Αλλαγές

Το έργο του ''Αγίου Κοσμά του Αιτωλού'' μέχρι σήμερα αξιολογείται για την ποικιλομορφία του και τη σημαντικότητά του. Οι διδαχές του και το ιεραποστολικό έργο το οποίο δεν έμεινε μόνο στα εκκλησιαστικά πλαίσια, αλλά αγκάλιασε όλο το εύρος των γνώσεων, της παιδείας και της καθημερινότητας των ανθρώπων της εποχής, αναμφισβήτητα αποτέλεσε σημαντική παρακαταθήκη για τη διατήρηση της κοινής συνείδησης του Ρωμαίικου Ελληνισμού. Χαρακτηριστικό είναι ότι ίδιος ίδρυσε περισσότερα από δέκα ''"σχολεία ελληνικά"'' και διακόσια περίπου για ''"κοινά γράμματα"''<ref>Αυγ. Καντιώτη, Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 301[Από επιστολή του Κοσμά προς τον αδελφό του Χρύσανθο]</ref>. Χαρακτηριστικό επίσης της διάθεσης για να μορφωθεί το έθνος τόσο με εγκύκλια γράμματα όσο και με τα ιερά, ήταν η δημιουργία εκκλησιών σε σχολεία. Η απήχησή απήχηση του κηρύγματός του ήταν επίσης μεγάλη. Ο λόγος του άγγιζε την ελληνική κοινωνία της εποχής, η οποία παρακολουθούσε τις ομιλίες του κατά χιλιάδες<ref>Κ.Μέρτζιου, Το εν Βενετία Κρατικόν Αρχείον, σελίς 8</ref>. Τα κηρύγματά του όμως, όπως ήταν λογικό έφεραν και αντιδράσεις. Και ενώ οι ''Τούρκοι'' δε φαίνεται να διέκειντο εχθρικά εναντίον του, κατά τα λεγόμενά του<ref>Χίλιοι Τούρκοι με αγαπώσι και ένα όχι τόσον</ref>, οι Εβραίοι εξαιτίας των μεγάλων οικονομικών απωλειών που είχαν υποστεί, αλλά και γενικά των αντιεβραϊκών παραδόσεωνς των πατέρων της εκκλησίας που ακολουθούσε ο Κοσμάς, παραδόσεις από την εποχή του [[Ιησούς Χριστός|Ιησού Χριστού]], τον επιβουλεύονταν. Το ίδιο οι ''Ενετοί'' και οι Φράγκοι, τους οποίους ένεκα της προσπάθεια να προσμίξουν την ορθόδοξη πίστη αλλά και να προσηλυτίσουν του ''ορθοδόξους'', διαρκώς εξοβέλιζε. Το κήρυγμα του επίσης ήταν πολύ αιχμηρό και κατά των πλουσίων με αποτέλεσμα η μεγάλη λαϊκή ανταπόκριση, που παρατηρήθηκε και από ξένους ιστορικούς και περιηγητές<ref>W.M. Leake, Travels in Northern greece, London, 1835</ref><ref>C.H. Pouqueville, Voyage de la Grec, avec cartes, vues et figures, Paris 1826</ref>, να αποτελεί τροχοπέδη στα σχέδια τους.