Αλλαγές

{{Άγιος| Όνομα =Κοσμάς ο Αιτωλός| Εικόνα =Καταγωγή και μόρφωση[[Image:StCosmas Aitolos.jpg|120px]]| Όνομα Εικόνας =Ο Άγιος Κοσμός ο Αιτωλός| ΗμερομηνίαΓέννησης =Το κατά κόσμον όνομα του ''Κοσμά του Αιτωλού'' ήταν ''Κώνστας''. Ποιο ήταν επώνυμό του και πότε γεννήθηκε δεν είναι με ακρίβεια γνωστό1714, ενώ για τον τόπο γεννήσεώς του υπάρχει διχογνωμία, μεταξύ των χωριών ''Μέγα Δένδρο, Αιτωλοακαρνανίας''<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961| ΗμερομηνίαΚοίμησης = 24 Αυγούστου 1779, σελίς 201</ref> ή ''ΤαξιάρχηςΚαλλικόντασι, Βόρειος Ήπειρος''<ref>Σ. Παπακυριακού| ΗμερομηνίαΕορτής = [[Πρότυπο:24 Αυγούστου|24 Αυγούστου]]| Ημερομηνίες =| Τίτλος = [[Μοναχός]], Συμβολή εις τον βίον Δάσκαλος του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 15</ref><ref>Φάνη Μιχαλόπουλου, Γένους}}Ο '''Κοσμάς ο Αιτωλός, Αθήνα 1940, σελίς 29</ref>, τα οποία βρίσκονται κοντά στο ''Θέρμο'(συχνά αποκαλούμενος και ' στην περιοχή της 'πατρο-Κοσμάς'Αιτωλίας''. Από τις μαρτυρίες αυτές μάλλον πιο αξιόπιστη πρέπει να θεωρηθεί η πρώτη, αφού ο ) είναι [[άγιος]] και [[Νεομάρτυς|νεομάρτυρας]] της [[Νικόδημος ο ΑγιορείτηςΟρθόδοξη Εκκλησία|Ορθοδόξου Εκκλησίας]] καθώς και πιο σύγχρονος του ''Κοσμά Ελληνικού Έθνους (εθνομάρτυς). Ο ίδιος απετέλεσε μία από τις πλέον φωτισμένες προσωπικότητες του Αιτωλού'' είναι Ελληνισμού, που έδρασαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Γεννήθηκε, έζησε και αυτήκοος μάρτυρας μαρτύρησε κατά δήλωσή του<ref>Ιωάννη Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές τον 18ο αιώνα και Βιογραφίασυνέβαλε σημαντικά σε μία δύσκολη περίοδο για τον ελληνισμό, Ακρίταςστη διατήρηση της κοινής ''Ρωμαίικης Ελληνικής'' συνειδήσεως, Αθήνα 2007, σελίς 230</ref>. Ως πιθανότερη ημερομηνία γέννησης δεχόμαστε το έτος 1714η οποία μετά από τριακόσια έτη σκλαβιάς, κινδύνευε από έμμεση μαρτυρία του τον προσηλυτισμό της ''Αγίου ΝικοδήμουΚαθολικής Εκκλησίας'', αφού αναφέρει πως εκοιμήθη σε ηλικία 65 ετών<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 202</ref>, χωρίς να απορρίπτονται και οι απόψεις των τον ''Σ. Παπακυριακούεξισλαμισμό''<ref>Στου έθνους και την έλλειψη μόρφωσης. ΠαπακυριακούΟ Κοσμάς, Συμβολή εις τον βίον διάγοντας αγώνα για περισσότερα από 20 έτη, στόχο έθεσε την επιμόρφωση του Κοσμά Ελλήνων, την οποία στήριξε με την ίδρυση σχολείων και με τις περίφημες ομιλίες του Αιτωλού, Αθήνα 1965με αποτέλεσμα να σταθεί ως ''"η άλλη όψη της εκδυτικισμένης παράδοσης των λογίων της Τουρκοκρατίας, σελίς 16-17</ref> σημάδι αφύπνισης και ''Κ.Σ. Κώνστααντίστασης στην προϊούσα ραγδαία αλλοτρίωση της ελληνικότητας του υπόδουλου γένους"''<ref>Ο Άγιος Κοσμάς ο ΑιτωλόςΧ. Γιανναράς, Αθήνα 1973Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελίς 37σελ. 173</ref>. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο, που αναφέρουν ως πιθανά έτη το 1700 και 1707 αντίστοιχα1779, όταν απαγχονίστηκε μετά από εντολή του Τούρκου Πασά ''Κούρτ''.

