Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Γεδεών Μανουήλ

Ο '''Μανουήλ Γεδεών''', ήταν λόγιος, συγγραφέας και ιστοριοδίφης, καθώς και μέγας χαρτοφύλακας του Οικουμενικού Πατριαρχείου, από τους μεγαλύτερους μελετητές του Νεότερου Ελληνισμού. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την περίοδο του [[Μεσαίωνας|Μεσαίωνα]], και μάλιστα προτιμούσε να λέγεται Μεσαιωνολόγος. Η συγγραφική του δραστηριότητα εκτείνεται σε περισσότερα από 70 χρόνια. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ιστοριοδίφες και έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως ο «τελευταίος γνήσιος [[Φαναριώτες|Φαναριώτης]]».<ref>Χ.Γ. Πατρινέλη, «Γεδεών Μανουήλ», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια τόμος 4 (εκδ.1964) σελ. 242.</ref>

==Η ζωή του==
Γεννήθηκε στο Φανάρι της Κωνσταντινούπολης (1851) από γονείς κρητικής καταγωγής. Το 1869 αποφοίτησε από τη [[Μεγάλη του Γένους Σχολή]] και άρχισε να ασχολείται με την δημοσιογραφία. Συνεργαστηκε αρχικά με την εφημερίδα "Κωνσταντινούπολις", που κυκλοφορούσε στα Ελληνικά, αλλά και με την τουρκόφωνη εφημερίδα "Μικρά Ασία". Αργότερα εξέδωσε ο ίδιος δύο ελληνόφωνες εβδομαδιαίες εφημερίδες, τις "Πρωία" (1876) και "Ανατολή" (1877), όμως αυτή η εκδοτική του δραστηριότητα δεν κράτησε πολύ. 

Από το 1881 έως το 1923 υπήρξε μέλος της συντακτικής ομάδας της "Εκκλησιαστικής Αλήθειας", του επίσημου οργάνου του [[Οικουμενικό Πατριαρχείο|Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως]], ενώ παράλληλα συνέχιζε την αρχειοδιφική και ιστορική έρευνα, που είχε από παλιότερα ξεκινήσει. Στις περιόδους από το 1882 έως το 1885, και από το 1888 έως το 1890 ήταν αρχισυντάκτης της "Εκκλησιαστικής Αλήθειας" ενώ από το 1902 έως το 1923, επίτιμος διευθυντής της. Στο περιοδικό αυτό δημοσίευσε πλήθος ιστορικών μελετών, χειρόγραφους κώδικες ανέκδοτους έως τότε, καθώς και πατριαρχικά σιγίλλια και εκκλησιαστικά έγγραφα. 

Το 1897 διορίστηκε Μέγας Χαρτοφύλαξ του Οικουμενικού Πατριαρχείου, οπότε από κει και πέρα είχε την ευκαιρία να αναδιφήσει το Πατριαρχικό αρχείο και να δημοσιεύσει πολύτιμο αρχειακό, ιστορικό και φιλολογικό υλικό από εκεί.

Το 1901 δέχθηκε και το [[Οφίκιο|οφίκιο]] του Χρονογράφου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και το 1920 του Υπομνηματογράφου του [[Πατριαρχείο Ιεροσολύμων|Πατριαρχείου Ιεροσολύμων]]˙ το 1929 εξελέγη πρόσεδρο μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, στον τομέα της Βυζαντινής Ιστορίας. Επίσης ήταν μέλος της Ρουμανικής Ακαδημίας.

Κατά τη θητεία του στο Οικουμενικό Πατριαρχείο υπήρξε ένας από τους πιο έμπιστους συμβούλους του πατριάρχη Ιωακείμ, και αναμείχθηκε σε όλα τα ζητήματα που συντάραξαν είτε το ίδιο το Πατριαρχείο, είτε τους Έλληνες της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως «οι ρωσικές βλέψεις επί του [[Άγιο Όρος|Αγίου Όρους]], το [[Βουλγαρικό Σχίσμα]], το ζήτημα των θρησκευτικών προνομίων των μειονοτήτων που ζούσαν στα οθωμανικά εδάφη, και τέλος, η στάση του Οικουμενικού Πατριαρχείου ως προς την Ελληνική κυβέρνηση και την [[Εκκλησία της Ελλάδος]] κατά την περίοδο του Εθνικού Διχασμού (1916-1922)». <ref>"Μανουήλ Γεδεών, 'Ο τελευταίος γνήσιος Φαναριώτης'" της Δέσποινας Καποδίστρια, Ιστορία Εικονογραφημένη, τχ. 471, Σεπτέμβριος 2007, σελ. 104-107.</ref>  

