Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων του "Λειτουργική"

Από OrthodoxWiki
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση
μ (Αντικείμενο)
μ (ro)
 
(10 ενδιάμεσες εκδόσεις από 2 χρήστες δεν εμφανίζονται)
Γραμμή 2: Γραμμή 2:
  
 
==Αντικείμενο==
 
==Αντικείμενο==
Η ''Λειτουργική'' πραγματεύεται με επιστημονικές μεθόδους όσα αφορούν στις ιεροτελεστικές πράξεις που τελούνται στην Εκκλησία, ερευνά την ιστορία της [[Θεία Λειτουργία|Θείας Λειτουργίας]] και ''"των στενώς μετ' αυτής συνδεομένων ακολουθιών"'' και μελετά την ερμηνεία τους<ref>Δημ. Μωραΐτης, "Λειτουργική", '' Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια'' (ΘΗΕ), τόμ. 8, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1966, στ. 196.</ref>.
+
Καθώς η έξοδος της Εκκλησίας από τις [[κατακόμβες]] και η επικράτηση του χριστιανισμού στο πολιτικο-κοινωνικό πλαίσιο του ελληνορωμαϊκού κόσμου έγινε πραγματικότητα, εμφανίστηκαν νέες προοπτικές, εκτός άλλων, στον τρόπο βιώσεως του περιεχομένου της αποστολικής παραδόσεως. Οι αρχές της ανεξιθρησκείας και της θρησκευτικής ελευθερίας εμπεριείχαν την ελευθερία της λατρείας, η οποία αποκλειόταν κατά τους τρείς πρώτους αιώνες, και οι νέες αυτές συνθήκες ευνόησαν τόσο την πυκνότητα των εβδομαδιαίων ευχαριστιακών συνάξεων, όσο και τον εμπλουτισμό του σταθερού πυρήνα της θείας λειτουργίας με νέα στοιχεία<ref>Φειδάς Ιω. Βλάσιος, ''Εκκλησιαστική Ιστορία - Απ' αρχής μέχρι την Εικονομαχία'', τόμ. Α', 3η έκδ., Αθήνα 2002, σελ. 900.</ref>.
  
Συνοπτικά, αντικείκενο της Λειτουργικής είναι<ref>''ΘΗΕ'', ό.π., στ. 196-197.</ref>:
+
Η μακραίωνη ιστορία και η ποικιλία των λατρευτικών πράξεων, δημιούργησε την ανάγκη εμφάνισης της ''Λειτουργικής'', η οποία πραγματεύεται με επιστημονικές μεθόδους, όσα αφορούν στις ιεροτελεστικές πράξεις που τελούνται στην Εκκλησία, ερευνά την ιστορία της [[Θεία Λειτουργία|Θείας Λειτουργίας]] και ''"των στενώς μετ' αυτής συνδεομένων ακολουθιών"'' και μελετά την ερμηνεία τους<ref>Δημ. Μωραΐτης, "Λειτουργική", '' Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια'' (ΘΗΕ), τόμ. 8, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1966, στ. 196.</ref>.
 +
 
 +
Συνοπτικά, αντικείμενο της ''Λειτουργικής'' είναι<ref>''ΘΗΕ'', ό.π., στ. 196-197.</ref>:
  
 
:*Η ιστορική έκθεση της γένεσης και ανάπτυξης της λειτουργίας και των υπόλοιπων μυστηρίων και ιεροτελεστικών πράξεων.
 
:*Η ιστορική έκθεση της γένεσης και ανάπτυξης της λειτουργίας και των υπόλοιπων μυστηρίων και ιεροτελεστικών πράξεων.
Γραμμή 18: Γραμμή 20:
  
 
===Διάρθρωση και διαίρεση===  
 
===Διάρθρωση και διαίρεση===  
Ο κορμός της συστηματικής Λειτουργικής (Λειτουργιολογίας), είναι δυνατόν να διαιρεθεί σε τέσσερις κλάδους:
+
Ο κορμός της συστηματικής Λειτουργικής (''Λειτουργιολογίας''), είναι δυνατόν να διαιρεθεί σε τέσσερις κλάδους:
  
 
:''α)'' Τον φιλολογικό: φιλολογία και παπυρολογία των λειτουργικών κειμένων, ερμηνευτική εργασία και ανάλυση αυτών.
 
