Μνήμη νεκρών

Από OrthodoxWiki
Αναθεώρηση ως προς 20:20, 12 Μαρτίου 2009 από τον Θεοδωρος (Συζήτηση | Συνεισφορά) (new article)
(διαφορά) ← Παλαιότερη αναθεώρηση | Τελευταία αναθεώρηση (διαφορά) | Νεότερη αναθεώρηση → (διαφορά)
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Μνήμη νεκρών ή μνημόσυνα στην Ορθόδοξη Εκκλησία αποκαλούμε το παρακλητικό τελετουργικό υπέρ των ψυχών των κεκοιμημένων χριστιανών. Η μνήμη των νεκρών με βάση τη σχολαστική καταμέτρηση των επτά κλειστών αριθμημένων μυστηρίων, δεν περιλαμβάνεται στη λίστα των μυστηρίων. Κάτι τέτοιο όμως δεν απηχεί στην πατερική γραμματολογία, με βάση τη διασωθείσα γραμματεία. Χαρακτηριστικός επίσης είναι ο Διονύσιος Αρεοπαγίτης, όπου τα μνημόσυνα, στα συγγράμματά του, τα αναφέρει ως "μυστήριον επί των ιερώς κεκοιμημένων"[1].

Η απόδειξη του μυστηριακού χαρακτήρα

Η μνήμη των νεκρών, αποτελεί μυστήριο το οποίο περιγράφει τον τρόπο δεσμού μεταξύ των μελών του σώματος της εκκλησίας[2]. Χαρακτηριστικό μάλιστα είναι πως ο Διονύσιος Αρεοπαγίτης, όχι απλώς χαρακτηρίζει την τελετή μυστήριο, αλλά συνάμα τονίζει πως πρέπει κατά τη διάρκεια τέλεσής του, οι κατηχούμενοι να αποχωρήσουν[3]. Το στοιχείο αυτό αποδεικνύει το μυστηριακό χαρακτήρα του μνημοσύνου, αφού οι κατηχούμενοι, δηλαδή οι μη μυημένοι θα πρέπει να αποχωρήσουν, κατ αναλογία με υπόλοιπα μυστήρια.

Τα μνημόσυνα ακόμα και στην ορθόδοξη παράδοση πολλές φορές δεν κατατάσσονται στα μυστήρια, αλλά σαν απλές τελετές, εξ αιτίας της αρίθμησης των μυστηρίων σε ένα αριθμό κλειστών μυστηρίων. Μέσα όμως από τα συγγράματα των δογματολόγων πατέρων της εκκλησίας, όπως του Ιωάννη Δαμασκηνού, του Διονυσίου Αρεοπαγίτη, του Νικολάου Καβάσιλα αλλά και τα λειτουργικά κείμενα της εκκλησίας, τα μυστήρια δεν αποτελούν απλώς μυστηριακές τελετές σε ένα κλειστό αριθμό, αλλά οργανικά μέλη στο χαρισματικό σώμα της εκκλησίας[4]. Αυτή η αντίληψη είναι μία αντίληψη που πέρασε από τη σχολαστική θεολογία κυρίως μετά το 14ο αιώνα. Χαρακτηριστικό είναι πως μέχρι τον 13ο αιώνα, σε κανένα κείμενο πατέρων της εκκλησίας δεν ευρίσκεται καμία απόδειξη περί κλειστού αριθμού, ενώ η πρώτη αναφορά σε επτά κλειστά μυστήρια προέρχεται από τον ενωτικό Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο κατά το 13ο αιώνα, στην ενωτική σύνοδο της Λυών, το 1274[5]. Στο έργο επίσης, του μεγάλου δογματολόγου της εκκλησίας Ιωάννη Δαμασκηνού, "Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως" διαφαίνεται σαφώς πως "καμία αρίθμηση δεν είναι νοητή, παρά μονάχα η περιγραφή της συνοχής του σώματος δια μέσου των μυστηριακών εκφάνσεων"[6].

Θεολογία

Το σώμα της εκκλησίας χαρακτηρίζεται ως σώμα "ζώντων και τεθνεώτων". Η σχέση μάλιστα αυτή είναι ισχυρή στη συνείδηση του πληρώματος της εκκλησίας, γι αυτό και οι δεήσεις προς τα κεκοιμημένα μέλη της εκκλησίας αποτελούν την υπέρτατη εκδήλωση αγάπης και συνάμα την κορύφωση της πίστης και της ελπίδας στους ακατάλυτους δεσμούς των μελών του σώματος, όπου δεν μπορεί να κυριαρχήσει ο θάνατος και η λήθη[7]. Η μνήμη λοιπόν των νεκρών κατά τη λειτουργία και τα μνημόσυνα αποτελεί μυστήριο το οποίο περιγράφει τον τρόπο δεσμού των μελών του σώματος, σε μια αδιάσπαστη ενότητα αισθητού και νοητού. Τα ζωντανά λοιπόν μέλη του σώματος γεύονται, κατανοούν και συνάμα νιώθουν την αγαπητική σχέση μεταξύ τους, υπερνικώντας το θάνατο και τη διάβρωση. Η μνήμη του Θεού τελικά είναι και μνήμη των αδελφών των κεκοιμημένων με την ελπίδα της ανάστασης[8].