Στοιχειώδη ==Ο βίος του=====Καταγωγή και μόρφωση άρχισε να λαμβάνει από παιδική ηλικία δίπλα στον ιεροδιάκονο ===Το κατά κόσμον όνομα του ''Κοσμά του Αιτωλού'' ήταν ''Γεράσιμο ΛούτσικαΚώνστας''<ref>Κ. Σάθα, Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλλαμψάντων Ελλήνων 1453-1821, Αθήνα 1868, σελίς 487</ref>, ενώ περίπου σε ηλικία 20 ετών άρχισε να διδάσκεται τα "γραμματικά" από σχετικά με το επώνυμό του και την τοποθεσία γέννησής του δεν είναι με ακρίβεια γνωστά. Για τον ιεροδιάκονο τόπο γεννήσεώς του υπάρχει διχογνωμία, μεταξύ των χωριών ''ΑνανίαΜέγα Δένδρο''<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 201</ref>, εργαζόμενος ταυτοχρόνως ως υποδιδάσκαλοςκαι ''Ταξιάρχης''<ref>Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 2115</ref>. Μερικά έτη αργότερα εντάχθηκε στην [[Αθωνιάδα σχολή]], την εποχή της μεγάλη άνθισης της σχολής υπό της διευθύνσεως του [[Ευγένιος Βούλγαρης|Ευγενίου Βούλγαρη]]<ref>Νικοδήμου ΑγιορείτουΦάνη Μιχαλόπουλου, Νέον Μαρτυρολόγιον, ΑστήρΚοσμάς ο Αιτωλός, Αθήνα 19611940, σελίς 20129</ref>, τα οποία βρίσκονται κοντά στο ''Θέρμο'' στην περιοχή της ''Αιτωλίας''. Εν συνεχεία θα εισέλθει στο Από τις μαρτυρίες αυτές μάλλον πιο αξιόπιστη πρέπει να θεωρηθεί η πρώτη, αφού ο [[Άγιο ΌροςΝικόδημος ο Αγιορείτης]] και συγκεκριμένα στη πιο σύγχρονος του ''Μονή ΦιλοθέουΚοσμά του Αιτωλού''. Ο Άγιος μετά βεβαιότητος τη δεκαετία 1750-1760 παρέμεινε στη μονή, αλλά σύμφωνα με τη δική του μαρτυρία, έκλαιε 17 έτη για τις αμαρτίες είναι και αυτήκοος μάρτυρας κατά δήλωσή του<ref>Χρονικό ΠερραιβούΙωάννη Μενούνου, Σύντομος Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία του αοιδίμου Ρήγα Φερραίου του Θετταλού, Ακρίτας, Αθήνα 18602007, σελίς 50.230</ref>. Για τα έτη αυτά καμία ασφαλής πληροφορία δεν υπάρχει. Σύμφωνα με τον Απ. ΒακαλοπουλοΩς πιθανότερη ημερομηνία γέννησης δεχόμαστε το έτος 1714, ο Άγιος βρισκόταν από 1767 στο Άγιο Όροςέμμεση μαρτυρία του ''Αγίου Νικοδήμου'', αφού αναφέρει πως εκοιμήθη σε ηλικία 65 ετών<ref>Απ. ΒακαλόπουλοςΝικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Ιστορία του Νέου ΕλληνισμούΑστήρ, τόμος Δ΄Αθήνα 1961, σελίδα 431σελίς 202</ref>, αλλά κάτι τέτοιο δεν το στηρίζει σε πρωτογενείς πηγέςχωρίς να απορρίπτονται και οι απόψεις των ''Σ. Στο [[Άγιο Όρος]] μάλιστα μας πληροφορεί ο ίδιος ο Κοσμάς, πως διδάχθηκε μεγάλο μέρος της μόρφωσής του αφού εκεί εδιδάχθηκε Παπακυριακού''"πολλών λογιών γράμματα<ref>Σ. Παπακυριακού,εβραϊκάΣυμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, τουρκικάΑθήνα 1965, φραγκικά σελίς 16-17</ref> και από όλα τα έθνη"'' ενώ για τη γενικότερη μόρφωσή του μας αναφέρει πως ''"έφθειρα την ζωήν μου εις την σπουδήν 40-πενήντα χρόνους, εγώ εδιάβασα και περί ιερέων και περί ασεβών και περί αθέων και περί αιρετικών, τα βάθη της σοφίας ερεύνησα"Κ.