12.398
επεξεργασίες
Αλλαγές
μ
→Περί Θεού και Τριάδος
===Περί Θεού και Τριάδος===
Το ενδιαφέρον στην περί ύπαρξης του Θεού θεολογία στον Ιουστίνο, εκκινεί από την κοσμολογική ένδειξη<ref>Αν. Θεοδώρου, Ιστορία των Δογμάτων, σελ. 55</ref>. Ο θεός λοιπόν είναι ποιητής του παντός<ref>Β΄ Απολογία, 13, 5</ref>, στον οποίο μόνο ανήκει η πίστη και η λατρεία<ref>Α΄ Απολογία 16, 6-7</ref>. Είναι η μοναδική αιτία της υπάρξεως και βρίσκεται έξω από κάθε αναγκαιότητα γεννήσεως<ref>Α΄ Απολογία 17, 3</ref>. Ο θεός αυτός όμως δεν είναι μονάς, αλλά τριάς. Γι αυτό και συνδέει σαφώς την τριαδική κοινωνία με το [[βάπτισμα]] και τη λειτουργία της [[Θεία Ευχαριστία|ευχαριστίας]]<ref>Κ. Σκουτέρης, ενθ.αν., σελ 233</ref>. Οι βαπτισμένοι λοιπόν αναγεννιούνται στο τριαδικό όνομα των υποστάσεων<ref>Α΄ Απολογία 61, 3</ref>, ενώ στη θεία ευχαριστία ο άρτος και ο οίνος μεταλαμβάνονται ''είς δόξα του Πατρός, του Υιού και του Πνεύματος''<ref>Α΄ Απολογία 65, 3</ref>. Στο σημείο αυτό ο Ιουστίνος αναφέρει πως Υιός λαμβάνει δεύτερη χώρα, ενώ το πνεύμα είναι τρίτο τη τάξη<ref>Α΄ Απολογία 13, 1-3</ref>, με στόχο να καταδείξει την ενότητα και τη μοναδικότητα του Θεού<ref>Κ. Σκουτέρης, ενθ.αν., σελ. 233</ref>, εξαίροντας πάντοτε την υπερβατικότητά του. Ο θεός ως ιδιότητες έχει την υπερβατικότητα και την παντοδυναμία<ref>Αν. Θεοδώρου, ενθ.αν., σελ. 60</ref>, που αποτελούν αφετηρία της δημιουργίας προς χάριν της ανθρωπότητος<ref>ο.π.</ref>. Γι αυτό τελικά είναι ανωνόμαστος<ref>Α΄ Απολογία 63, 1</ref>, η αιτία δε αυτού του γεγονότος βρισκεται στο αγέννητο Αυτού. Οι προσηγορίες θεός, πατήρ, κτίστης δεν αποτελούν πραγματικά ονόματα ''"αλλ εκ των ευποιϊών και των έργων προσρήσεις"''<ref>Β΄ Απολογία 6, 1</ref>.
Γενικώς θα πρέπει να τονιστεί πως ο ισχυρισμός περί μεταποιήσεως της Πλατωνικής ιδέας περί θεού στον Ιουστίνο κρίνεται αβάσιμη<ref>Αν. Θεοδώρου, ενθ.αν., σελ. 63</ref>. Παρόλα αυτά στη σκέψη του ενυπάρχουν πολλές ασάφειες και κενά καθώς και φιλοσοφικές επιδράσεις. Αυτές όμως είναι μάλλον εξωτερικές και μορφολογικές, προσαρμοσμένες στον απολογητικό σκοπό του συγγραφέα<ref>Αν. Θεοδώρου, ενθ.αν., σελ. 64</ref>. Σε ότι δε αφορά την έννοια της υπερβατικότητας του θεού, αυτή λαμβάνεται από τον πλατωνισμό, με στόχο να μιλήσει σαφέστερα στο περιβάλλον της εποχής του. Γι αυτό και η περί Θεού ιδέα παραμένει στην ουσία της βιβλική<ref>Αν. Θεοδώρου, ενθ.αν., σελ. 64</ref>.