:''α)'' Τον φιλολογικό: φιλολογία και παπυρολογία των λειτουργικών κειμένων, ερμηνευτική εργασία και ανάλυση αυτών.
  
:''β)''Την ιστορία και αρχαιολογία της λειτουργίας και των εκκλησιαστικών ακολουθιών, όπως και των αντικειμένων, βιβλίων ή εικόνων που χρησιμοποιούνται σε αυτές.
+
:''β) ''Την ιστορία και αρχαιολογία της λειτουργίας και των εκκλησιαστικών ακολουθιών, όπως και των αντικειμένων, βιβλίων ή εικόνων που χρησιμοποιούνται σε αυτές.
 
 
:''γ)''Την Θεολογία και θεωρία της χριστιανικής λατρείας με στοιχεία της Ψυχολογίας και Φιλοσοφίας της λατρείας.
 
 
 
:''δ)''Τον Πρακτικό κλάδο: Τελετουργική και ποιμαίνουσα Λειτουργική, που αποβλέπει στην πνευματική οικοδομή των πιστών.
 
 
 
==Πηγές==
 
 
 
 
 
==Λειτουργικά βιβλία<ref>Δημ. Μωραΐτης, "Λειτουργικά βιβλία", ''ΘΗΕ''), τόμ. 8, ό.π., στ. 195 / "Λειτουργικά βιβλία", Στύλιος Κ. Ευθύμιος, ''Μικρό Χριστιανικό Λεξικό'' (Α' ανατύπωση της 2ης έκδ.), Αποστολική Διακονία, 1998, σελ. 122 / "Λειτουργικά βιβλία", εγκυκλοπαίδεια ''Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα'', τόμ. 38, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005 / "Λειτουργικά βιβλία", Ζαχαρόπουλος Νίκος, 'Επίτομο Ιστορικό-Θεολογικό Λεξικό', University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 249.</ref>==
 
''Λειτουργικά'' ονομάζονται τα βιβλία που χρησιμοποιούνται για την τέλεση των διαφόρων ιερών ακολουθιών της Εκκλησίας και τα οποία περιέχουν βιβλικά, υμνολογικά και προσευχητικά κείμενα (αναγνώσματα, τροπάρια και ευχές.
 
  
Ιστορικά, η αρχή των ''Λειτουργικών βιβλίων'' βρίσκεται ήδη στους πρώτους αιώνες της Εκκλησίας, οπότε έγινε αισθητή η ανάγκη (και για χρήση των ίδιων των λειτουργών) της καταγραφής των ευχών, όπως παρατηρούμε στη [[Διδαχή των Αποστόλων]], κεφ. 9-10 (τέλη του 1ου ή αρχές του 2ου αιώνα), στην επιστολή του [[Κλήμης Ρώμης|Κλήμεντα Ρώμης]] ''προς Κορινθίους'', κεφ. 59-61 (τέλη 1ου αιώνα μ.Χ.) και σε μεγαλύτερη έκταση στο ''ευχολόγιο του Σεραπίωνα'' (3ος αιώνας) και κυρίως στις [[Αποστολικές διαταγές]], βιβλία Ζ΄ και Η΄ (αρχές 5ου αιώνα). Κατά το Μεσαίωνα ο αριθμός των ευχολογίων αυξήθηκε και προέκυψαν επιπλέον λειτουργικά βιβλία σε συνάρτηση με την άνθηση της [[Υμνολογία|υμνολογίας]] και προς την κατεύθυνση ενός σταθερότερου καθορισμού των διαφόρων λειτουργικών πράξεων και ακολουθιών, οι οποίες απέκτησαν καθολική ισχύ μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας.
+
:''γ) ''Την Θεολογία και θεωρία της χριστιανικής λατρείας με στοιχεία της Ψυχολογίας και Φιλοσοφίας της λατρείας.
  
Τα λειτουργικά βιβλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας που βρίσκονται σήμερα σε χρήση είναι:
+
:''δ) ''Τον Πρακτικό κλάδο: Τελετουργική και ποιμαίνουσα Λειτουργική, που αποβλέπει στην πνευματική οικοδομή των πιστών.
  