Σ. Κώνστα''<ref>Χειρόγραφο 29Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, Φιλοσοφικής ΘεσσαλονίκηςΑθήνα 1973, σελίς 26237</ref>. Έτσι η μόρφωση , που τελικά απέκτησε ήταν πολυποίκιλη αφού και μέσα από αναφέρουν ως πιθανά έτη το έργο του διακρίνονται ακόμα και φιλοσοφικές επιρροές, παρμένες από το ''Σωκράτη'' και τον ''Όμηρο'', καθώς και επιστημονικές απόψεις των προσωκρατικών φιλοσόφων. Η βάση όμως της μορφώσεως του αναμφιβόλως υπήρξε η εξαιρετικός γνώση τόσο της [[Παλαιά Διαθήκη|Παλαιάς]] όσο 1700 και της [[Καινή Διαθήκη|Καινής Διαθήκης]]1707 αντίστοιχα.

Στοιχειώδη μόρφωση άρχισε να λαμβάνει από παιδική ηλικία δίπλα στον ιεροδιάκονο ''Γεράσιμο Λούτσικα''<ref>Κ. Σάθα, Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλλαμψάντων Ελλήνων 1453-1821, Αθήνα 1868, σελίς 487</ref>, ενώ περίπου σε ηλικία 20 ετών άρχισε να διδάσκεται τα "γραμματικά" από τον ιεροδιάκονο ''Ανανία''<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 201</ref>, εργαζόμενος ταυτοχρόνως ως υποδιδάσκαλος<ref>Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 21</ref>. Μερικά έτη αργότερα εντάχθηκε στην [[Αθωνιάδα σχολή]], την εποχή της μεγάλη άνθισης της σχολής υπό τη διεύθυνση του [[Ευγένιος Βούλγαρης|Ευγενίου Βούλγαρη]]<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 201</ref>. Εν συνεχεία θα εισέλθει στο [[Άγιο Όρος]], όπου θα παραμείνει για 17 έτη. Ο Άγιος μετά βεβαιότητος τη δεκαετία 1750-1760 παρέμεινε στη Μονή Φιλοθέου, αλλά σύμφωνα με τη δική του μαρτυρία, έκλαιε 17 έτη για τις αμαρτίες του<ref>Χρονικό Περραιβού, Σύντομος Βιογραφία του αοιδίμου Ρήγα Φερραίου του Θετταλού, Αθήνα 1860, σελίς 50.</ref>. Για τα επιπρόσθετα επτά έτη καμία ασφαλής πληροφορία δεν υπάρχει, παρά την αναφορά του Απ. Βακαλόπουλου, ότι ο Άγιος βρισκόταν από 1767 στο Άγιο Όρος<ref>Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 431</ref>,καθώς κάτι τέτοιο δεν το στηρίζει σε πρωτογενείς πηγές. Στο [[Άγιο Όρος]] μάλιστα μας πληροφορεί ο ίδιος ο Κοσμάς, πως έλαβε μεγάλο μέρος της μόρφωσής του αφού εκεί εδιδάχθηκε ''"πολλών λογιών γράμματα,εβραϊκά, τουρκικά, φραγκικά και από όλα τα έθνη"'' ενώ για τη γενικότερη μόρφωσή του μας αναφέρει πως ''"έφθειρα την ζωήν μου εις την σπουδήν σαράντα-πενήντα χρόνους, εγώ εδιάβασα και περί ιερέων και περί ασεβών και περί αθέων και περί αιρετικών, τα βάθη της σοφίας ερεύνησα"''<ref>Χειρόγραφο 29, Φιλοσοφικής Θεσσαλονίκης, σελίς 262</ref>. Έτσι η μόρφωση που τελικά απέκτησε ήταν πολυποίκιλη, αφού