Ψευδιουστίνεια κείμενα

Από OrthodoxWiki
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Ψευδιουστίνεια κείμενα αποκαλούνται μια σειρά ψευδεπίγραφων απολογιών και άλλων πραγματειών, οι οποίες αποδίδονταν στον Ιουστίνο. Η προσωπικότητα και το κύρος του απολογητή αυτού είναι εμφανές ότι οδήγησε αργότερα λογίους χριστιανούς στην προσπάθεια ανασύνταξης της γραμματείας του, είτε για να τον παρουσιάσουν ακόμα πιο ένδοξο, ίσως δε για να τύχουν τα συγγράμματά τους μεγαλύτερης τύχης και φροντίδας[1]. Τα κείμενα αυτά όντως έτυχαν μεγάλης φροντίδος από τους βυζαντινούς, με αποτέλεσμα τα ψευδιουστίνεια συγγράματα να είναι περισσότερα από τα Ιουστίνεια. Οι κώδικες Paris Gr. 450 πέραν των 3 γνησίων έργων του Ιουστίνου περιλαμβάνει σειρά ψευδεπίγραφων, δύο εκ των οποίων προερχόμενες από τον κώδικα του Αρέθα Paris Gr. 451 ενώ τρία ακόμα βρίσκονταν στον κώδικα Argentoratensis Gr. 9. Τα έργα αυτά είναι:

  • Λόγος προς Έλληνας
  • Λόγος Παραινετικός προς Έλληνας
  • Περί Μοναρχίας Θεού
  • Περί Αναστάσεως
  • Προς Ζήναν και Σερήνον
  • Έκθεσης Ορθής Πίστεως
  • Ερωτήσεις χριστιανικαί προς Έλληνας
  • Ερωτήσεις ελληνικαί προς Έλληνας
  • Αποκρίσεις προς Ορθοδόξους
  • Ανατροπή δογμάτων Αριστοτελικών

Από αυτά τα πρώτα τέσσερα καθώς και τα τελευταία τέσσερα είναι απολογητικού χαρακτήρα. Τα πρώτα τέσσερα ανήκουν στην εποχή ή λίγο μεταγενέστερα του Ιουστίνου, τα οποία προφανώς γράφτηκαν επωνύμως αλλά η παράδοση δε διέσωσε το όνομά τους, ενώ τα τελευταία τέσσερα γράφτηκαν από κάποιο αντιοχειανό συγγραφέα κατά τον 4ο αιώνα, ο οποίος προφανώς σκοπίμως απέκρυψε την ταυτότητά του ώστε να βρουν τα συγγράμματά του καλύτερη τύχη. Το πέμπτο και έκτο σύγγραμμα ανήκουν στην κατηγορία των ηθικολογικών και δογματικών συγγραμμάτων αντιστοίχως, και προέρχονται επίσης από αντιοχειανό συγγραφέα του 4ου αιώνα.

Οι απολογίες του 2ου αιώνα

Λόγος προς Έλληνας

Αποτελεί μία μικρή πραγματεία πέντε κεφαλαίων, που από πολλούς ταυτίστηκε προς το έργο του Ιουστίνου "Έλεγχος προς Έλληνας". Γράφτηκε περί το 200[2] και αποτελεί μία επιθετική απολογία ενός πρώην ειδωλολάτρη οποίος μεταστράφηκε στο χριστιανισμό. Ο ίδιος βρίσκει στον Όμηρο και στον Ησίοδο περιγραφές ανήθικων πράξεων και ακατάσχετων μυθολογιών, που αντιφάσκουν, ενώ οι ειδωλολατρικές πανηγύρεις είναι ευκαιρίες καταχρήσεων και οργίων. Στο χριστιανισμό όμως επικρατεί άλλη κατάσταση, η ψυχή δε του ανθρώπου βρίσκει γαλήνη και σωτηρία. Στο επίλογο κλείνει με πρόσκληση προς τους ειδωλολάτρες.