:*Το ''Ευαγγέλιο'' (το οποίο περιέχει περικοπές από τους τέσσερεις ευαγγελιστές [[Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον|Ματθαίο]], [[Κατά Μάρκον Ευαγγέλιον|Μάρκο]], [[Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον|Λουκά]] και [[Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον|Ιωάννη]]).
+
==Πηγές-Ιστορία<ref>ΘΗΕ, 8, στ. 198-199.</ref>==
 +
Για το διάστημα που οι τελετουργικές πράξεις ήταν λιγότερες και απλούστερες, και λόγω της απαγόρευσής της χριστιανικής λατρείας, δεν υπήρχε ανάγκη ώστε να μελετηθούν και να εξηγηθούν και αυτό να οδηγήσει στην ανάπτυξη λειτουργικής βιβλιογραφίας. Σε αυτό βοήθησε και ο εμπαιγμός της λατρείας εκ μέρους των ειδωλολατρών. Ο [[Ιουστίνος]], κατά τον 2ο αι. περιγράφει λειτουργικές πράξεις, αλλά μόνο με απολογητικό σκοπό.
  
:*Ο ''Απόστολος'' (που περιέχει περικοπές από τις [[Πράξεις των Αποστόλων]] και από τις Επιστολές τους).
+
Από τον 4ο αιώνα όμως, εμφανίζονται οι πρώτες συστηματικές περιγραφές και ερμηνείες επάνω στη [[Θεία Λειτουργία]], την τελετή του [[Βάπτισμα|Βαπτίσματος]] και του [[Χρίσμα|Χρίσματος]], από τον [[Αμβρόσιος|Αμβρόσιο]] και τον [[Κύριλλος Ιεροσολύμων|Κύριλλο Ιεροσολύμων]]. Σε αυτές προστίθενται και οι ερμηνευτικές ομιλίες του [[Ιωάννης ο Χρυσόστομος|Χρυσοστόμου]] σχετικά με την Θεία Λειτουργία.
  
:*Το ''Αρχιερατικό'' (το οποίο περιέχει τα μυστήρια και τις τελετές που τελούνται από [[Αρχιερές|Αρχιερέα]]).
+
Στις αρχές του 6ου αιώνα, το σύγγραμμα ''"Περί εκκλησιαστικής Ιεραρχίας"'' του ψευδο-Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, αποτελεί μια πραγματεία περί μυστηρίων και μια συστηματική έκθεση και περιγραφή του συνόλου της λειτουργίας. Εκτός άλλων, ο συγγραφέας περιγράφει το βάπτισμα, την ευχαριστία, το μύρο, τη χειροτονία, τη μοναστική ομολογία, την κηδεία.
  
:*Το ''Ιερατικό'' (που περιέχει τις ακολουθίες που επιτελούνται από τους [[Ιερέας|Ιερείς]] και τους [[Διάκονος|Διακόνους]]<ref>''ΘΗΕ'', 6, στ. 772.</ref>).
+
Στην Ανατολή, κατά τους μέσους και νεώτερους χρόνους, μερικές ακόμη ερμηνείες της Θείας Λειτουργίας προστέθηκαν στις υπάρχουσες, οι σημαντικότερες από τις οποίες είναι<ref>Κορακίδης Σ. Αλεξάνδρος, ''Η Ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας'', Αθήνα 2005 σελ. 237-238.</ref>:
  
:*Το μικρό ''Ευχολόγιο'' (που περιέχει τη διάταξη και τις ευχές του [[Εσπερινός|Εσπερινού]], του [[Όρθρος|Όρθρου]], του [[Απόδειπνο|Αποδείπνου]], του μεγάλου και μικρού [[Αγιασμός|Αγιασμού]], τις Ακολουθίες των άλλων μυστηρίων και άλλες ευχές για διάφορες περιστάσεις).
+
:*[[Μάξιμος Ομολογητής|Μαξίμου Ομολογητού]], (+ 662), ''"Μυσταγωγία"'', PG 91,657.
  
:*Το μέγα ''Ευχολόγιο'' (που περιέχει τις θείες λειτουργίες).
+
:*''Γερμανού Κων/λεως'' (+ 733), ''"Ιστορία εκκλησιαστική και μυστική θεωρία"'', PG 98,384-453.
  
