολογία δηλαδή που δεν απηχεί κάποια υποτιθέμενα επιστημονικά δεδομένα βιβλικού περιεχομένου.
