18.190
επεξεργασίες
Αλλαγές
μ
ro
| Τίτλος = [[Μοναχός]], Δάσκαλος του Γένους
}}
Ο '''Κοσμάς ο Αιτωλός''' ή απλά ''Κοσμάς ο Αιτωλός'' (συχνά αποκαλούμενος και ''πατρο-Κοσμάς'') είναι [[άγιος]] και [[Νεομάρτυς|νεομάρτυρας]] της [[Ορθόδοξη Εκκλησία|Ορθοδόξου Εκκλησίας]] καθώς και του Ελληνικού Έθνους (εθνομάρτυς). Ο ίδιος απετέλεσε μία από τις πλέον φωτισμένες προσωπικότητες του Ελληνισμού, που έδρασαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Γεννήθηκε, έζησε και μαρτύρησε κατά τον 18ο αιώνα και συνέβαλε σημαντικά σε μία δύσκολη περίοδο για τον ελληνισμό, στη διατήρηση της κοινής ''Ρωμαίικης Ελληνικής'' συνειδήσεως, η οποία μετά από τριακόσια έτη σκλαβιάς, κινδύνευε από τον προσηλυτισμό της ''Καθολικής Εκκλησίας'', τον ''εξισλαμισμό'' του έθνους και την έλλειψη μόρφωσης. Ο Κοσμάς, διάγοντας αγώνα για περισσότερα από 20 έτη, στόχο έθεσε την επιμόρφωση του Ελλήνων, την οποία στήριξε με την ίδρυση σχολείων και με τις περίφημες ομιλίες του, με αποτέλεσμα να σταθεί ως ''"η άλλη όψη της εκδυτικισμένης παράδοσης των λογίων της Τουρκοκρατίας, σημάδι αφύπνισης και αντίστασης στην προϊούσα ραγδαία αλλοτρίωση της ελληνικότητας του υπόδουλου γένους"''<ref>Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 173</ref>. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο, το 1779, όταν απαγχονίστηκε από μετά από εντολή του Τούρκου Πασά ''Κούρτ''.
==Ο βίος του==
Ο ίδιος περνούσε από χωριό σε χωριό και σταματούσε σε κάθε μέρος από δύο ημέρες. Έκανε ένα πρώτο κήρυγμα το βράδυ της άφιξής του, ένα δεύτερο το επόμενο πρωί και ένα τρίτο την ίδια ημέρα το βράδυ<ref>Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 174</ref>. Σε αυτές τις ομιλίες του σκοπό κάνει να συγκεφαλαιώσει τις βασικές αλήθειες της Εκκλησίας, δείχνοντας παράλληλα τις πρακτικές συνέπειες που έχει η αλήθεια Της. Συνδέει τη θεολογία με την βιοτική πρακτική και συνάμα το φωτισμό της πράξης μέσα από την εμπειρία της [[Θεία Αποκάλυψη|αποκάλυψης]], που τον κάνει φαινόμενο μοναδικό και ανεπανάληπτο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας<ref>Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 174</ref>. Μεταφέρει σε απλή χυμώδη γλώσσα την πρωταρχική χριστιανική εμπειρία, με αποτέλεσμα να αποτελέσει την εκπληκτικότερη μορφή γνησιότητας της χριστιανικής εμπειρίας. Βρίσκεται αντίθετος στον ηθικισμό και το δικανισμό, χρησιμοποιώντας μία εξαιρετικά μεθοδική θεολογική θεματική, με οξύνοια, ρεαλισμό και σαφή παραινετικό λόγο. Έτσι παλεύει να αναστήσει, μέσα στην εξαθλίωση και την αμάθεια, τη γεύση της μετοχής στη [[Βασιλεία του Θεού]], την αίσθηση της όντως ζωής, την επίγνωση της ευγενικής καταγωγής<ref>Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 175</ref>. Αυτό που κατά τον Χρήστο Γιανναρά είναι αξιοπερίεργο είναι η ίδια η προσωπικότητα του Κοσμά, καθώς και οι ιστορικές της ρίζες. Από ποια σχολεία, ποιους δασκάλους, ποιον εκκλησιαστικό περίγυρο άντλησε ο Κοσμάς, ώστε να παρουσιάσει το φαινόμενο αυτό, σε μία εποχή που όλες οι προϋποθέσεις λειτουργούσαν σε μία τελείως διαμετρική αντίθετη άποψη από τη δική του; πως έφτασε στο σημείο να αρθρώνει μία απτή αίσθηση ευαγγελικής σωτηρίας, που μόνο μέσα σε κορυφαία πατερικά κείμενα μπορεί κανείς να διαπιστώσει<ref>Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 176</ref>;
Οι περιοδείες αυτές δεν γίνεται να εντοπιστούν με χρονική ακρίβεια καθότι φαίνεται πως ο ίδιος δεν είχε κάποιο σταθερό πρόγραμμα, ούτε σε ότι αφορά την παραμονή σε κάποιο μέρος, ούτε σε ότι αφορά την κίνηση σε διάφορες πόλεις, αφού αυτή η κίνηση υπαγορευόταν από τις ανάγκες της εποχής. Αυτή μάλιστα η κίνηση χαρακτηρίστηκε και ως ''"λαβύρινθος"''<ref>Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 368</ref>. Σύμφωνα με χειρόγραφες μαρτυρίες που έχουμε ανακαλύπτουμε πάντως πως το 1774 ο Άγιος Κοσμάς κήρυξε στην ''Καλαμπάκα'', το 1777 στον ''Περίβλεπτο Ιωαννίνων'', όπως και το 1779. Οι περισσότερες πάντως διδαχές του αναμφισβήτητα έγιναν στην ''Ήπειρο''. Σύμφωνα με τους ''Φ. Μιχαλόπουλο''<ref>Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 67-69</ref> και ''Κ.Κώνστα''<ref>Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 109-118</ref>, η επανάσταση των ''Ορολοφικών'' βρήκε θερμό υποστηρικτή τον πατρο-Κοσμά, αλλά τα όποια στοιχεία δεν έχουν αξιόπιστο έρεισμα και μάλλον ανήκουν στην περιοχή του θρύλου<ref>Ιωάννη Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία, Ακρίτας, Αθήνα 2007, σελίς 241</ref>. Σε αντίστοιχη περίπτωση ανακριβής κρίνεται και η πληροφορία για μύηση του Κατσαντώνη το 1777 από τον Άγιο Κοσμά, διότι ο αγωνιστής αυτός ήταν τότε σε νηπιακή ηλικία. Παρολα Παρόλα αυτά σύμφωνα με τον ''Μ. Γκόλια'' ''"το άγραφο πολεμικό δίκαιο των κλεφτών και η παθητική μορφή της διδασκαλίας του Κοσμά δε συμβιβαζόταν ως κοινή στάση ζωής απέναντι στον κατακτητή"''<ref>Μ. Γκόλια, Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και η εποχή του, σελίς 151</ref>, ενώ είναι βέβαιο πως ''"πως τόνωσε την ελπίδα των Ελλήνων σε μια μελλοντική απελευθέρωση-ανάσταση του Γένους"''<ref>Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 175</ref>.