:*Το ''Τριώδιο'' (που περιέχει τις ακολουθίες από την ''Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου'' μέχρι το [[Μεγάλη Εβδομάδα|Μεγάλο Σάββατο]]. Ονομάζεται έτσι επειδή οι [[Κανόνας|κανόνες]] του αποτελούνται συνήθως από τρεις [[Ωδή|ωδές]] και όχι από εννέα όπως επικράτησε μεταγενέστερα).
+
:*''Θεοδώρου επισκόπου Ανδίδων'' (ΙΑ΄ αιώνας), ''"Προθεωρία κεφαλαιώδης περί των εν τη θεία λειτουργία γινομένων συμβόλων και μυστηρίων"'', PG 140,417-468.
  
:*Το ''Πεντηκοστάριο'' (το οποίο περιέχει τις ακολουθίες των κινητών εορτών από την Κυριακή του [[Πάσχα]] μέχρι την [[Πεντηκοστή]] και τη μετά από αυτήν [[Κυριακή των Αγίων Πάντων]]).
+
:*''Σωφρονίου Ιεροσολύμων'' (ΙΒ΄ αιώνας), ''"Λόγος περιέχων την εκκλησιαστικήν ιστορίαν και λεπτομερή αφήγησιν πάντων των εν τη θ. ιερουργία τελουμένων", PG 87,3981-4001.
  
:*Τα ''Μηναία'' (δώδεκα, ένα για κάθε μήνα, τα οποία περιέχουν όλα όσα ψάλλονται στις εορτές των αγίων που γιορτάζουν κάθε ημέρα, καθώς και το τυπικό και το [[Συναξάρι|Συναξάρια]] των ακίνητων εορτών όλου του έτους). *Το ''Ωρολόγιο'' (το οποίο περιέχει την [[ακολουθία των Ωρών]], του Εσπερινού, του Όρθρου, του Αποδείπνου, τους Χαιρετισμούς της [[Θεοτόκος|Θεοτόκου]], [[Απολυτίκιο|απολυτίκια]] και [[Κοντάκιο|κοντάκια]] των [[Άγιος|αγίων]] κ.ά.).
+
:*[[Νικόλαος Καβάσιλας|Νικολάου Καβάσιλα]], (+ 1395), ''"Ερμηνεία της θ. λειτουργίας"'', PG 150,368-492.
  
:*Το ''Τυπικό'' (που περιέχει την τάξη η οποία πρέπει να ακολουθείται κάθε ημέρα και εορτή καθ' όλο το έτος).
+
:*[[Συμεών Θεσσαλονίκης]] (+ 1429), ''"Άπαντα"'', PG 155,33-749.
  
:*Η ''Σύνοψη'' (μικρού σχήματος βιβλίο που απευθύνεται κυρίως στους πιστούς, οι οποίοι μπορούν να παρακολουθούν και να κατανοούν καλύτερα τις ακολουθίες<ref>''ΘΗΕ'', 11, στ. 585.</ref>).
+
Στον ελλαδικό χώρο, οι λειτουργικές μελέτες αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα από τον 19ο αιώνα και εξής, από θεολόγους επιστήμονες. Ανάμεσα στα σημαντικότερα λειτουργικά έργα βρίσκονται αυτά του ''Π. Ρομπότη'' (1869), η ''"Λειτουργική"'' του ''Φ. Παπαδόπουλου'' (1894), το ογκώδες σύγγραμμα του ''Κ. Καλλινίκου'' ''"Ο χριστιανικός ναός και τα τελούμενα εν αυτώ"'' (1921) το οποίο ανατυπώνεται μέχρι και σήμερα, του μητροπολίτη ''Αμβροσίου Σταυρινού'' ''"Αρχαιόταται και σύγχρονοι λειτουργίαι"'' (1921), του ''Π. Τρεμπέλα'' (''"Αι τρεις λειτουργίαι"'' - 1935, ''"Μικρόν Ευχολόγιον"'' - 1950, ''"Λειτουργικοί τύποι της Αιγύπτου και της Ανατολής"'' - 1961, ''"Αρχαί και χαρακτήρ της χριστιανικής λατρείας"'' - 1962), του μητροπολίτη Κερκύρας ''Μεθοδίου Κοντοστάνου'', ''"Τελετουργική"'' (1958), του ''Μ. Σιώτου'' ''"Θεία Ευχαριστία"'' (1957), του ''Ε. Θεοδώρου'', ''"Η μορφωτική αξία του Ισχύοντος Τριωδίου"'' (1958), του ''Δημ. Μωραΐτη'' (''"Εισαγωγή εις τη Λειτουργικήν και τας λειτουργικάς σπουδάς"'' - 1930, ''"Η λειτουργία των προηγιασμένων"'' - 1955, ''"Είσαγωγή εις την επιστήμην της χριστιανικής λατρείας"'' - 1960, ''"Ιστορία της χριστιανικής λατρείας"'' - 1964).  
  