===Περί Λόγου===
Ο Ιουστίνος είναι ο κατεξοχήν απολογητής που αναφέρεται στην περί Υιού και Λόγου θεολογία. Τα κατεξοχήν συγγράμματά του όμως περί της θεολογίας του Υιού δεν έχουν διασωθεί, με αποτέλεσμα να έχουμε ημιτελή εικόνα<ref>Κ. Σκουτέρης, ενθ.αν., σελ. 236</ref>. Γενικώς θα πρέπει να τονιστεί ότι η διδασκαλία περί του Λόγου κινείται στη γραμμή του Ευαγγελιστή Ιωάννη, προβάλλοντας ουσιαστικά τη διδασκαλία που ήταν οικεία στο εκκλησιαστικό περιβάλλον της εποχής<ref>Κ. Σκουτέρης, ενθ.αν., σελ. 236</ref>. Προσπαθεί μέσω των κειμένων της Αγίας Γραφής να αναπτύξει και να θεμελιώσει το λόγο του, προτάσσοντας με εμμονή την έννοια του Λόγου-Υιού, διότι ήταν οικεία τόσο στον εθνικό κόσμο, όσο και στον Ιουδαϊκό.
Έτσι για τον Ιουστίνο, ο Λόγος του Θεού είναι ο Υιός Αυτού. Αυτή είναι μία αλήθεια η οποία διακηρύσσεται στην [[Παλαιά Διαθήκη]], έγινε όμως γνωστή με την ενανθρώπησή Του. Τελικά, ο [[Ιησούς Χριστός]], είναι ο Υιός και Λόγος του θεού, το ένα και αυτό πρόσωπο<ref>Κ. Σκουτέρης, ενθ.αν., σελ. 237</ref>. Οι Ιουδαίοι δε έγιναν μέτοχοι αυτής της αλήθειας. Αυτό το στοιχείο είναι που κατά βάση αποτελεί ανυπέρβλητο εμπόδιο στην κατανόηση της νέας πίστεως, αφού η γνώση του Πατρός επιτυγχάνεται μόνο μέσω του Υιού<ref>Κ. Σκουτέρης, ενθ.αν., σελ. 237</ref>.
Ο Υιός λοιπόν προήλθε από τον Πατέρα<ref>Α΄ Απολογία 6, 2</ref> και είναι Υιός του όντος Θεού. Ένας Υιός ο οποίος ''"μόνος ιδίως Υιός τω Θεώ γεγέννηται"''<ref>Α΄ Απολογία 23, 2</ref>. Η έννοια Υιός μάλιστα δε μπορεί να παραβληθεί προς την ανθρώπινη υιότητα και να κατανοηθεί με βάση την ανθρώπινη εμπειρία<ref>Κ. Σκουτέρης, ενθ.αν., σελ. 237</ref> αφού ''"μόνον λεγόμενον κυρίως Υιόν...προ των ποιημάτων και συνόντα και γεννώμενον, ότε την αρχήν δι αυτού πάντα έκτισε και εκόσμισεν"''<ref>Β΄ Απολογία 6, 1-3</ref>. Ο Υιός και Λόγος υπήρχε προαιωνίως μέσα στον Πατέρα και βρίσκεται εν δευτέρα χώρα σχέση με αυτόν<ref>Α΄ Απολογία 13, 3</ref>. Η γέννηση Αυτού έγινε τη βουλή του Πατρός, χωρίς όμως να έχουμε αποτομή ή μερισμό της [[Ουσία|ουσίας]], αφού αυτή παρέμεινε αναλλοίωτη<ref>Διάλογος 128, 4</ref>. Ο λόγος τελικά είναι μεσίτης και ενδιάμεσος ακτίστου και κτιστού και έχει σαφώς δική του [[υπόσταση]]. Είναι δε Θεός που εξαγγέλθηκε από την Παλαιά Διαθήκη και επανειλημμένως από τους Προφήτες<ref>Κ. Σκουτέρης, ενθ.αν., σελ. 239</ref>. Στις θεοφάνειες της Παλαιάς Διαθήκης εμφανίζεται ''"άτμητος και αχώριστος του πατρός"''. Ο άσαρκος Υιός του θεού τελικά ''"θεόν καλεί ο προφητικός Λόγος"'', ενώ ''"αριθμώ έτερον τι εστί"''<ref>Διάλογος 128, 1-4</ref>. Ο λόγος λοιπόν είναι ''"εις των τριών"'', γι αυτό ''"ούτως ο τε τω Αβραάμ και τω Ιακώβ και τω Μωϋσή ώφθαι λεγόμενος και γεγραμμένος Θεός έτερος εστί του τα πάντα ποιήσαντος Θεού, αριθμώ αλλ' ου γνώμη"''<ref>Διάλογος 56. 11</ref> (διαφορά προσώπου και όχι φύσεως<ref>Α. Θεοδώρου, ενθ.αν., σελ. 66</ref>).
