Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων του "Κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν"

Από OrthodoxWiki
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση
μ (Βιβλιογραφία)
 
(12 ενδιάμεσες αναθεωρήσεις από τον ίδιο χρήστη δεν εμφανίζεται)
Γραμμή 1: Γραμμή 1:
{{πηγές}}
+
'''Κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν''', είναι βιβλική φράση που χρησιμοποιείται κατά τη δημιουργία του ανθρώπου, στο βιβλίο της [[Γένεσις|Γενέσεως]], με σκοπό να καταδείξει πως ο [[Θεός]] παρέσχε στον άνθρωπο όλα τα απαραίτητα προσόντα, μέσω των οποίων δύναται να τελειωθεί<ref>Π.Ν. Τρεμπέλα, Δογματική, Τόμος Α, σελίς 487</ref>. Η βιβλική αυτή έκφραση επίσης ''"αναφέρεται στη διάκριση του ανθρώπου από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο"''<ref>Νικόλαος Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β΄, σελίδα 194</ref>. Μέσα μάλιστα από την εικόνα αυτή ο άνθρωπος παρουσιάζεται ως ένα δραστικό και δημιουργικό πρόσωπο σε μία δυναμική διάσταση και με τάση προς τελείωση<ref>ο.π., 194, 196</ref>. Η έκφραση «''κατ'εικόνα''», από τους πατέρες συνήθως αναφέρεται ως προς την [[ψυχή]] του ανθρώπου, δηλαδή το άυλο και πνευματικό συστατικό του, το οποίο συνάδει με τη λογικότητα πράξεων αλλά και το απαραίτητο συμπλήρωμα της, το αυτεξούσιο, μέσω του οποίου ανάγεται ο άνθρωπος ως προσωπικότητα ηθική, επιδεκτικής προόδου και δυνάμενη να καταστή κοινωνός της Θείας φύσεως<ref>Π.Ν. Τρεμπέλα, Δογματική, Τόμος Α, σελίς 487</ref>. Η έκφραση «''καθ'ομοίωσιν''», από κάποιους θεολόγους θεωρήθηκε πως είναι ταυτόσημη με την φράση «''κατ'εικόνα''»<ref>ο.π.</ref>. Οι πατέρες όμως της εκκλησίας εξ αρχής θεώρησαν πως το «''καθ'ομοίωσιν''» μόνο σπερματικώς εγκαταστάθηκε στον άνθρωπο, ώστε η τελειότητα να επέλθει αυτοβούλως και θελητικώς και όχι αναγκαστικώς. Ο άνθρωπος διατηρεί και μετά την πτώση το «''κατ'εικόνα''», φέρει όμως εξασθενημένο το «''καθ'ομοίωσιν''», το οποίο έγκειται στην βούλησή του<ref>Π.Ν. Τρεμπέλα, Δογματική, Τόμος Α, σελίς 487</ref>.
{{επιμέλεια}}
 
'''Κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν''', είναι το "δυνάμει" και το "ενεργό" της πορείας προς τον Θεό.
 