Το ύφος της απολογίας είναι διάφορο από αυτό του Ιουστίνου. Ανώτερο, γλαφυρό, ζωηρό ενώ η στάση απέναντι στους Εθνικούς αυστηρή, παρόμοια με του Τατιανού και του Ερμεία[3]. Πέραν την ελληνικής αποδόσεως, υπάρχει και Συριακή η οποία όμως απέχει αρκετά από την ελληνική και φέρει το όνομα κάποιου Αμβροσίου, εικαζόμενου και μαθητή του Ωριγένους[4].

Λόγος Παραινετικός προς Έλληνας

Αποτελεί εκτενή γραμματεία 38 κεφαλαίων που διασώθηκε από τους κώδικες Paris Gr. 450 και 451 και τον Argentoratensis του Στρασβούργου. Στόχος του είναι να αντιπαραβάλει του εθνικούς έναντι των χριστιανών. Σύμφωνα με τον άγνωστο συγγραφέα του είναι μάταια και επιβλαβής η διδασκαλία των εθνικών ποιητών και φιλοσόφων. Οι ποιητές αναπτύσσουν θεογονία και μυθολογία η οποία ευκόλως αναιρείται ενώ σε πολλά σημεία καταντά αποκρουστική. Τότε οι εθνικοί ως ανάχωμα καταφεύγουν στη φιλοσοφία η οποία όμως είναι γεμάτη αντιφάσεις. Έτσι και αυτές οι απόψεις είναι πεπλανημένες ειδάλλως θα συμφωνούσαν μεταξύ τους. Παρόλα αυτά είπαν και ορισμένα ορθά πράγματα περί Θεού, αλλά αυτά ανήκουν σε γνώσεις οι οποίες αντλήθηκαν από τους προφήτες οι οποίοι είναι παλαιότεροι των φιλοσόφων. Στον επίλογο καλεί τους εθνικούς να ακολουθήσουν την αληθινή θεοσέβεια.

Η στάση του συγγραφέα απέναντι στους εθνικούς μπορεί να συγκριθεί με αυτή του Θεοφίλου. Η πραγματεία αυτή επίσης μπορεί να αντιπαραβληθεί προς το έργο του Ιουστίνου "Λόγος προς Έλληνας[5], αλλά δε δύναται να ταυτίστεί με αυτόν[6]. Η μεθοδικότητα άλλωστε, η γλαφυρότητα και η συνεπής επιχειρηματολογία είναι προσόντα που συνήθως απουσιάζουν από τον μεγάλο απολογητή. Λόγω της μη αναφοράς σε διωγμούς εικάζεται πως συνεγράφη κατά τη διάρκεια του του τρίτου αιώνος, είτε περί το 220, είτε από το 260 ως το 300[7].

Περί Μοναρχίας Θεού

Το έργο Περί μοναρχίας Θεού, αποδόθηκε κατά το παρελθόν στον Ιουστίνο και σήμερα γνωρίζουμε πως είναι νόθο. Στόχος του κειμένου αυτού είναι η συλλογή από μαρτυρίες Ελλήνων σοφών[8] που ενισχύουν την άποψη περί μοναρχίας του Θεού. Η επιχειρηματολογία που χρησιμοποιείται στο έργο είναι μία κλασσική βάση επιχειρημάτων απολογητών του 2ου αιώνα, οπότε και κρίνεται ότι φιλοτεχνήθηκε[9]. Χαρακτηριστικό είναι πως όλα τα παραθέματα του κειμένου είναι νόθα, αλλά η νοθεία αποδείχθηκε ότι είχε γίνει από τον Ιουδαίο Ψευδοεκαταίον τον 3ο αιώνα.