Από το 1921 διέμενε στην Αθήνα, όπου το 1926 ίδρυσε και διηύθυνε τον Σύλλογο των Μεσαιωνικών Γραμμάτων, καθώς και την περιοδική έκδοση του συλλόγου, “Μεσαιωνικά Γράμματα” (Α΄ 1933, Β΄ 1935). Κατά τη δεκαετία του '30 συνδέθηκε με τον βιβλιόφιλο, συλλέκτη και επίδοξο λόγιο Γεώργιο Αρβανιτίδη, ο οποίος τον στήριζε οικονομικά.
Πέθανε σε πάμφτωχος στην Αθήνα το 1943. Την πλούσια βιβλιοθήκη του την κληροδότησε στον συμπαραστάτη του Αρβανιτίδη<ref>Η βιβλιοθήκη του Αρβανιτίδη αγοράστηκε το 1980 από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, έτσι σήμερα μεγάλο μέρος της βιβλιοθήκης του Γεδεών βρίσκεται στο Ρέθυμνο (http://www.lib.uoc.gr/info/absrv/rare/ab/ag/extra-1182417608-582253-3704.tkl).</ref>

==Το έργο του==
Ο Μανουήλ Γεδεών ήταν πολυγραφότατος. Δημοσίευσε δεκάδες ογκώδη βιβλία και "''περισσότερα από εφτακόσια δημοσιεύματα, διασκορπισμένα σε δυσεύρετα σήμερα έντυπα της Κωνσταντινούπολης και των Αθηνών, των οποίων δεν υπάρχει, δυστυχώς, πλήρης βιβλιογραφική αναγραφή''"<ref>Στο ίδιο.</ref>.

Στις μελέτες του ασχολείται με διάφορα πράγματα: την μουσική, τη βιογραφία, τη γραμματολογία, την πολιτική και θρησκευτική ιστορία, τη βιβλιογραφία, την επιγραφική, την [[Εικονογραφία|εικονογραφία]] και τη λαογραφία. Η έρευνά του επικεντρώνεται στην πατριαρχική ιστορία του ελληνισμού κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, την οποία αποκαλούσε «περίοδο των κάτω χρόνων» και την οποία, μαζί με την προεπαναστατική περίοδο, θεωρούσε ως συνέχεια του Μεσαίωνα.

Το γεωγραφικό κέντρο της ερευνητικής του δραστηριότητας ήταν η Κωνσταντινούπολη και η γύρω της περιοχή, όμως η αρχειοδιφική του έρευνα επεκτάθηκε και σε περιοχές όπως το Άγιον Όρος και η Πάτμος. Ο Γεδεών αγωνίστηκε να σώσει και την προφορική παράδοση, έχοντας την επίγνωση ότι η προφορική παράδοση συμπληρώνει τη γραπτή. Στα έργα του έχει καταγράψει μεγάλο μέρος της παράδοσης αυτής.
Ο Ν. Τωμαδάκης τον χαρακτηρίζει ως "τον κατεξοχήν ιστοριογράφο και αναδιφητή της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας<ref>Ν. Τωμαδάκη, ''Εισαγωγή εις την Βυζαντινήν Φιλολογίαν'', τ. 1  - ''Κλεις της Βυζαντινής Φιλολογίας'', Έκδοσις 3η, Αθήναι, Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Μυρτίδη, 1965, σελ. 129.</ref>.

Επίσης συγκαταλέγεται στους θεμελιωτές των Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών στην Ελλάδα, μαζί με τον [[Αθανάσιος Παπαδόπουλος-Κεραμεύς|Αθανάσιο Παπαδόπουλο-Κεραμέα]] και τον [[Κωνσταντίνος Σάθας|Κωνσταντίνο Σάθα]]<ref>Χ.Γ. Πατρινέλη, «Γεδεών Μανουήλ», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια τόμος 4 (εκδ.1964) σελ. 242.</ref>.