:*Ο ''Συνέκδημος'' (μοιάζει με τη ''Σύνοψη'' αλλά είναι πληρέστερος σε περιεχόμενο<ref>''ΘΗΕ'', 11, στ. 586.</ref>).
+
Νεότερα έργα είναι αυτά των ''Μιχ. Παπαδόπουλου'' ''"Λειτουργική της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας τα τελούμενα εντός ναού"'' (1992), του ''Αλ. Κορακίδη'' ''"Η Ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας"'' (2005), του ''Γ. Φίλια'' (''"Μελέτες ιστορίας και θεολογίας της ορθοδόξου λατρείας"'' -2002, ''"Παράδοση και εξέλιξη στη λατρεία της εκκλησίας"'' - 2006, ''"Λειτουργική"'' Α' - 2006) κ.ά.
 
 
:*Το ''Ψαλτήριο'' (που περιλαμβάνει όλους τους [[Ψαλμοί|Ψαλμούς]] της [[Παλαιά Διαθήκη|Παλαιάς Διαθήκης]] καθώς και τις λεγόμενες εννέα [[Ωδή|ωδές]]).
 
 
 
:*Η ''Παρακλητική'' ή ''Οκτώηχος'' (η οποία είναι έργο του [[Ιωάννης ο Δαμασκηνός|αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού]] και περιέχει τα τροπάρια της κάθε εβδομάδας, που ψάλλονται σύμφωνα με τους οκτώ ήχους της [[Βυζαντινή μουσική|βυζαντινής μουσικής]]),
 
 
 
:*Το ''Ειρμολόγιο'' (που περιέχει τους [[Ειρμός|Ειρμούς]] του έτους οι οποίοι ψάλλονται κάθε ημέρα και εορτή, σύμφωνα με τους οκτώ ήχους της [[Βυζαντινή μουσική|βυζαντινής μουσικής]]).
 
  
 
==Υποσημειώσεις==
 
==Υποσημειώσεις==
Γραμμή 72: Γραμμή 59:
  
 
[[Κατηγορία:Λειτουργική|*]]
 
[[Κατηγορία:Λειτουργική|*]]
 +
[[Κατηγορία:Ζωτικά Άρθρα|Λ]]
 +
 +
[[ro:Liturgică]]

Τελευταία αναθεώρηση της 21:37, 27 Απριλίου 2013

Με το όρο Λειτουργική αναφερόμαστε στο μάθημα και κλάδο της θεολογικής επιστήμης, ο οποίος αφορά κυρίως στη θεωρία της λατρείας και στη μελέτη των διαφόρων πτυχών της χριστιανικής λειτουργικής παράδοσης[1].

Αντικείμενο

Καθώς η έξοδος της Εκκλησίας από τις κατακόμβες και η επικράτηση του χριστιανισμού στο πολιτικο-κοινωνικό πλαίσιο του ελληνορωμαϊκού κόσμου έγινε πραγματικότητα, εμφανίστηκαν νέες προοπτικές, εκτός άλλων, στον τρόπο βιώσεως του περιεχομένου της αποστολικής παραδόσεως. Οι αρχές της ανεξιθρησκείας και της θρησκευτικής ελευθερίας εμπεριείχαν την ελευθερία της λατρείας, η οποία αποκλειόταν κατά τους τρείς πρώτους αιώνες, και οι νέες αυτές συνθήκες ευνόησαν τόσο την πυκνότητα των εβδομαδιαίων ευχαριστιακών συνάξεων, όσο και τον εμπλουτισμό του σταθερού πυρήνα της θείας λειτουργίας με νέα στοιχεία[2].

Η μακραίωνη ιστορία και η ποικιλία των λατρευτικών πράξεων, δημιούργησε την ανάγκη εμφάνισης της Λειτουργικής, η οποία πραγματεύεται με επιστημονικές μεθόδους, όσα αφορούν στις ιεροτελεστικές πράξεις που τελούνται στην Εκκλησία, ερευνά την ιστορία της Θείας Λειτουργίας και "των στενώς μετ' αυτής συνδεομένων ακολουθιών" και μελετά την ερμηνεία τους[3].