===Η παρακαταθήκη του===
Αρκετοί μεταγενέστεροι μελετητές προσπάθησαν αν να αξιολογήσουν το έργο του Κοσμά του Αιτωλού. Το έργο του και η προσωπικότητά του μάλιστα αναγνωρίστηκε και αναγνωρίζεται ακόμα και από διανοητές και διαφώτιστες, εξού και μπορούμε να πούμε να πως αποτελεί μία καθολικά αναγνωρισμένη προσωπικότητα<ref>Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 173</ref>. Η συμβολή του στα γράμματα και την παιδεία ήταν πράγματι αποφασιστική για τη διάσωση τη γλώσσας, την αποφυγή του εξισλαμισμού, ενώ υπήρκε υπήρξε και ανάχωμα στον εκδυτικισμό της κοινής ελληνικής ρωμαίικης παράδοσης. Οι διδαχές του και το ιεραποστολικό έργο δεν έμεινε μόνο στα εκκλησιαστικά πλαίσια, αλλά αγκάλιασε όλο το εύρος των γνώσεων, της παιδείας και της καθημερινότητας των ανθρώπων της εποχής, και αναμφισβήτητα αποτέλεσε σημαντική παρακαταθήκη για τη διατήρηση της κοινής συνείδησης του Ρωμαίικου Ελληνισμού. Χαρακτηριστικό είναι ότι ίδιος ίδρυσε περισσότερα από δέκα ''"σχολεία ελληνικά"'' (σχολεία που διδάσκονταν και αρχαία Ελληνικά) και διακόσια περίπου για ''"κοινά γράμματα"''<ref>Αυγ. Καντιώτη, Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 301[Από επιστολή του Κοσμά προς τον αδελφό του Χρύσανθο]</ref>. Επίσης χαρακτηριστικό της διάθεσης για να μορφωθεί το έθνος τόσο με εγκύκλια γράμματα όσο και με τα ιερά, ήταν η δημιουργία εκκλησιών σε σχολεία. Η απήχηση του κηρύγματός του ήταν μεγάλη, καθώς ο λόγος του άγγιζε την ελληνική κοινωνία της εποχής, η οποία παρακολουθούσε τις ομιλίες του κατά χιλιάδες<ref>Κ.Μέρτζιου, Το εν Βενετία Κρατικόν Αρχείον, σελίς 8</ref>.
Τα κηρύγματά του όμως, όπως ήταν λογικό έφεραν και αντιδράσεις. Και ενώ οι ''Τούρκοι'' δε φαίνεται να διέκειντο εχθρικά εναντίον του, κατά τα λεγόμενά του<ref>Χίλιοι Τούρκοι με αγαπώσι και ένα όχι τόσον</ref>, οι Εβραίοι εξαιτίας των μεγάλων οικονομικών απωλειών που είχαν υποστεί, αλλά και γενικά των αντιεβραϊκών παραδόσεων των πατέρων της εκκλησίας που ακολουθούσε ο Κοσμάς, παραδόσεις από την εποχή του [[Ιησούς Χριστός|Ιησού Χριστού]], τον επιβουλεύονταν. Το ίδιο οι ''Ενετοί'' και οι Φράγκοι, τους οποίους ένεκα της προσπάθειας να προσμίξουν την ορθόδοξη πίστη αλλά και να προσηλυτίσουν του ''ορθοδόξους'', διαρκώς εξοβέλιζε. Το κήρυγμα του επίσης ήταν πολύ αιχμηρό και κατά των πλουσίων με αποτέλεσμα η μεγάλη λαϊκή ανταπόκριση, που παρατηρήθηκε και από ξένους ιστορικούς και περιηγητές<ref>W.M. Leake, Travels in Northern greece, London, 1835</ref><ref>C.H. Pouqueville, Voyage de la Grec, avec cartes, vues et figures, Paris 1826</ref>, να αποτελεί τροχοπέδη για τα σχέδια τους.
[[Κατηγορία:Ζωτικά Άρθρα|Κ]]
[[Κατηγορία:18ος αιώνας|Κ]]
[[Κατηγορία:Τουρκοκρατία|Κ]]
[[Κατηγορία:Νεομάρτυρες|Ν]]
[[en:Cosmas of Aetolia]]
[[ro:Cosma Etolul]]