  
Για πρώτη φορά βρίσκουμε στην Αγία Γραφή, στη Γένεση, τις φράσεις αυτές:
+
Εδώ πρέπει να λεχθεί πως υπάρχει και μια σημαντική θεολογική διχογνωμία. Έτσι κατά το δογματολόγο ''Νίκο Ματσούκα'' το κατ'εικόνα ''"από πολλούς εντοπίζεται στη λογική και νοερή φύση του ανθρώπου, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν αναφέρεται και στην όλη φύση του ανθρώπου"''<ref>Ιωάννου Δαμασκηνού, «Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως» (απόδοση-σχόλιο Νίκος Ματσούκας), Κεφάλαιο B, σχόλιο 77.</ref>. Γι αυτό ο άνθρωπος δεν πρέπει να εξετάζεται μόνο ως λογική και νοερά φύση, διότι έτσι εκλείπει η σύνολη φύση του και τελικά ''"θα είναι ένα φυσικό αντικείμενο, χωρίς προσωπική διάσταση και ελευθερία. Αυτή η διάσταση και η ελευθερία πουθενά αλλού δε βρίσκουν την έκφραση και την ανάπτυξή παρά μόνο στη συνολική ανθρώπινη ζωή"''<ref>Ιωάννου Δαμασκηνού, «Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως» (απόδοση-σχόλιο Νίκος Ματσούκας), Κεφάλαιο B, σχόλιο 77.</ref>. Κατά τον ''Παναγιώτη Τρεμπέλα'' όμως ''"ότι μεν το κατ'εικόνα δεν αναφέρεται στο σώμα του ανθρώπου...ότι ασύνθετος ο Θεός και απλούς. Το κατ' εικόνα λοιπόν αναφέρεται εις το άυλον και πνευματικόν συστατικόν του ανθρώπου, τουτέστι την ψυχήν"''<ref>Π.Ν. Τρεμπέλα, Δογματική, Τόμος Α, σελίς 487</ref>. Σύμφωνα όμως με τον Κάλλιστο Ware, ''"δεν υπάρχει καμία μοναδική και αποδεκτή θεώρηση"'', αφού ''"πολλοί πατέρες όπως ο [[Γρηγόριος Νύσσης]], ο [[Γρηγόριος Ναζιανζηνός]], ο Άγιος [[Ισαάκ ο Σύρος]] συνδέουν την εικόνα πρωταρχικά με την [[ψυχή]]. Αλλά μία σημαντική μειοψηφία που περιλαμβάνει τον [[Ειρηναίος Λουγδούνου|Ειρηναίο Λουγδούνου]] (Λυών) και τον Άγιο [[Κύριλλος Αλεξανδρείας|Κύριλλο Αλεξανδρείας]] θεωρούν ότι η εικόνα αναφέρεται σε όλη την ύπαρξη, και στην ψυχή και στο σώμα"''<ref>Κάλλιστος Ware, Η Ορθόδοξη Θεολογία τον 21ο αιώνα, Ίνδικτος, Αθήνα 2005, σελίδα 42-43</ref>. Σε αυτή τη θέση συμφωνεί και ο Νίκος Ματσούκας, υπομνηματίζοντας πως ''"η διαφοροποίηση τούτη σημαίνει πως η σαφής αυτή διδασκαλία για το κατ εικόνα ήταν εξάπαντος αυτονόητη και δε γινόταν καμία σύγχυση, όσες φορές, συντριπτικά τις περισσότερες, έκαναν λόγο για τη νοερή λειτουργία της ψυχής. Η υπαρξιακή ενότητα του ανθρώπου για όλους θεολόγους είναι δεδομένη"''<ref>Νίκος Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική θεολογία Β΄, σελίδα 198</ref>.
  
Γένεση 1/α΄ 26,27: ΄΄Και είπεν ο Θεός: Ας κάμωμεν άνθρωπον κατ' εικόνα ημών και καθ' ομοίωσιν ημών... Και εποίησεν ο Θεός τον άνθρωπον κατ' εικόνα εαυτού. Κατ' εικόνα Θεού εποίησεν αυτόν.΄΄
+
==Υποσημειώσεις==
  
Εδώ, κατά τη διδασκαλία τών πατέρων, φαίνεται πως ο Θεός είχε σκοπό να πλάσει τον άνθρωπο: "κατ' εικόνα και ομοίωσίν" Του. Όταν όμως τον έφτιαξε, τον έκανε μόνο κατ' εικόνα. Εδώ κρύβεται το μυστικό τής τελειότητας. Ο άνθρωπος ως πλασμένος "κατ' εικόνα", ήταν "καλός λίαν", έχοντας μία δυναμική, μια δυνατότητα να μοιάσει με τον Θεό. Όταν όμως θα γινόταν και καθ' ομοίωσιν τού Θεού, θα έμπαινε σε πορεία προς την ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ.
+
<div style="font-size:85%; -moz-column-count:2; column-count:2;"><references/></div>
  
'''Το κατ' εικόνα, είναι η δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος ως ελεύθερο και νοήμον πλάσμα, να ομοιάσει με τον Θεό.'''
+
== Βιβλιογραφία ==
  
'''Το καθ' ομοίωσιν όμως, είναι η πορεία επίτευξης αυτής τής ομοίωσης, που επιτυγχάνεται μόνο με τη συνέργεια τού ανθρώπου και τού Αγίου Πνεύματος.'''
+
* Παναγιώτη Ν. Τρεμπέλα, «''Δογματική''», Τόμος Α΄, Εκδόσεις Σωτήρ, Αθήνα, 1997
 
+
* Ιωάννου Δαμασκηνού, «''Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως''» (απόδοση-σχόλιο Νίκος Ματσούκας), Εκδόσεις Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2007.  
Επειδή ο Θεός είναι αυτό που είναι ΕΠΕΙΔΗ ΤΟ ΘΕΛΕΙ και όχι αναγκαστικά, θα πρέπει και ο άνθρωπος ΝΑ ΘΕΛΕΙ, και να προσπαθήσει, χρησιμοποιώντας την κατ' εικόνα ελεύθερη βούληση και νοημοσύνη του, ώσπου να φθάσει στην τελειότητα, δηλαδή στην πορεία ομοίωσης με το Θεό. Aυτό είναι ένα χαρακτηριστικό που μόνο ο άνθρωπος το έχει μεταξύ τής κτίσεως.
+
* Νικόλαος Ματσούκας, ''"Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β΄"'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2007.
 