Περί Αναστάσεως

Το Περί Αναστάσεως είναι απολογία που αποδόθηκε επίσης στον Ιουστίνο[10]. Παρόλα αυτά δεν ομοιάζει με κάποιο κείμενο του Ιουστίνου, ούτε μπορεί να ταυτιστεί με τον απολογητή αυτό[11][12]. Τα θέματα που πραγματεύεται συγγενεύουν πιο πολύ με το αντίστοιχο έργο του Αθηναγόρα, αφού απευθύνεται προς επικριτές της χριστιανικής διδασκαλίας, λαμβάνοντας υπόψιν και τους γνωστικούς. Παρατηρούνται μερικές αντιλήψεις που ομοιάζουν με αυτές του Ιουστίνου σε κάποια γενικά θέματα, αλλά παρατηρούνται και διαφορές, όπως η αυτόνομη αθανασία της ψυχής η οποία απορρίπτεται από τον Ιουστίνο[13]. Αλλά και οι διαφορές στη γλώσσα, στο ύφος, την έκφραση και τη μέθοδο δεν αφήνουν περιθώρια για ταυτίσεις. Ο συγγραφέας του έργου πιθανώς προέρχεται από τον κύκλο του Ιουστίνου και το έργο του έχει σιωπηρά χρησιμοποιηθεί τόσο από τον Αθηναγόρα, όσο και από τον Ειρηναίο και εξ αυτού πιθανολογείται ότι συνετάχθη περί το 170 σύμφωνα με τον Παναγιώτη Χρήστου[14], μεταξύ 150 και 180 σύμφωνα με τον Α. Harnack[15].

Το κείμενο διαιρείται σε 10 κεφάλαια και σκοπό έχει να καταδείξει ότι όντως θα πραγματοποιηθεί η ανάσταση των σωμάτων. Ο συγγραφέας φέρεται ως αξιόλογη θεολογική μορφή με βάση την πραγματεία, αφού προσπαθεί πέραν της αποδείξεως μέσω των Κυριακών λόγων της αλήθειας της αναστάσεως των νεκρών και συνοπτική θεολογία της ιστορίας και θεωρία της απολογητικής[16]. Αναφέρει πως ο Θεός ενδιαφέρθηκε και για τη σάρκα και πως ο κόσμος αυτός είναι ποίημά του. Αναφέρει επίσης πως τα ανθρώπινα μόρια μετά το θάνατο παρότι αποσυντίθενται παραμένουν ώστε να ανασυνταχθούν τη ημέρα της αναστάσεως και πως τα συνθετικά της ανθρώπινης υπάρξεως είναι τρία ήγουν η ψυχή, το πνεύμα και το σώμα. Δίκαια είναι, αποφαίνεται ο συγγραφέας, πως είναι η μέλλουσα κρίση και πως ο πιστός έχοντας ειλικρινή πίστη θα σωθεί ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα.

Υποσημειώσεις

  1. Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 623
  2. Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 625
  3. Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 625
  4. Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 625
  5. Ευσέβιος Εκκλησιαστική Ιστορία, 4, 18, 3
  6. Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 627
  7. Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 625
  8. Ενδεικτικά Αισχύλος, Σοφοκλής, Φιλήμων, Ευρυπίσης, Πυθαγόρας, Πλάτωνας
  9. J. Vermander το τοποθετεί μεταξύ 140 και 178. Τόσο ο Στ. Παπαδόπουλος, όσο και Π. Χρήστου το τοποθετούν στο δεύτερο μισό του 2ου αιώνα
  10. Ο Ιωάννης Δαμασκηνός αποδίδει σε αυτό αποσπάσματα στο έργο του "Ιερά Παράλληλα", ενώ ο Μεθόδιος από τον τρίτο αιώνα ήδη του είχε αποδώσει την απολογία
  11. Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 629
  12. Στ. Παπαδόπουλος, Πατρολογία, Τόμος Α΄, σελίς 266
  13. Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 629
  14. Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 629
  15. Παρά Στυλιανό Παπαδόπουλο, Πατρολογία, Τόμος Α΄, σελίς 266
  16. Στ. Παπαδόπουλος, Πατρολογία, Τόμος Α΄, σελίς 267

Βιβλιογραφία

  • Παναγιώτης Χρήστου, «Ελληνική Πατρολογία», Τόμος Β΄, Εκδόσεις Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2005.
  • Στυλιανός Παπαδόπουλος, «Πατρολογία», Τόμος Α΄, Έκδοση Ιδιωτική, Αθήνα 2000.