Συνοπτικά, αντικείμενο της Λειτουργικής είναι[4]:

  • Η ιστορική έκθεση της γένεσης και ανάπτυξης της λειτουργίας και των υπόλοιπων μυστηρίων και ιεροτελεστικών πράξεων.
  • Η έρευνα των εκκλησιαστικών κανόνων και διατάξεων που αναφέρονται στη λατρεία.
  • Η εξέταση των γενικών άρχων και ιδεών, που διέπουν τη χριστιανική λατρεία.

Για όλα αυτά, η Λειτουργική πρέπει να μελετήσει τη μορφή και το περιεχόμενο των λειτουργικών κειμένων με φιλολογικές και κριτικές επιστημονικές μεθόδους. Μέσα στα αντικείμενα της Λειτουργικής, πέρα από την Ορθόδοξη λατρεία, είναι και η μελέτη της λειτουργικής παράδοσης των ετεροδόξων (Κοπτών, Λατίνων, Παλαιοκαθολικών, Αγγλικανών, Προτεσταντών), με σκοπό τη διαπίστωση τυχόν αλληλεπιδράσεων και της συμβολής της στη δημιουργία της σημερινής λειτουργικής πρακτικής[5].

Λειτουργική και Αρχαιολογία

Το αντικείμενο της Λειτουργικής, ευνόητο είναι, ότι σχετίζεται ως ένα βαθμό και με τη μελέτη των ευρημάτων της Βυζαντινής και γενικά Χριστιανικής αρχαιολογίας. Τα ευρήματα, είτε πρόκειται για ναούς και κατακόμβες, είτε για Άμφια, εκκλησιαστικά σκεύη και εικόνες, ως μνημεία λατρείας, συνδέονται στενά με τον κλάδο της Λειτουργικής ο οποίος τα μελετά ώστε να εξάγει χρήσιμα συμπεράσματα[6].

Διάρθρωση και διαίρεση

Ο κορμός της συστηματικής Λειτουργικής (Λειτουργιολογίας), είναι δυνατόν να διαιρεθεί σε τέσσερις κλάδους:

α) Τον φιλολογικό: φιλολογία και παπυρολογία των λειτουργικών κειμένων, ερμηνευτική εργασία και ανάλυση αυτών.
β) Την ιστορία και αρχαιολογία της λειτουργίας και των εκκλησιαστικών ακολουθιών, όπως και των αντικειμένων, βιβλίων ή εικόνων που χρησιμοποιούνται σε αυτές.
γ) Την Θεολογία και θεωρία της χριστιανικής λατρείας με στοιχεία της Ψυχολογίας και Φιλοσοφίας της λατρείας.
δ) Τον Πρακτικό κλάδο: Τελετουργική και ποιμαίνουσα Λειτουργική, που αποβλέπει στην πνευματική οικοδομή των πιστών.

Πηγές-Ιστορία[7]

Για το διάστημα που οι τελετουργικές πράξεις ήταν λιγότερες και απλούστερες, και λόγω της απαγόρευσής της χριστιανικής λατρείας, δεν υπήρχε ανάγκη ώστε να μελετηθούν και να εξηγηθούν και αυτό να οδηγήσει στην ανάπτυξη λειτουργικής βιβλιογραφίας. Σε αυτό βοήθησε και ο εμπαιγμός της λατρείας εκ μέρους των ειδωλολατρών. Ο Ιουστίνος, κατά τον 2ο αι. περιγράφει λειτουργικές πράξεις, αλλά μόνο με απολογητικό σκοπό.

Από τον 4ο αιώνα όμως, εμφανίζονται οι πρώτες συστηματικές περιγραφές και ερμηνείες επάνω στη Θεία Λειτουργία, την τελετή του Βαπτίσματος και του Χρίσματος, από τον Αμβρόσιο και τον Κύριλλο Ιεροσολύμων. Σε αυτές προστίθενται και οι ερμηνευτικές ομιλίες του Χρυσοστόμου σχετικά με την Θεία Λειτουργία.