και μέσα από το έργο του διακρίνονται ακόμα και φιλοσοφικές επιρροές, παρμένες από το ''Σωκράτη'' και τον ''Όμηρο'', καθώς και επιστημονικές απόψεις των προσωκρατικών φιλοσόφων. Η βάση όμως της μορφώσεως του αναμφιβόλως υπήρξε η εξαιρετική γνώση τόσο της [[Παλαιά Διαθήκη|Παλαιάς]], όσο και της [[Καινή Διαθήκη|Καινής Διαθήκης]]. === Οι περιοδείες του=== Ο Κοσμάς ο Αιτωλός άφησε το [[Άγιο Όρος]] περίπου στα τέλη της δεκαετίας του 1760 και κινήθηκε προς την ''Κωνσταντινούπολη'' για να πάρει ευλογία από τον [[Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Σεραφείμ Β΄|Πατριάρχη Σεραφείμ Β΄]], ώστε να ξεκινήσει το ιεραποστολικό του έργο. Ο λόγος που τον οδήγησε σε αυτή την απόφαση ήταν κατά δική του ομολογία ο ιεραποστολικός ζήλος διότι όπως έλεγε ''"Σιμά εις τα άλλα ηύρηκα και τούτον τον λόγον όπου λέγει ο Χριστός μας, πως δεν πρέπει κανένας χριστιανός, άνδρας ή γυναίκα, να φροντίζει δια του λόγου του και μόνον πως να σωθή"''<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, σελίς 202</ref>. Η πρώτη περιοδεία του πατρο-Κοσμά διενεργήθηκε στην κεντρική Ελλάδα φτάνοντας ως και το ''Μεσολόγγι'', το ''Αγρίνιο'' και τη ''Ναύπακτο.'' Το 1774 ξαναπήγε στην ''Κωνσταντινούπολη'' ώστε να ξαναπάρει άδεια να κηρύξει στα νησιά του ''Αιγαίου''. Μετά από ένα έτος επέστρεψε στο ''Άγιο Όρος'' όπου μελέτησε για λίγο χρονικό διάστημα και άρχισε την τελευταία του περιοδεία, στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά του Ιονίου. Σε αυτό το σημείο εγείρονται και διαφωνίες για τον αριθμό των περιοδειών. Οι ''Σ. Παπακυριακού''<ref>Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 23, 28, 38</ref> και ''Μ. Γκιόλιας''<ref>Γκιόλιας, Ο Κομάς ο Αιτωλός, σελίς 120, 122</ref> υποστηρίζουν πως ο αριθμός τους είναι τρεις εν αντιθέσει με τον ''Απ. Βακαλόπουλο'' που υποστηρίζει πως είναι τέσσερις<ref>Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 368</ref>. Σύμφωνα με τον Κ.Σαθά<ref>Κ. Σάθα, Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλλαμψάντων Ελλήνων 1453-1821, Αθήνα 1868, σελίς 489</ref>, οι περιοδείες του Αγίου επεκτάθηκαν και στη βόρεια Πελοπόννησο, αλλά σε κάθε περίπτωση η πραγματικότητα είναι πως ουσιαστικά περιόδευσε σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα, περνώντας από πολλές πόλεις περισσότερες από μία φορά, με κύριο βάρος στις περιοχές της ηπείρου, διότι έκρινε πως εκεί οι ''Ρωμιοί'' διέτρεχαν τον μεγαλύτερο κίνδυνο τόσο από τους Φράγκους, όσο και από τους Μουσουλμάνους. Ο ίδιος περνούσε από χωριό σε χωριό και σταματούσε σε κάθε μέρος από δύο ημέρες. Έκανε ένα πρώτο κήρυγμα το βράδυ της άφιξής του, ένα δεύτερο το επόμενο πρωί