==Ιδιαίτερη συμβολή==
Το έργο του Μανουήλ Γεδεών βοηθά - εκτός των άλλων - στην αποσαφήνιση παρεξηγήσεων σχετικά με αγιοποιήσεις, όπως π.χ. στην περίπτωση της αυτοκράτειρας [[Ειρήνη η Αθηναία|Ειρήνης της Αθηναίας]] της Σαρανταπήχαινας, που από μερικούς θεωρήθηκε αγία της Ορθόδοξης Εκκλησίας που μάλιστα εορτάζει την 9η Αυγούστου, χωρίς όμως να αναφέρεται στα ''"Μηναία"'' της Ορθόδοξης Εκκλησίας<ref>Στο άρθρο «''Ειρήνη η Αθηναία''» του Ν. Τωμαδάκη στη «''Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια''» (τόμ. 5, στ. 446), βλέπουμε ότι μετά την υπογραφή του καθηγητή, ξεκινά ένας πολύ σύντομος σπόνδυλος του άρθρου με τίτλο «''Αγιολογία''». Εκεί αναφέρεται λιτά: «''η Εκκλησία τιμά την μνήμην της την 9ην Αυγούστου''». Και προστίθεται σε παρένθεση: (''BHG'', Νο 2205), δηλ. παραπέμπει στο ευρετήριο αγιολογικών κειμένων ''Bibliotheca Hagiographica Graeca''. Το περιεχόμενο όμως του ευρετηρίου αυτού παραπέμπει σε ποικίλα αγιολογικά έργα και χειρόγραφα (όπως το πολύτομο έργο των Βολανδιστών, ''Acta Sanctorum'' [''Βολλανδιστές'' ονομάζονται, από τον ''Ζαν Μπολάν'' ή ''Βολλάνδο'' (1596-1665), οι συνεχιστές του έργου του, ''Ρωμαιοκαθολικοί'' μοναχοί του βελγικού ''Ιησουιτικού'' τάγματος, με επιστημονικό, αγιολογικό έργο ("Βολλανδισταί", ΘΗΕ, τόμ. 3 (1963), στ. 951-953). Βλ. [http://www.kbr.be/~socboll την ιστοσελίδα της Εταιρείας Βολλανδιστών]], και δεν συμβαδίζει πάντα με το περιεχόμενο των λειτουργικών βιβλίων και συναξαρίων της [[Ορθόδοξη Εκκλησία|Ορθόδοξης Εκκλησίας]] όπως τα [[Μηναίο|Μηναία]] στα οποία δεν περιέχεται μνημόνευσή της. Βεβαίως και πάλι, στην παραπάνω αναφορά της ΘΗΕ, δεν αναφέρεται πουθενά η λέξη «''αγία''». Μάλιστα, στο άρθρο της «''ΘΗΕ''» το οποίο αφορά στο γιο της Ειρήνης, τον Κων/νο ΣΤ΄ (τόμ. 8, στ. 24) και έχει γράψει ο Τ. Γριτσόπουλος, καταλήγει: «''εν τούτοις δια την αναστήλωσιν των εικόνων'' [η Ειρήνη] ''ωνομάσθη '''ευσεβής'''''» δεν αναφέρει όμως ότι ''"μνημονεύεται ως ευσεβής"''.</ref>. Σχετικά με αυτό ο Μανουήλ Γεδεών σημειώνει χαρακτηριστικά στο "Βυζαντινόν Εορτολόγιον":

:''"αν δε ποθ’ ευρεθή εν χειρογράφοις Συναξαρίοις ή Μηναίοις η μνήμη και της αλαζόνος βασιλίδος Ειρήνης της Αθηναίας, οφείλομεν και τούτο εις τον ηγούμενον του [[Θεόδωρος ο Στουδίτης|Στουδίου Θεόδωρον]]• αυτός εν επιστολή προς αυτήν<ref>"Επιστολές" - Βιβλίον Α΄, επιστολή ζ΄: "Ειρήνη Βασιλίσση", PG 99, 929-933</ref> λαμπρώς εγκώμιον αυτή πλέκων επαινεί…"''<ref>Γεδεών Μανουήλ, "Βυζαντινόν Εορτολόγιον. Μνήμαι των από του Δ' μέχρι του ΙΕ' αιώνος εορταζομένων αγίων", εν Κωνσταντινουπόλει 1899, σελ. 24</ref>.