 
Δεν ήταν δυνατόν o άνθρωπος να πλαστεί κατ' ευθείαν, (δηλαδή αναγκαστικά) τέλειος. Ο Σατανάς, πρότεινε στον άνθρωπο την ομοίωση με το Θεό, μέσω τής ανεξαρτησίας και τής αυτοδιαχείρισης, χωρίς τη συνέργια τού Αγίου Πνεύματος. Έτσι όμως, ο άνθρωπος αστόχησε, (=αμάρτησε), να πετύχει το στόχο τής τελειότητας, και αντί για την ομοίωση τού Θεού, "ομοιώθηκε προς τα κτήνη τα φθειρόμενα". Ο στόχος τής τελειότητας, είναι ο στόχος τού κάθε Χριστιανού, όπως φαίνεται στα παρακάτω εδάφια:
 
 
 
Ματθαίος 5/ε΄ 48: Έστε λοιπόν σεις τέλειοι, καθώς ο Πατήρ σας ο εν τοις ουρανοίς είναι τέλειος.
 
 
 
Εβραίους 6/ς΄ 1: ...αφήσαντες την αρχικήν διδασκαλίαν τού Χριστού, ας φερώμεθα προς την τελειότητα.
 
 
 
Εφεσίους 4/δ΄ 13: Μέχρι καταντήσωμεν οι πάντες εις την ενότητα τής πίστεως και τής επιγνώσεως τού Υιού τού Θεού, εις άνδρα τέλειον, εις μέτρον ηλικίας τού πληρώματος τού Χριστού.
 
 
 
Το "κατά" και το "καθ'"
 
 
 
Πώς όμως θα μοιάσουμε με το Θεό εφ' όσον δεν τον είδαμε;
 
 
 
Και πάλι η απάντηση βρίσκεται στη φράση: "κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν". Δεν λέει: "εικόνα και ομοίωσιν".
 
 
 
Η λέξη: "κατά", σημαίνει: "εικόνα τήν εικόνα" τού Θεού, και όχι άμεσα δική Του εικόνα. Και η άμεση εικόνα τού Θεού είναι φυσικά ο Ιησούς Χριστός:
 
 
 
Κολοσσαείς α΄ 15: ...όστις είναι εικών τού Θεού τού αοράτου...
 
 
 
Ο [[Αδάμ]] λοιπόν, φτιάχτηκε "κατ' εικόνα Θεού", ή "εικόνα Χριστού", του ΑΝΘΡΩΠΟΥ Χριστού. Το ότι ο Ιησούς Χριστός δεν είχε γεννηθεί ακόμα ως άνθρωπος, δεν είναι πρόβλημα. Ο εκτός χρόνου Θεός, γνωρίζει καλά το μέλλον, ως Δημιουργός τού χρόνου, και γι' Αυτόν τα πάντα είναι παρόν.
 
 
 
Όλα αυτά, ταιριάζουν απόλυτα με το εδάφιο Εφεσίους 4/δ΄ 13, που παραθέσαμε προηγουμένως. Πρέπει να στοχεύουμε προς το παράδειγμα που άφησε ο Κύριος Ιησούς Χριστός, και αυτό θα μας οδηγήσει στην ομοίωση με τον Θεό, δηλαδή στην πορεία της τελειότητας.
 
 
 
Μήπως όμως δεν είναι εφικτή η τελειότητα, εφ' όσον πρόκειται για τον απείρως τέλειο Θεό;
 
Αυτό είναι εν μέρει σωστό. Το να τον φθάσουμε, είναι σίγουρα αδύνατον. Θα τον πλησιάζουμε όμως, από τώρα και για όλη την αιωνιότητα, γινόμενοι όλο και πιο όμοιοι μ' αυτόν, όπως φαίνεται και στο παρακάτω εδάφιο:
 
 
 
Β΄ Κορινθίους 3/γ΄ 18: "πάντες, ανακεκαλυμμένω προσώπω την δόξαν Κυρίου κατοπτριζόμενοι την αυτήν εικόνα, μεταμορφούμεθα από δόξης εις δόξαν".
 