Ο Λόγος είναι τέλειος Θεός και πλήρης<ref>Α. Θεοδώρου, ενθ.αν., σελ. 67</ref> αφού ''"Θεός καλείται και Θεός εστί και έσται"''<ref>Διάλογος 58, 9</ref>, ''"ούτως και άγγελος και Θεός και Κύριος"''<ref>Διάλογος 58, 10</ref>, ''"οτι εστί και λέγεται Θεός και Κύριος έτερος υπό τον ποιητήν των όλων"''<ref>Διάλογος 64, 7</ref>. Επειδή είναι αληθινός Θεός, αυτό συνεπάγεται και την αληθινή λατρεία Του (''"οτι γουν και προσκυνητός Θεός και Χριστός υπό του ταύτα ποιήσαντος μαρτυρούμενος..."''<ref>Διάλογος 63, 5</ref>).
====Η υποταγή του Λόγου====
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η θεολογία του Ιουστίνου, φαίνεται να περιέχει και προβληματικά σημεία. Αυτά κυρίως εκκινούν από τη φιλοσοφική θεώρηση ορισμένων θεολογικών προεκτάσεων κυρίως κοσμολογικής προελεύσεως. Το βασικό αυτό πρόβλημα, είναι η γνωστή στην απολογητική γραμματεία, υποταγή του Λόγου. Μία τέτοια θεολογία κατά τον Αν. Θεοδώρου είναι φυσική και αβίαστη συνέπεια της περί Θεού αντιλήψεως του Ιουστίνου<ref>Αν. Θεοδώρου, Ιστορία των Δογμάτων, σελ. 72</ref>. Οι λόγοι που οδήγησαν τον Ιουστίνο σε μία τέτοια θεολογία είναι κατά βάση τρεις: η θεωρία περί απολύτου υπερβατικότητος του Θεού, με αποτέλεσμα ο Θεός να έχει ανάγκη από ενδιάμεσο όργανο για να έλθει σε επαφή με τον κόσμο, η γέννηση του Λόγου, που γίνεται βουλή του Πατρός και η ανάγκη διαφυλάξεως της ενότητος της [[Αγία Τριάδα|Τριάδος]] η οποία στο φιλοσοφικό περιβάλλον της εποχής με βάση την ετερότητα των υποστάσεων θα οδηγούσε σε διάσπαση. Η υποταγή όμως θα αποδείκνυε μία γνώμη και όχι έτερες<ref>Αν. Θεοδώρου, Ιστορία των Δογμάτων, σελ. 73</ref>. Γενικώς η έννοια της υποταγής του Ιουστίνου κινείται σε δύο πεδία: το κοσμολογικό και το αποκαλυπτικό. Στην πρώτη περίπτωση εντοπίζεται η κοσμική ενέργεια του Λόγου, στην οποία κατά τον Ιουστίνο ο Λόγος δεν είναι η κύρια ποιητική των δημιουργημάτων αρχή, αλλά το όργανο. Στη δεύτερη μέσω των θεοφανειών, όπου ο Θεός- Λόγος είναι η εικόνα του Θεού Πατρός και αγγελιαφόρος. Γενικά θα λέγαμε πως μία τέτοια θεολογία θέτει σε κίνδυνο την προσωπική αυτοτέλεια του Λόγου.
Παρόλα αυτά γενικώς η προοπτική της θεολογίας του θα πρέπει να αντιπαραβάλλεται προς το περιβάλλον το οποίο απευθύνεται ο απολογητής. Αφενός μεν στην προσπάθειά του να μιλήσει στη φιλοσοφική γλώσσα της εποχής, όπου η ενότητα της θεότητας θα διασπάτο αν δεν προτάσσετο η υποταγή της γνώμης, αφετέτρου η αδυναμία των απολογητών να θέσουν το ζήτημα της λατρείας του Υιού, ειδικά από τη στιγμή που οι Αυτοκράτορες που επιζητούσαν την Αυτοκρατορική λατρεία, τον είχαν σταυρώσει σαν ένα κοινό επαναστάτη<ref>Σ. Αγουρίδης, Ο Χριστιανισμός έναντι του Ιουδαϊσμού..., σελ. 140</ref>.