και ένα τρίτο την ίδια ημέρα το βράδυ<ref>Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 174</ref>. Σε αυτές τις ομιλίες του σκοπό κάνει να συγκεφαλαιώσει τις βασικές αλήθειες της Εκκλησίας, δείχνοντας παράλληλα τις πρακτικές συνέπειες που έχει η αλήθεια Της. Συνδέει τη θεολογία με την βιοτική πρακτική και συνάμα το φωτισμό της πράξης μέσα από την εμπειρία της [[Θεία Αποκάλυψη|αποκάλυψης]], που τον κάνει φαινόμενο μοναδικό και ανεπανάληπτο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας<ref>Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 174</ref>. Μεταφέρει σε απλή χυμώδη γλώσσα την πρωταρχική χριστιανική εμπειρία, με αποτέλεσμα να αποτελέσει την εκπληκτικότερη μορφή γνησιότητας της χριστιανικής εμπειρίας. Βρίσκεται αντίθετος στον ηθικισμό και το δικανισμό, χρησιμοποιώντας μία εξαιρετικά μεθοδική θεολογική θεματική, με οξύνοια, ρεαλισμό και σαφή παραινετικό λόγο. Έτσι παλεύει να αναστήσει, μέσα στην εξαθλίωση και την αμάθεια, τη γεύση της μετοχής στη [[Βασιλεία του Θεού]], την αίσθηση της όντως ζωής, την επίγνωση της ευγενικής καταγωγής<ref>Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 175</ref>. Αυτό που κατά τον Χρήστο Γιανναρά είναι αξιοπερίεργο είναι η ίδια η προσωπικότητα του Κοσμά, καθώς και οι ιστορικές της ρίζες. Από ποια σχολεία, ποιους δασκάλους, ποιον εκκλησιαστικό περίγυρο άντλησε ο Κοσμάς, ώστε να παρουσιάσει το φαινόμενο αυτό, σε μία εποχή που όλες οι προϋποθέσεις λειτουργούσαν σε μία τελείως διαμετρική αντίθετη άποψη από τη δική του; πως έφτασε στο σημείο να αρθρώνει μία απτή αίσθηση ευαγγελικής σωτηρίας, που μόνο μέσα σε κορυφαία πατερικά κείμενα μπορεί κανείς να διαπιστώσει<ref>Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 176</ref>; Οι περιοδείες αυτές δεν γίνεται να εντοπιστούν με χρονική ακρίβεια καθότι φαίνεται πως ο ίδιος δεν είχε κάποιο σταθερό πρόγραμμα, ούτε σε ότι αφορά την παραμονή σε κάποιο μέρος, ούτε σε ότι αφορά την κίνηση σε διάφορες πόλεις, αφού αυτή η κίνηση υπαγορευόταν από τις ανάγκες της εποχής. Αυτή μάλιστα η κίνηση χαρακτηρίστηκε και ως ''"λαβύρινθος"''<ref>Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 368</ref>. Σύμφωνα με χειρόγραφες μαρτυρίες που έχουμε ανακαλύπτουμε πάντως πως το 1774 ο Άγιος Κοσμάς κήρυξε στην ''Καλαμπάκα'', το 1777 στον ''Περίβλεπτο Ιωαννίνων'', όπως και το 1779. Οι περισσότερες πάντως διδαχές του αναμφισβήτητα έγιναν στην ''Ήπειρο''. Σύμφωνα με τους ''Φ. Μιχαλόπουλο''<ref>Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 67-69</ref> και ''Κ.