Ειδωλολατρία

Ειδωλολατρεία, σύμφωνα με την επιστήμη της θρησκειολογίας, αποκαλείται η απόδοση λατρείας σε αγάλματα που εικονίζουν Θεούς, ενώ κατά το χριστιανισμό ως ειδωλολατρεία κρίνεται η απόδοση λατρείας σε οποιοδήποτε κτιστό αντικείμενο, δηλαδή σε οποιοδήποτε αντικείμενο είναι δημιούργημα του ακτίστου και αιωνίου Θεού, όπως μαρτυρείται και από την Παλαιά Διαθήκη.

Ιστορική αναδρομή

Η ειδωλολατρεία στην πρωτόγονη μορφή της αποτελούσε λατρεία των φυσικών φαινομένων, καθώς ο άνθρωπος αδυνατώντας να επικρατήσει των στοιχείων της φύσεως, προσπαθούσε με μηχανιστικούς τρόπους να κατευνάσει και να εξευμενίσει τα στοιχεία αυτά. Με την πάροδο των ετών όμως η ειδωλολατρεία έγινε ένα πιο εκλεπτυσμένο φαινόμενο, υιοθετώντας σταδιακά σύμβολα (τοτέμ), τα οποία δηλώνουν τη δύναμη της θεότητας ή την ίδια τη θεότητα.

Το φαινόμενο της ειδωλολατρίας έχει τη ρίζα του στο φαινόμενο της παραστάσεως των εικόνων, των ιδεών και των φαινομένων. Η διάκριση όμως του εικονιζόμενου από το πρότυπο, όπως ο Μέγας Βασίλειος μας πληροφορεί για τις εικόνες των χριστιανών, είναι μία ύστερη κατάκτηση, καθώς η ανθρωπότητα αρχικώς δε διεχώριζε το είδωλο, από το φανταστικό πρότυπο. Αντιθέτως τα ταύτιζε. Έτσι το εκάστοτε αντικείμενο δεν εικόνιζε απλώς, αλλά ταυτίζονταν με το Θεό. Τέτοια παραδείγματα βρίσκουμε σήμερα αρκετά στην γραμματεία που διαθέτουμε, όπως προκύπτουν από Αιγυπτιακά, Ελληνικά και άλλα συγγράμματα.

Η ειδωλολατρεία πέραν τούτων, αναγνωρίζει και φάσεις-στάδια ανάπτυξης. Κατά την παλαιολιθική εποχή, ανακαλύπτουμε εικονικές παραστάσεις θεοτήτων σε σπήλαια, ενώ αργότερα ανακύπτουν οι αγαλματικές μορφές, αρχικώς με ζωώδη εμφάνιση και εν συνεχεία με ανθρώπινη. Η πρώτη θρησκευτική ομάδα, ιστορικώς, η οποία απέρριψε το φαινόμενο αυτό ήταν Εβραίοι. Κατά την περίοδο της εμφάνισης του χριστιανισμού, τόσο ο χριστιανισμός, όσο και ο Εβραϊσμός αντιτέθηκαν στη λατρεία των ειδώλων.

Μορφές και αίτια της ειδωλολατρίας

Στη σύγχρονη εποχή η ειδωλολατρία εμφανίζεται με νέα πρόσωπα, καθώς με την πρόοδο της ζωής οι συνθήκες μεταβλήθηκαν. Αφενός η έλευση του χριστιανισμού που αποειδωλοποίησε την κτιστή πραγματικότητα και αφετέρου τα σύγχρονα ρεύματα, όπως η διάσπαση του ορθού και πρακτικού λόγου του Καντ, του διαφωτισμού και τη φυσικής θεολογίας, αλλά και του σύγχρονου αθεϊσμού, η προσκύνηση των ειδώλων με τη μορφή που την περιγράψαμε έπαψε. Τα κίνητρα όμως της ειδωλολατρίας παραμένουν ακόμα και σήμερα και έτσι αυτή παραμένει μασκαρεμένη και αδιόρατη γύρω από σύγχρονες μορφές. Γι αυτό κατά τους πατέρες της εκκλησίας, ειδωλολάτρης είναι κάθε άνθρωπος ο οποίος δεν λατρεύει τον αληθινό Θεό. Έτσι είναι δυνατόν οι άνθρωποι σήμερα να κρύβονται πίσω από ιδεολογίες, που αντικαθιστούν την παλαιά χοντροκομμένη ειδωλολατρία, τη στιγμή που η ίδια είναι ικανή να ακουμπήσει ακόμα και το σώμα των πιστών τη αληθινής εκκλησίας, καθώς όταν οι άνθρωποι δεν έχουν ξεπεράσει την προσκόλλησή τους με τα ανθρώπινα και περάτα υποκείμενα, χάνουν την ελευθερία τους, τελικώς διαστρέφοντας το κατ'εικόνα του αληθινού Τριαδικού Θεού.

Ο Μάξιμος Ομολογητής εν προκειμένω μας αναφέρει πως αν ο άνθρωπος, χάσει το Θεό, χάσει δηλαδή τη σχέση με τη θεία Χάρη, τότε αναπότρεπτα οδηγείται στη ειδωλολατρία, καθώς πλέον οδηγείται στη λατρεία της κτίσης ή κάποιας άλλης υλικής ή πνευματικής δύναμης. Κατά την ερμηνεία του Νίκου Ματσούκα στο έργο του Μάξιμου, η ειδωλολατρία δεν είναι μόνο η ταύτιση της θεότητας ή μίας θεότητας με μία φυσική περιοχή, αλλά η απώλεια της θεότητας και η προσκόλληση σε οποιαδήποτε κτιστή εξάρτηση. Ο Θεός έτσι γίνεται κάτι το φυσικό, το αντικειμενικό, το ατομικό. Αλλά και ο Μέγας Αθανάσιος, ο οποίος αποτελεί τον πατέρα της εκκλησίας που ασχολήθηκε περισσότερο από κάθε άλλο με το ζήτημα αυτό, οι αιρετικοί αρειανοί επίσης εμπίπτουν στο στάδιο της ειδωλολατρίας. Η θέληση αυτών είναι πράγματι μια προσπάθεια εύρεσης της αλήθειας, η οποία όμως βρίσκεται εκτός της θείας χάριτος, με αποτέλεσμα να οδηγούνται στην πλάνη, απομειώνοτας το απολυτρωτικό έργο της θείας οικονομίας και υποβιβάζοντας τη σωτηρία σε ένα δημιούργημα γεννητών-κτιστών πραγμάτων.

Βιβλιογραφία

• Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Ε', Μαρτίνος, Αθήνα 1962-1968.
• Νίκου Ματσούκα, "Θεολογία, Κτισιολογία, Εκκλησιολογία κατά το Μέγα Αθανάσιο", Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2007.
• Νίκου Ματσούκα,. "Κόσμος, Άνθρωπος, Κοινωνία κατά το Μάξιμο Ομολογητή", Γρηγόρης, Αθήνα 1980.