Πέραν όμως των ιστορικών δεδομένων, ενυπάρχουν και σαφή θεολογικά δεδομένα. Σημαντική παρατήρηση επί του θέματος κάνει ο πατρολόγος Π. Χρήστου. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι οι έννοιες αυτές πρέπει να κατανοηθούν με βάση την κίνηση της εσωτερικής τριάδος και κοινωνίας των τριών προσώπων<ref>Π. Χρήστου, ενθ.αν.,σελ. 981</ref> και όχι με βάση τη οικονομική τριάδα. Στο ίδιο σημείο ο Loofs αναφέρει ''"και όμως όλες αυτές οι διατυπώσεις (περί υποταγής) εκφράζουν την ίδια σκέψη, στο ότι ο Πατήρ υπήρξε ένα είδος αιτίας του Λόγου εύρισκαν το "γεννηθήναι", το οποίο ακριβώς προϋποθέτει την έννοια του Υιού, και διακρίνεται με σαφήνεια από το κτισθήναι με οποίο πλησιάζει κανείς σε απόψεις απορροής"''<ref>Σ. Αγουρίδης, Ο Χριστιανισμός έναντι του Ιουδαϊσμού..., σελ. 146</ref>. Ο δε Danielou αναφέρει πως γενικώς οι απολογητές μαρτυρούν με σθένος την ομοουσιότητα του Λόγου, δίχως να ξεφεύγουν από μια τάση [[Μοναρχιανισμός|τροπικού μοναρχιανισμού]]<ref>Σ. Αγουρίδης, Ο Χριστιανισμός έναντι του Ιουδαϊσμού..., σελ. 147</ref>, αφού υπήρξε κάποτε εποχή που δεν είχε προσωπική έτερη υπόσταση από τον Πατέρα (θεωρία της διπλής γέννησης, ενδιάθετου-προφορικού Λόγου). Η όλη προβληματική κατά το Σ. Αγουρίδη τελικά τοποθετείται στο ότι ο Ιουστίνος, όπως και οι [[απολογητές]], στην προσπάθειά τους να μιλήσουν στη διανόηση της εποχής μεταμορφώνουν την κοσμολογική έννοια σε σωτηριολογική ή και το αντίθετο<ref>Σ. Αγουρίδης, Ο Χριστιανισμός έναντι του Ιουδαϊσμού..., σελ. 147</ref>. Τέλος σύμφωνα με το δογματολόγο Ν. Ματσούκα, εστιάζοντας την προσοχή μας πάνω στη θεολογία του Ιουστίνου πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί. Η πρόταση της προέλευσης του Λόγου, από τη βουλή του Θεού, αν την ταυτίσουμε με την αρειανική διδασκαλία, δε κάνουμε τίποτα περισσότερο από το να εφαρμόζουμε σχήματα του 4ου και 5ου αιώνα στην εποχή και τη διδασκαλία του Ιουστίνου. Με άλλα λόγια έχει πολύ διαφορετική σημασία η έννοια της βουλής στον Άρειο, σε σχέση με τον Ιουστίνο, αφού εδώ εννοείται ότι η οικονομία του Θεού γίνεται με τη θεία βούληση. Στην προκειμένη περίπτωση η διάκριση οικονομίας και θεολογίας, εξωτερικής και εσωτερικής διάκρισης, δεν είναι συστηματική όπως τον 4ο και 5ο αιώνα, αλλά γίνεται με πρωτόγονο τρόπο<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική θεολογία Β΄, Πουρναράς, Θεσ/νίκη 2007, σελ. 81-82</ref>.
==Υποσημειώσεις==
<div style="font-size:85%; -moz-column-count:3; column-count:2;"><references/></div>
== Βιβλιογραφία ==
*Παναγιώτης Χρήστου, ''"Ελληνική Πατρολογία"'', Τόμος Β΄, Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2005.
*Στυλιανός Παπαδόπουλος, ''"Πατρολογία"'', Τόμος Α΄, Έκδοση Ιδιωτική, Αθήνα 2000.
*Κωνσταντίνος Σκουτέρης, ''"Ιστορία Δογμάτων"'', Τόμος Α΄, Έκδοση Ιδιωτική Αθήνα 1998.
*Θεοδώρου Ανδρέας, ''"Ιστορία των Δογμάτων"''. Τόμος Α-μέρος β΄, Γρηγόρης, Αθήνα 1977.
*Ιωάννης Ζηζιούλας, ''"Ελληνισμός και Χριστιανισμός"'', Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2003.
*Σάββας Αγουρίδης, ''"Ο Χριστιανισμός έναντι του Ιουδαϊσμού και του Ελληνισμού κατά το Β΄ μ.Χ. αιώνα"'', Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997.
*Georges Florovsky, ''"Οι Βυζαντινοί πατέρες του 5ου αιώνα"'', Πουρναράς, θεσσαλονίκη 2007.
==Πρόσθετη ανάγνωση==
*Ιακώβου (Γεωργίου) Πηλίδη, ''"Ο Ιερός Ιουστίνος"'', Αθήνα 2008.
{{Απολογητές}}
[[Κατηγορία:Απολογητές|Ι]]
[[Κατηγορία:Γραμματεία|Ι]]
[[Κατηγορία:Απολογίες|Ι]]
[[es:Justino Mártir]]
[[en:Justin Martyr]]
{{Αξιόλογο Άρθρο}}