Επίσης, αναλύοντας το ερώτημα γιατί κάποιοι εικονομάχοι ή αυτοκράτορες όπως ο Ιουστινιανός Β' αναφέρονται σε παλιά συναξάρια, λέει ότι ήταν κτήτορες στην περιοχή τους και τιμώνταν στις τοπικές συνάξεις και από εκεί πέρασαν στα κοινά συναξάρια:

:"''Χαρακτήρα τοπικόν έχοντος εξ άρχης του Βυζαντινού Εορτολογίου, ουδεμίαν αμφιβολίαν έχομεν ότι της υπερκείμενης ταύτης των πόλεων οι αρχιερείς, καθώς και οι ευσεβείς άνακτες και πάντες οι των εν αυτή και πέριξ μονών ιδρυταί έδει να καταταχθώσι βαθμηδόν εν τω Βυζαντινώ, δηλαδή τω Κωνσταντινουπολιτικώ Εορτολογίω...Κατηριθμείτο δ' ευχερέστερον είπερ ην κτίτωρ ναών και μονών, ή προστάτης της ορθοδόξου πίστεως...του δε Εορτολογίου τοπικόν χαρακτήρα φέροντος, ήρκει μόνον η ενέγερσις ναών και μονών όπως ο δομήτωρ άναξ εισαχθή εις το εορτολόγιον''"<ref>Γεδεών Μανουήλ, "Βυζαντινόν Εορτολόγιον. Μνήμαι των από του Δ' μέχρι του ΙΕ' αιώνος εορταζομένων αγίων", εν Κωνσταντινουπόλει 1899, σελ. 16-17.</ref>.

==Μέθοδος==
Ως ιστορικός ο Γεδεών δεν ακολολούθησε μια συγκεκριμένη μέθοδο, αλλά χρησιμοποίησε την χρονολογική και τοπική κατάταξη του ιστορικού υλικού. "Ελλείψει μεθόδου, κατάταξης, κριτικής επεξεργασίας, ευρετηρίων και περιεχομένων, το έργο του, σύμφωνα και με τον ίδιο, «κολυμβά εις ωκεανόν»."<ref>"Μανουήλ Γεδεών, 'Ο τελευταίος γνήσιος Φαναριώτης'" της Δέσποινας Καποδίστρια, Ιστορία Εικονογραφημένη, τχ. 471, Σεπτέμβριος 2007, σελ. 104-107.</ref> Άλλο χαρακτηριστικό του είναι "η σκόπιμη παράλειψη υποσημειώσεων και παραπομπών στις πηγές του, «προς απελπισμόν», καθώς έλεγε, «των Ελλήνων λογοκλόπων»".<ref>Στο ίδιο.</ref>
Στα γραπτά του δεν χρησιμοποιούσε κεφαλαία γράμματα στις παραγράφους και περιόδους. Ο  Γ. Βαλέτας θεωρεί ότι σε αυτό  πιθανότατα μιμείται τους βυζαντινούς κωδικογράφους<ref>Γ. Βαλέτα, «Μανουήλ Γεδεών» (Νεκρολογία), Νέα Εστία 34 (1943) 1420. </ref>

==Γνωστά δημοσιευμένα έργα==
Μερικά από τα γνωστά δημοσιευμένα έργα του Γεδεών είναι τα:

*Χρονικά Πατριαρχικής Ακαδημίας: ιστορικαί ειδήσεις περί της Μεγάλης του Γένους Σχολής (Κωνσταντινούπολις 1883), 
*Βυζαντινόν Εορτολόγιον (Κωνσταντινούπολις 1896), 
*Επίσημα γράμματα τουρκικά αναφερόμενα εις τα εκκλησιαστικά ημών δίκαια (Κωνσταντινούπολις 1910), 
*Αποσημειώματα χρονογράφου 1780-1800-1869-1913 (Αθήναι 1932), 
*Μνεία των προ εμού 1800-1863-1913 (Αθήναι 1934), 
*Πατριαρχικαί Εφημερίδες: ειδήσεις εκ της ημετέρας εκκλησιαστικής ιστορίας 1500-1912 (Αθήναι 1936-1938), 
*Ιστορία των του Χριστού πενήτων 1453-1913 (Αθήναι 1939).
*Αγιοποιήσεις - Το καθεστώς της εν αγίοις συναριθμήσεως.
*Ο Άθως.
*Η πνευματική κίνησις του γένους κατά τον ΙΗ και ΙΘ αιώνα. 
*Μουσικαί διαχύσεις οικιακαί. Εγκρίδες ή λαλάγγια.

==Βιβλιογραφία==
*Δέσποινας Καποδίστρια, ''"Μανουήλ Γεδεών, Ο τελευταίος γνήσιος Φαναριώτης"'', στην ''Ιστορία Εικονογραφημένη'', τεύχ. 471, Σεπτέμβριος 2007.
*Εγκυκλοπαίδεια "Δομή" 2002-2004, τόμος 6.

==Παραπομπές==
<div style="font-size:85%; -moz-column-count:2; column-count:2;"><references /></div>



[[Κατηγορία:Ιστορικοί|Γ]]
[[Κατηγορία:20ος αιώνας|Μ]]