Κώνστα''<ref>Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 109-118</ref>, η επανάσταση των ''Ορολοφικών'' βρήκε θερμό υποστηρικτή τον πατρο-Κοσμά, αλλά τα όποια στοιχεία δεν έχουν αξιόπιστο έρεισμα και μάλλον ανήκουν στην περιοχή του θρύλου<ref>Ιωάννη Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία, Ακρίτας, Αθήνα 2007, σελίς 241</ref>. Σε αντίστοιχη περίπτωση ανακριβής κρίνεται και η πληροφορία για μύηση του Κατσαντώνη το 1777 από τον Άγιο Κοσμά, διότι ο αγωνιστής αυτός ήταν τότε σε νηπιακή ηλικία. Παρόλα αυτά σύμφωνα με τον ''Μ. Γκόλια'' ''"το άγραφο πολεμικό δίκαιο των κλεφτών και η παθητική μορφή της διδασκαλίας του Κοσμά δε συμβιβαζόταν ως κοινή στάση ζωής απέναντι στον κατακτητή"''<ref>Μ. Γκόλια, Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και η εποχή του, σελίς 151</ref>, ενώ είναι βέβαιο πως ''"πως τόνωσε την ελπίδα των Ελλήνων σε μια μελλοντική απελευθέρωση-ανάσταση του Γένους"''<ref>Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 175</ref>. ===Η παρακαταθήκη του===   Αρκετοί μεταγενέστεροι μελετητές προσπάθησαν να αξιολογήσουν το έργο του Κοσμά του Αιτωλού. Το ποιμαντικό έργο του και η προσωπικότητά του μάλιστα αναγνωρίστηκε και αναγνωρίζεται ακόμα και από διανοητές και διαφώτιστες, εξού και μπορούμε να πούμε να πως αποτελεί μία καθολικά αναγνωρισμένη προσωπικότητα<ref>Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 173</ref>. Η συμβολή του στα γράμματα και την παιδεία ήταν πράγματι αποφασιστική για τη διάσωση τη γλώσσας, την αποφυγή του εξισλαμισμού, ενώ υπήρξε και ανάχωμα στον εκδυτικισμό της κοινής ελληνικής ρωμαίικης παράδοσης. Οι διδαχές του και το ιεραποστολικό έργοδεν έμεινε μόνο στα εκκλησιαστικά πλαίσια, αλλά αγκάλιασε όλο το εύρος των γνώσεων, της παιδείας και της καθημερινότητας των ανθρώπων της εποχής και αναμφισβήτητα αποτέλεσε σημαντική παρακαταθήκη για τη διατήρηση της κοινής συνείδησης του Ρωμαίικου Ελληνισμού. Χαρακτηριστικό είναι ότι ίδιος ίδρυσε περισσότερα από δέκα ''"σχολεία ελληνικά"'' (σχολεία που διδάσκονταν και αρχαία Ελληνικά) και διακόσια περίπου για ''"κοινά γράμματα"''<ref>Αυγ. Καντιώτη, Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 301[Από επιστολή του Κοσμά προς τον αδελφό του Χρύσανθο]</ref>. Επίσης χαρακτηριστικό της διάθεσης για να μορφωθεί το έθνος τόσο με εγκύκλια γράμματα όσο και με τα ιερά, ήταν η δημιουργία εκκλησιών σε σχολεία. Η απήχηση του κηρύγματός του ήταν μεγάλη, καθώς ο λόγος του άγγιζε την ελληνική κοινωνία της εποχής, η οποία παρακολουθούσε τις ομιλίες του κατά χιλιάδες<ref>Κ.Μέρτζιου, Το εν Βενετία Κρατικόν Αρχείον, σελίς 8</ref>.  