 
 
Η τελειότητα λοιπόν, είναι κάτι σχετικό, και ο καθένας βρίσκεται σε πορεία προς την ομοίωση είτε με το Θεό, είτε προς τον εχθρό του τον Διάβολο. Η ελεύθερη βούληση τού καθενός είναι καθοριστική για το σημείο προόδου στο οποίο βρίσκεται. Η τελειότητα δεν είναι στάση. Είναι διαρκής πορεία!
 
 
 
Σημείωση:
 
 
 
25ο κεφάλαιο από την Γ΄ εκατοντάδα των "Κεφαλαίων περί Αγάπης" του Μαξίμου του Ομολογητού:
 
 
 
Τέσσερα από τα θεία ιδιώματα, συνεκτικά, φρουρητικά και διασωστικά των όντων, από υπερβολική αγαθότητα τα εκοινοποίησε ο Θεός όταν δημιούργησε  την λογική και νοερά ουσία: (α) την ύπαρξη, (β) την αιώνια ύπαρξη (αθανασία κατά χάριν) , (γ) την αγαθότητα και (δ) την σοφία. Από αυτά τα μεν δύο τα έδωσε στην ουσία  τα δε άλλα δύο στην προαίρεση, την αγαθότητα και την σοφία, έτσι ώστε όπως είναι Αυτός κατ’ ουσίαν να γίνει και η κτίση κατά μετουσία  για αυτό και «κατ’ εικόνα και ομοίωσιν Θεού» λέγεται ότι δημιουργήθηκε (η λογική και νοερή ουσία). Και κατ’ εικόνα μεν επειδή (είναι) ύπαρξη από Ύπαρξη και αιώνια ύπαρξη από Αιώνια Ύπαρξη  - αν και όχι χωρίς αρχή, αλλά χωρίς τέλος – καθ’ ομοίωσιν δε σαν αγαθός από Αγαθόν και σοφός από Σοφόν, αυτό κατά χάριν από Αυτόν που είναι κατά φύσιν. Και κατ’ εικόνα μεν είναι κάθε λογική φύση, καθ’ ομοίωσιν δε μόνο οι αγαθοί και σοφοί.
 
  
  
 
[[Κατηγορία:Ορθόδοξη ποιμαντική διδασκαλία]]
 
[[Κατηγορία:Ορθόδοξη ποιμαντική διδασκαλία]]
 +
[[Κατηγορία:Ζωτικά Άρθρα|Κ]]

Τελευταία αναθεώρηση της 14:16, 10 Ιανουαρίου 2009

Κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν, είναι βιβλική φράση που χρησιμοποιείται κατά τη δημιουργία του ανθρώπου, στο βιβλίο της Γενέσεως, με σκοπό να καταδείξει πως ο Θεός παρέσχε στον άνθρωπο όλα τα απαραίτητα προσόντα, μέσω των οποίων δύναται να τελειωθεί[1]. Η βιβλική αυτή έκφραση επίσης "αναφέρεται στη διάκριση του ανθρώπου από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο"[2]. Μέσα μάλιστα από την εικόνα αυτή ο άνθρωπος παρουσιάζεται ως ένα δραστικό και δημιουργικό πρόσωπο σε μία δυναμική διάσταση και με τάση προς τελείωση[3]. Η έκφραση «κατ'εικόνα», από τους πατέρες συνήθως αναφέρεται ως προς την ψυχή του ανθρώπου, δηλαδή το άυλο και πνευματικό συστατικό του, το οποίο συνάδει με τη λογικότητα πράξεων αλλά και το απαραίτητο συμπλήρωμα της, το αυτεξούσιο, μέσω του οποίου ανάγεται ο άνθρωπος ως προσωπικότητα ηθική, επιδεκτικής προόδου και δυνάμενη να καταστή κοινωνός της Θείας φύσεως[4]. Η έκφραση «καθ'ομοίωσιν», από κάποιους θεολόγους θεωρήθηκε πως είναι ταυτόσημη με την φράση «κατ'εικόνα»[5]. Οι πατέρες όμως της εκκλησίας εξ αρχής θεώρησαν πως το «καθ'ομοίωσιν» μόνο σπερματικώς εγκαταστάθηκε στον άνθρωπο, ώστε η τελειότητα να επέλθει αυτοβούλως και θελητικώς και όχι αναγκαστικώς. Ο άνθρωπος διατηρεί και μετά την πτώση το «κατ'εικόνα», φέρει όμως εξασθενημένο το «καθ'ομοίωσιν», το οποίο έγκειται στην βούλησή του[6].