Η μνήμη των νεκρών αποτελεί ένα μέλος της λειτουργικής δομής του σώματος της εκκλησίας[9]. Κατά το μυστήριο αυτό ουσιαστικά συντελείται μια δυναμική και αποκορυφωτική πορεία, η κοινωνία των "ζώντων και τεθνεώτων" στο ένα σώμα της σύναξης, κατά βάση στο σώμα του Χριστού[10]. Συντελείται ένας ζωηρός και εκφραστικός διάλογος μεταξύ κλήρου, λαού και κεκοιμημένων. Όπως λοιπόν όλος ο χορός των αγίων έτσι και οι κεκοιμημένοι μέσω του μυστηρίου "αθανατίζονται" και "αφθαρτίζονται", μαζί με όλη την κτίση, σε ένα δράμα που κυριαρχεί η οδύνη και η χαρά, σε μία εικόνα χαρμολύπης. Ο κεκοιμημένος πλέον οδηγείται στους κόλπους της Τριαδικής ζωοποιητικής θεότητος και αναζητεί το δώρο της αθανασίας. Αλλά αυτή μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της μετάνοιας. Γι αυτό και παρατηρούμε μέσω της ιερής ακολουθίας πως ο πιστός βρίσκει αυτή την οδό, την οδό της σωτηρίας, μέσα από τη μετάνοια. Αυτή όμως η μετάνοια μετά θάνατον δεν είναι δυνατή, όχι διότι ο Θεός την απαγορεύει, αλά διότι ο ίδιος πλέον δε θέλει να μετανοήσει, κατά τον Ιωάννη Δαμασκηνό[11].

Τα μνημόσυνα στην ιστορία της εκκλησίας

Το μυστήριο στην εποχή του Διουνυσίου Αρεοπαγίτη (7ος αι.)

Το τελετουργικό των μνημοσύνων στη σημερινή εκκλησία διαφέρει από τελετουργικό της αρχαίας εκκλησίας, απηχεί όμως παλαιότερες παραδόσεις[12]. Χαρακτηριστικές επ αυτού είναι οι περιγραφές του Διονυσίου Αρεοπαγίτη. Η τελετή ξεκινούσε από το σπίτι του νεκρού[13]. Οι οικείοι του κεκοιμημένου τον μακάριζαν και έψελναν ευχές και εν συνεχεία τον μετέφεραν στον ιεράρχη όπου και έκανε τη σύναξη των πιστών. Αν ήταν κληρικός τοποθετείτο ενώπιον του θυσιαστηρίου, αν ήταν μοναχός ή λαϊκός μπροστά στο πρεσβυτέριο. Ο ιεράρχης εν πρώτοις ανέπεμπε ευχαριστήρια ευχή, έπειτα διάβαζε ιερά αναγνώσματα σχετικά με την ανάσταση και εν συνεχεία ψέλνονταν ωδές. Ο λειτουργός απέλυε του κατηχούμενους και εν συνεχεία μνημόνευε κεκοιμημένους Αγίους, τους οποίους παρακαλούσε να πρεσβεύσουν υπέρ του κεκοιμημένου. Εν συνεχεία ο ιεράρχης πρώτος ασπάζετο τον κεκοιμημένο και ακολουθούσαν οι πιστοί. Στο τέλος ο ιεράρχης έχυνε λάδι στον κεκοιμημένο, απαγγέλοντας ευχή για όλη τη σύναξη.

Υποσημειώσεις

  1. Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί της Εκκλησιαστικής ιεραρχίας 3, 9 PG 3, 437BC
  2. Νικόλαος Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική θεολογία Β΄, σελ. 498
  3. Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί της Εκκλησιαστικής ιεραρχίας 3, 9 PG 3, 437BC, 7, 2-3 PG 3, 556Β-557C
  4. Ν. Ματσούκα, Μυστήριον επί των ιερώς κεκοιμημένων, σελ. 15
  5. Ν. Ματσούκας, Μυστήριον επί των ιερώς κεκοιμημένων, σελ. 15
  6. Ιωάννου Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως, 4, 13 PG 94, 1136BC-1153C
  7. Ν. Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική θεολογία Β΄, σελ. 498
  8. Ν. Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική θεολογία Β΄, 498
  9. Ν. Ματσούκας, Μυστήριον επί των ιερώς κεκοιμημένων, σελ. 12
  10. ο.π., σελ. 23
  11. Ιωάννου Δαμασκηνού, Κατά Μανσιχαίων PG 94, 1545D-1548A-1573AB
  12. Ν. Ματσούκας, Μυστήριον..., σελ. 23
  13. Διονυσίου Αρεοπαγίτη, Περί της εκκλησιαστικής ιεραρχίας PG 3, 55A-568D

Βιβλιογραφία

  • Νικόλαος Ματσούκας, "Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β΄", Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2007.
  • Νικόλαος Ματσούκας, "Μυστήριον επί των ιερώς κεκοιμημένων", Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1992.