Τα κηρύγματά του όμως, όπως ήταν λογικό έφεραν και αντιδράσεις. Και ενώ οι ''Τούρκοι'' δε φαίνεται να διέκειντο εχθρικά εναντίον του, κατά τα λεγόμενά του<ref>Χίλιοι Τούρκοι με αγαπώσι και ένα όχι τόσον</ref>, οι Εβραίοι εξαιτίας των μεγάλων οικονομικών απωλειών που είχαν υποστεί, αλλά και γενικά των αντιεβραϊκών παραδόσεων των πατέρων της εκκλησίας που ακολουθούσε ο Κοσμάς, παραδόσεις από την εποχή του [[Ιησούς Χριστός|Ιησού Χριστού]], τον επιβουλεύονταν. Το ίδιο οι ''Ενετοί'' και οι Φράγκοι, τους οποίους ένεκα της προσπάθειας να προσμίξουν την ορθόδοξη πίστη αλλά και να προσηλυτίσουν του ''ορθοδόξους'', διαρκώς εξοβέλιζε. Το κήρυγμα του επίσης ήταν πολύ αιχμηρό και κατά των πλουσίων με αποτέλεσμα η μεγάλη λαϊκή ανταπόκριση, που παρατηρήθηκε και από ξένους ιστορικούς και περιηγητές<ref>W.M. Leake, Travels in Northern greece, London, 1835</ref><ref>C.H. Pouqueville, Voyage de la Grec, avec cartes, vues et figures, Paris 1826</ref>, να αποτελεί τροχοπέδη για τα σχέδια τους. ===Ο θάνατός του=== Ο θάνατος του ''Αγίου Κοσμά του Αιτωλού'' επήλθε στις ''24 Αυγούστου του 1779''<ref>Αυγ. Καντιώτη, Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 71</ref><ref>Φ. Μιχαλόπουλου, Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 122</ref><ref>Γενικά πρέπει να αναφερθεί πως σε αυτό το σημείο υπάρχει ταυτότητα απόψεων μεταξύ των ερευνητών</ref>. Η αιτία όμως θανάτωσής του παραμένει σκοτεινή. Σίγουρα οι Εβραίοι φαίνονταν αρκετά δυσαρεστημένοι από τη μεταφορά του παζαριού από την Κυριακή, το Σάββατο, μία μεταφορά που προκάλεσε ο πατρο-Κοσμάς. Σύμφωνα λοιπόν με τον ''Μ. Γκόλια'', δωροδόκησαν τον Κουρτ πασά του Μπερατιού (Βεράτιον), όπου και αυτός διέταξε τη θανάτωσή του<ref>Μ. Γκόλιας, Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς247</ref>. Το γεγονότα όμως είναι αρκετά σαφή για το μαρτυρικό θάνατό του. Ο Κοσμάς απευθύνθηκε στον πασά Κουρτ, ώστε να λάβει άδεια να κηρύξει στην περιοχή του, αλλά αντί αυτού, τον συνέλαβαν και τον κρέμασαν έξω από το χωριό ''Καλικόντασι''<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον μαρτυρόλγιον, σελίς 206-207</ref>, κοντά στο Μπεράτι, στον ποταμό Άψο. Από τις πηγές μαθαίνουμε πως δεν υπήρξε ούτε δίκη και καταδίκη, αλλά και καμία κατηγορία σε βάρος του. Ως άγιος ανακηρύχθηκε επίσημα από το [[Οικουμενικό Πατριαρχείο]] στις ''20 Απριλίου του 1961'' και η μνήμη του τιμάται στις ''24 Αυγούστου''.

*Ιωάννη Μενούνου, «''"Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία"''», Εκδόσεις Ακρίτας, Αθήνα 2007.*Χρήστος Γιανναράς, ''"Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα"'', Δόμος, Αθήνα 1994. ==Σύνδεσμοι== *[http://www.apologitis.com/gr/ancient/kosmas.htm ''"Η ζωή του Κοσμά του Αιτωλού"'' Του Γ. Δ. Μεταλληνού , κοσμήτορα της Θεολ. Σχολής του Παν. Αθηνών]