Εδώ πρέπει να λεχθεί πως υπάρχει και μια σημαντική θεολογική διχογνωμία. Έτσι κατά το δογματολόγο Νίκο Ματσούκα το κατ'εικόνα "από πολλούς εντοπίζεται στη λογική και νοερή φύση του ανθρώπου, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν αναφέρεται και στην όλη φύση του ανθρώπου"[7]. Γι αυτό ο άνθρωπος δεν πρέπει να εξετάζεται μόνο ως λογική και νοερά φύση, διότι έτσι εκλείπει η σύνολη φύση του και τελικά "θα είναι ένα φυσικό αντικείμενο, χωρίς προσωπική διάσταση και ελευθερία. Αυτή η διάσταση και η ελευθερία πουθενά αλλού δε βρίσκουν την έκφραση και την ανάπτυξή παρά μόνο στη συνολική ανθρώπινη ζωή"[8]. Κατά τον Παναγιώτη Τρεμπέλα όμως "ότι μεν το κατ'εικόνα δεν αναφέρεται στο σώμα του ανθρώπου...ότι ασύνθετος ο Θεός και απλούς. Το κατ' εικόνα λοιπόν αναφέρεται εις το άυλον και πνευματικόν συστατικόν του ανθρώπου, τουτέστι την ψυχήν"[9]. Σύμφωνα όμως με τον Κάλλιστο Ware, "δεν υπάρχει καμία μοναδική και αποδεκτή θεώρηση", αφού "πολλοί πατέρες όπως ο Γρηγόριος Νύσσης, ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός, ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος συνδέουν την εικόνα πρωταρχικά με την ψυχή. Αλλά μία σημαντική μειοψηφία που περιλαμβάνει τον Ειρηναίο Λουγδούνου (Λυών) και τον Άγιο Κύριλλο Αλεξανδρείας θεωρούν ότι η εικόνα αναφέρεται σε όλη την ύπαρξη, και στην ψυχή και στο σώμα"[10]. Σε αυτή τη θέση συμφωνεί και ο Νίκος Ματσούκας, υπομνηματίζοντας πως "η διαφοροποίηση τούτη σημαίνει πως η σαφής αυτή διδασκαλία για το κατ εικόνα ήταν εξάπαντος αυτονόητη και δε γινόταν καμία σύγχυση, όσες φορές, συντριπτικά τις περισσότερες, έκαναν λόγο για τη νοερή λειτουργία της ψυχής. Η υπαρξιακή ενότητα του ανθρώπου για όλους θεολόγους είναι δεδομένη"[11].

Υποσημειώσεις

  1. Π.Ν. Τρεμπέλα, Δογματική, Τόμος Α, σελίς 487
  2. Νικόλαος Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β΄, σελίδα 194
  3. ο.π., 194, 196
  4. Π.Ν. Τρεμπέλα, Δογματική, Τόμος Α, σελίς 487
  5. ο.π.
  6. Π.Ν. Τρεμπέλα, Δογματική, Τόμος Α, σελίς 487
  7. Ιωάννου Δαμασκηνού, «Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως» (απόδοση-σχόλιο Νίκος Ματσούκας), Κεφάλαιο B, σχόλιο 77.
  8. Ιωάννου Δαμασκηνού, «Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως» (απόδοση-σχόλιο Νίκος Ματσούκας), Κεφάλαιο B, σχόλιο 77.
  9. Π.Ν. Τρεμπέλα, Δογματική, Τόμος Α, σελίς 487
  10. Κάλλιστος Ware, Η Ορθόδοξη Θεολογία τον 21ο αιώνα, Ίνδικτος, Αθήνα 2005, σελίδα 42-43
  11. Νίκος Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική θεολογία Β΄, σελίδα 198

Βιβλιογραφία

  • Παναγιώτη Ν. Τρεμπέλα, «Δογματική», Τόμος Α΄, Εκδόσεις Σωτήρ, Αθήνα, 1997
  • Ιωάννου Δαμασκηνού, «Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως» (απόδοση-σχόλιο Νίκος Ματσούκας), Εκδόσεις Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2007.
  • Νικόλαος Ματσούκας, "Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β΄", Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2007.