9
επεξεργασίες
Αλλαγές
καμία σύνοψη επεξεργασίας
Οι ακίνητες γιορτές διακρίνονται σε [α] δεσποτικές (με περιεχόμενο κάποιο καίριας σημασίας για τη Σωτηρία γεγονός από την ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού: Ευαγγελισμός, Γέννηση, Περιτομή, Υπαπαντή, Βάπτιση-Θεοφάνεια, Μεταμόρφωση και Ύψωση του Τίμιου Σταυρού) και [β] θεομητορικές (Γενέσιο, Εισόδια, Κοίμηση). Δεσποτικές, βέβαια, είναι και οι γιορτές που έχουν κέντρο το Πάσχα. Εξάλλου, οι δυο πρώτες δεσποτικές είναι κατά κάποιο τρόπο και θεομητορικές· ο λαός μας, μάλιστα, θεωρεί και την Υπαπαντή θεομητορική γιορτή, γιατί, λέει, "ποσαραντώνει" η λεχώ Παναγία.
Αυτό, λοιπόν, τον τεράστιο ακίνητο εορτολογικό πλούτο της Εκκλησίας τον καλύπτουν υμνολογικά τα δώδεκα '''Μηναία''', ένα για κάθε μήνα του έτους. Δώδεκα βιβλία, άνισου όγκου τόμοι, μια και η ισαριθμία των ημερών δε σημαίνει σε κάθε μήνα και ισαριθμία επετείων, αλλά και γιατί ορισμένων γιορτών οι Ακολουθίες είναι πλουσιότατες, ενώ πολλών μνημών Αγίων είναι, σχετικά συντομότατες έως και ανύπαρκτες. Το βραχύτερο Μηναίο είναι του Απριλίου, γιατί, ενόψει του γιορτασμού του Πάσχα κινητώς, η Εκκλησία απέφυγε να ορίσει στο πρώτο εικοσαήμερο άλλες γιορτές ή μνήμες πανηγυ-ριζομένων Αγίων. Το εκτενέστερο είναι του Δεκεμβρίου, ακολουθούμενο κατά πόδας από εκείνο του Ιανουαρίου. Η έκταση του κάθε τόμου δεν προδικάζει, φυσικά, και την ποιότητα, τη θεολογική και καλλιτεχνική, των περιεχομένων ύμνων, όμως, δε χωρεί αμφιβολία πως τα πιο εμπνευσμένα έργα των υμνογράφων είναι εκείνα που ποιήθηκαν για τις γιορτές της Σωτηρίας και εκείνες της γλυκιάς Παναγιάς. Πολλές ομάδες ύμνων για Αγίους, οφείλουμε να το ομολογήσουμε, είναι άτεχνες απομιμήσεις, επαναλήψεις και αναπαραγωγές παλαιοτέρων. Τούτο, άλλωστε, ισχύει και για αρκετές σύγχρονές μας μιμητικές, ακόμα και γλωσσικά (!), παραγωγές που δε στέκουν, δυστυχώς, στα επίπεδα των παλαιών δημιουργημάτων.
Τους ύμνους που περιέχουν τα Μηναία συνέθεσαν ίσως και εκατοντάδες υμνογράφοι σε εντελώς διακεκριμένες εποχές. Άλλοι γνωστοί και επώνυμοι, άλλοι άσημοι ή ανώνυμοι· ο καθένας προσφέροντας το δικό του τάλαντο στον απαρτισμό της τεράστιας συλλογής, μερικοί, μάλιστα από το υστέρημά τους, αφού ανέλαβαν, απλώς, να συμπληρώσουν κενά. Εκείνο, πάντως, που έχει σημασία είναι πως δεν έκρυψαν το τάλαντο, δε θεώρησαν πως δεν ήταν δική τους δουλειά η υμνογραφία της Εκκλησίας· πραγματικά, σ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας της βυζαντινής λογοτεχνίας δεν έχουμε ούτε ένα σημαντικό "κοσμικό" ποιητή που να μην έγραψε και ύμνους για τη λατρεία. Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει σήμερα, οι βυζαντινοί πρόγονοί μας, όχι μόνο οι ποιητές, βέβαια, δε διαχώριζαν τη ζωή τους σε δυο ερμητικές περιοχές, δεν έπασχαν τη σχιζοφρένεια που δοκιμάζουν οι πλείστοι από μας που έχουμε έναν εαυτό για τις Κυριακές, τον οποίο εγκαταλείπουμε στο ναό για να τον ξαναβρούμε μετά μια βδομάδα, αφού ζήσουμε τις ενδιάμεσες ώρες μας στον κόσμο του συμφέροντος, του χρήματος, του ατομισμού, κοντολογίς της "δουλειάς/δουλείας" μας. Εκείνοι σ' έναν κόσμο υπηρετούσαν· όλες οι εκδηλώσεις τους ήταν εμποτισμένες με την παρουσία και τη Χάρη του Θεού. Κι όταν, ακόμα φώναζαν κοινωνικά-πολιτικά συνθήματα στον ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης, ξεκινούσαν βάζοντας το σταυρό τους· κι όταν τραγουδούσαν ερωτικά τραγούδια, έκλειναν με το Αμήν· κι όταν καυγάδιζαν στα καπηλειά, οι διαφωνίες τους ήταν συνήθως θεολογικές! Σε μια τέτοια κοινωνία δεν μπορούσε ο εξαίρετος ποιητής Γεώργιος ο Πισίδης, λόγου χάριν, να συνθέσει μόνο κοσμικά ποιήματα.
Βέβαια, για να είμαστε δίκαιοι, πρέπει να διευκρινίσουμε ότι αυτό δε σημαίνει πως οι Βυζαντινοί ξημεροβραδυάζονταν στους ναούς· κάθε άλλο. Απλώς δεν υπήρχε τομέας της ζωής τους που να τον αποκρύπτουν από την αγιαστική ακτινοβολία της Εκκλησίας. Ότι έτσι είχαν τα πράγματα γίνεται φανερό κι αν αναλογιστούμε πως τα Μηναία, και τα άλλα υμνογραφικά λειτουργικά βιβλία, προορίζονταν, όταν απαρτίζονταν, για χρήση στα μοναστήρια -- όχι στους ενοριακούς ναούς. Οι μακρές, γεμάτες ύμνους και αναγνώσματα Ακολουθίες που προβλέπονται στα βιβλία, αφορούσαν τους μοναχούς· οι άλλοι εργάζονταν, διασκέδαζαν, πολεμούσαν, πάντα κάτω από το σκέπος της Εκκλησίας, κι έδιναν την άνεση στους καλογέρους να υμνούν ακατάπαυστα το Θεό με την ατέρμονα λατρεία εξ ονόματος της Οικουμένης.
Τα Μηναία προσφέρουν καθημερινή πνευματική τροφή στους χριστιανούς, προβάλλοντας ιερά πρόσωπα προς μίμηση ή ξαναφέρνοντας στο παρόν ιερά γεγονότα της Σωτηρίας μας. Συμβάλλουν δραστικά στη μεταμόρφωση του κοσμικού χρόνου σε ιερό, και του καθημερινού βίου σε εν Χριστώ ζωή· στην υλοποίηση της μεταλλαγής της αμαρτωλής πραγματικότητας σε Βασιλεία του Θεού.