Μάρτυρας

Μάρτυρες, στην Ορθόδοξη Εκκλησία, αποκαλούνται οι Άγιοι οι οποίοι ομολόγησαν την πίστη τους στο Θεό, παραδίδοντας τη ζωή τους, συνήθως μετά από βασανιστήρια. Το μαρτύριο από την πρώτη εκκλησία ταυτίστηκε με το βάπτισμα (βάπτισμα του αίματος), καθώς αποτελούσε την εθελούσια μίμηση του πάθους του Χριστού, ο οποίος υπήρξε ο πρώτος των μαρτύρων. Θεωρήθηκε μάλιστα ακόμα ανώτερο και από το βάπτισμα, καθώς παρέχει πλήρη άφεση αμαρτιών. Η μνήμη των μαρτύρων εορτάζεται κατά την ημέρα του θανάτου τους, που αποκαλείται και "γενέθλιος ημέρα".

Οι μάρτυρες επίσης διακρίνονται σε 6 ειδών κατηγορίες, που είναι:

• Οι μεγαλομάρτυρες (λαϊκοί και κληρικοί)
• Οι Ιερομάρτυρες (ιερείς και επίσκοποι)
• Οι Οσιομάρτυρες (μοναχοί και ασκητές)
• Οι Μάρτυρες (λαϊκοί)
• Οι Παρθενομάρτυρες (μόνο για γυναίκες) και
• Οι Νεομάρτυρες (λαϊκοί και κληρικοί της περιόδου της Τουρκοκρατίας)

Ο όρος μάρτυρας και ο αριθμός τους στην αρχαία Εκκλησία

Ο όρος μάρτυρας συναντάται ήδη από τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Εκεί κατά βάση έχει μία νομική έννοια η οποία δηλώνει την ομολογία για τη φύση και το έργο του Χριστού. Στις Πράξεις των Αποστόλων όμως η έννοια του μάρτυρα φαίνεται πως λαμβάνει άλλη τροπή και ιδίως στο βιβλίο της Αποκαλύψεως. Έτσι μάρτυρας αποκαλείται όποιος εκουσίως υπομένει το σωματικό θάνατο, προκειμένου να παραμείνει πιστός στην ομολογία πίστης του, στο Χριστό. Έτσι για παράδειγμα ο Απόστολος Παύλος μιλά για το Στέφανο το μάρτυρα (Πράξεις 22, 20), ενώ στην Αποκάλυψη αναφέρεται σε διάφορα σημεία η νέα έννοια (Αποκ. 2, 13. 11, 3. 7. 17, 6 κ.α.). Στα κείμενα επίσης των Αποστολικών Πατέρων είναι κάτι παραπάνω από εμφανές πως οι μάρτυρες κατείχαν ιδιαίτερη θέση μέσα στην εκκλησία.

Σε ότι αφορά τον υπολογισμό των μαρτύρων στην αρχαία εκκλησία και ιδίως μέχρι τα χρόνια της νομιμοποίησης της εκκλησίας, το βέβαιο είναι πως δε μπορεί να γίνει κάποιος υπολογισμός, καθώς δεν υπάρχουν όλες οι σχετικές γραπτές πηγές. Ο αριθμός βέβαια πρέπει να είναι ιδιαίτερα σημαντικός αν αναλογισθούμε ότι ήδη κατά τον 1ο αιώνα ο Τάκιτος μας μιλά για "ingens multitudo" και πως μόνο το μαρτυρολόγιο του Ιερωνύμου περιέχει κατάλογο 4.280 μαρτύρων. Σχετικά με το θέμα έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες να προσεγγιστεί ο αριθμός αυτών και ιδίως μετά τον 17ο αιώνα. Τα συμπεράσματα τους όμως είναι διαμετρικά αντίθετα. Χαρακτηριστικό είναι πως ο H. Gregoire δέχτηκε ως μάρτυρες μέχρι το 313 ένα αριθμό μικρότερο των 10.000, ενώ ο L. Hertling ένα αριθμό περί των 100.000.

Οι μάρτυρες συνειδήσεως

Στα μηναία, τα συναξάρια και τα μαρτυρολόγια, ως μάρτυρες αποκαλούνται οι τελειωθέντες δια μαρτυρικού θανάτου χριστιανοί. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία όμως υπάρχουν κι άλλοι μάρτυρες. Οι μάρτυρες αυτοί καλούνται μάρτυρες συνειδήσεως, ένας όρος που πρώτη φορά συναντάμε στον Μέγα Αντώνιο. Ο μάρτυρες αυτοί είναι οι πιστοί, με συχνότερους τους μοναχούς, οι οποίοι διάγουν βίο μιμήσεως του Χριστού και οι οποίοι ανά πάσα στιγμή είναι έτοιμοι να μαρτυρήσουν για την αλήθεια της πίστεως. Έτσι ως μάρτυρες θεωρούνται και όσιοι και ειδικώς ομολογητές, δηλαδή πιστοί οι οποίοι βασανίστηκαν για την πίστη τους, δίχως τελικά να πεθάνουν για αυτή.

Πηγές

• Δημήτριος Τσάμης, "Αγιολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας", Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2008.
• Αντώνιος Παπαδόπουλος, "Αγιολογία ΙΙ", Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1997.