Στις αρχές του 6ου αιώνα, το σύγγραμμα "Περί εκκλησιαστικής Ιεραρχίας" του ψευδο-Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, αποτελεί μια πραγματεία περί μυστηρίων και μια συστηματική έκθεση και περιγραφή του συνόλου της λειτουργίας. Εκτός άλλων, ο συγγραφέας περιγράφει το βάπτισμα, την ευχαριστία, το μύρο, τη χειροτονία, τη μοναστική ομολογία, την κηδεία.

Στην Ανατολή, κατά τους μέσους και νεώτερους χρόνους, μερικές ακόμη ερμηνείες της Θείας Λειτουργίας προστέθηκαν στις υπάρχουσες, οι σημαντικότερες από τις οποίες είναι[8]:

  • Γερμανού Κων/λεως (+ 733), "Ιστορία εκκλησιαστική και μυστική θεωρία", PG 98,384-453.
  • Θεοδώρου επισκόπου Ανδίδων (ΙΑ΄ αιώνας), "Προθεωρία κεφαλαιώδης περί των εν τη θεία λειτουργία γινομένων συμβόλων και μυστηρίων", PG 140,417-468.
  • Σωφρονίου Ιεροσολύμων (ΙΒ΄ αιώνας), "Λόγος περιέχων την εκκλησιαστικήν ιστορίαν και λεπτομερή αφήγησιν πάντων των εν τη θ. ιερουργία τελουμένων", PG 87,3981-4001.

Στον ελλαδικό χώρο, οι λειτουργικές μελέτες αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα από τον 19ο αιώνα και εξής, από θεολόγους επιστήμονες. Ανάμεσα στα σημαντικότερα λειτουργικά έργα βρίσκονται αυτά του Π. Ρομπότη (1869), η "Λειτουργική" του Φ. Παπαδόπουλου (1894), το ογκώδες σύγγραμμα του Κ. Καλλινίκου "Ο χριστιανικός ναός και τα τελούμενα εν αυτώ" (1921) το οποίο ανατυπώνεται μέχρι και σήμερα, του μητροπολίτη Αμβροσίου Σταυρινού "Αρχαιόταται και σύγχρονοι λειτουργίαι" (1921), του Π. Τρεμπέλα ("Αι τρεις λειτουργίαι" - 1935, "Μικρόν Ευχολόγιον" - 1950, "Λειτουργικοί τύποι της Αιγύπτου και της Ανατολής" - 1961, "Αρχαί και χαρακτήρ της χριστιανικής λατρείας" - 1962), του μητροπολίτη Κερκύρας Μεθοδίου Κοντοστάνου, "Τελετουργική" (1958), του Μ. Σιώτου "Θεία Ευχαριστία" (1957), του Ε. Θεοδώρου, "Η μορφωτική αξία του Ισχύοντος Τριωδίου" (1958), του Δημ. Μωραΐτη ("Εισαγωγή εις τη Λειτουργικήν και τας λειτουργικάς σπουδάς" - 1930, "Η λειτουργία των προηγιασμένων" - 1955, "Είσαγωγή εις την επιστήμην της χριστιανικής λατρείας" - 1960, "Ιστορία της χριστιανικής λατρείας" - 1964).

Νεότερα έργα είναι αυτά των Μιχ. Παπαδόπουλου "Λειτουργική της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας τα τελούμενα εντός ναού" (1992), του Αλ. Κορακίδη "Η Ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας" (2005), του Γ. Φίλια ("Μελέτες ιστορίας και θεολογίας της ορθοδόξου λατρείας" -2002, "Παράδοση και εξέλιξη στη λατρεία της εκκλησίας" - 2006, "Λειτουργική" Α' - 2006) κ.ά.

Υποσημειώσεις

  1. "Λειτουργική", εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, τόμ. 38, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005.
  2. Φειδάς Ιω. Βλάσιος, Εκκλησιαστική Ιστορία - Απ' αρχής μέχρι την Εικονομαχία, τόμ. Α', 3η έκδ., Αθήνα 2002, σελ. 900.
  3. Δημ. Μωραΐτης, "Λειτουργική", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), τόμ. 8, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1966, στ. 196.
  4. ΘΗΕ, ό.π., στ. 196-197.
  5. "Λειτουργική", Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, ό.π..
  6. ΘΗΕ, ό.π., στ. 197.
  7. ΘΗΕ, 8, στ. 198-199.
  8. Κορακίδης Σ. Αλεξάνδρος, Η Ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας, Αθήνα 2005 σελ. 237-238.