Είδωλο

Ρίζα της λέξεως και αρχαιοελληνική της χρήση

Η λέξη "είδωλο", προκύπτει από τη λέξη: "είδος", δηλαδή αυτό που φαίνεται, και σημαίνει κάτι που μπορεί να γίνει αισθητό με τις αισθήσεις μας. Άρα ειδωλολατρία είναι η λατρεία κάθε τέτοιου εγκόσμιου θεού, του κατ' εξοχήν "είδους" δηλαδή.

Για τους μεν αρχαίους (αλλά και σύγχρονους) ειδωλολατρικούς λαούς, το να λατρεύει κάποιος ένα είδωλο, όχι μόνο δεν θεωρείται κακό, αλλά και τιμή και υποχρέωση, καθώς η φιλοσοφία τους αποδέχεται ενδοκοσμικές θεότητες αφ' ενός, αφ' ετέρου θεωρεί την ύλη ως απόρροια ή ομοούσια των θεοτήτων αυτών, συνεπώς κάθε τι υλικό αποτελεί μέρος της θεότητας που λατρεύουν.

Με άλλα λόγια, η Αθηνά δεν απεικονίζεται από το άγαλμά της όπως συμβαίνει με τις χριστιανικές εικόνες αλλά είναι το άγαλμά της! Αυτό βεβαίως θα σήμαινε πολλές "Αθηνές" όσες και τα αγάλματα της θεάς! Και εδώ ερχόμαστε σε ένα άλλο χαρακτηριστικό της Αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας, δηλαδή την εντοπιότητα των θεών, τους ιδιαίτερους θεούς της κάθε περιοχής, πόλης κ.λ.π. Γιατί προφανώς είναι άλλη η Αθηνά της Αθήνας από την Μινέρβα της Ρώμης, παρόλο που η μετέπειτα νοοτροπία (επηρεασμένη και από τα Χριστιανικά πρότυπα) τις ταύτισε....

Σύγχρονη μη θρησκευτική χρήση της λέξεως

Στην καθημερινή ζωή, "είδωλο" ονομάζουμε την αντανάκλαση ενός αντικειμένου.

Θρησκευτική Σημασία της λέξεως

Όσον αφορά τη θρησκευτική της έννοια, η λέξη αναφέρεται σε ένα αντικείμενο λατρείας, που υποτίθεται ότι απεικονίζει τον Θεό ή κάποιον θεό.

Έννοια και απαγόρευση του ειδώλου από την Ιουδαϊκή και Χριστιανική πίστη

Σε αντίθεση με τους λαούς που θεωρούν τον Θεό ενδοσυμπαντικό, ο Ιουδαϊκός λαός, αλλά και οι Χριστιανοί που κληρονόμησαν την ίδια αντίληψη για τον Θεό, (ότι δηλαδή ο Θεός ως άκτιστος, είναι και εξωσυμπαντικός, άρα ανόμοιος με κάθε τι κτιστό και απερίγραπτος), γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, απαγορεύουν στη λατρεία τους ομοιώματα του Θεού, καθώς είναι εντελώς ανόμοια, τόσο στην όψη, (στο είδος), όσο και στην ουσία. Η δε Αγία Γραφή, (κοινή κατά το μεγαλύτερο μέρος της τόσο στον Ιουδαϊσμό όσο και στον Χριστιανισμό), χρησιμοποιεί τη λέξη: "είδωλο", και την απαγόρευση γι' αυτό, αυστηρά με αυτή την έννοια, του αντικειμένου απεικόνισης θεού, ή του Θεού. Για απεικονίσεις άλλων αντικειμένων ή προσώπων, δεν υπάρχει απαγόρευση.

Έννοια και απαγόρευση του ειδώλου από το Ισλάμ και τον Προτεσταντισμό

Το Ισλάμ αλλά και ο Προτεσταντισμός, έχουν διαφορετική αντίληψη για την έννοια του ειδώλου. Θεωρούν είδωλα ακόμα και απεικονίσεις αγίων, γι' αυτό και απαγορεύουν τη χρήση τους στη λατρευτική ζωή των πιστών τους.

Πότε μια εικόνα θεωρείται είδωλο κατά την Εκκλησία του Χριστού;

Είναι αλήθεια, πως υπάρχουν πολλά εδάφια, κυρίως στην Παλαιά, αλλά και στην Καινή Διαθήκη, που καταδικάζουν την λατρεία, ακόμα και την κατασκευή ειδώλων. Ακολουθούν μερικά χαρακτηριστικά Αγιογραφικά εδάφια, για να καταλάβουμε το πραγματικό νόημα αυτής τής απαγόρευσης, και τη σημασία τών λέξεων: ΄΄είδωλο΄΄ και ΄΄εικόνα΄΄.

Ένα χωρίο της Αγίας Γραφής που χρησιμοποιούν οι σύγχρονοι εικονομάχοι είναι το Ησαϊας 40/μ΄ 18-20, που αναφέρει τα εξής: ΄΄Με τίνα λοιπόν θέλετε εξομοιώσει τον Θεόν; ΄Η τι ομοίωμα θέλετε προσαρμόσει εις Αυτόν; Ο τεχνίτης χωνεύει εικόνα γλυπτήν, και ο χρυσοχόος εκτείνει χρυσόν επ' αυτήν, και χύνει αργυράς αλύσεις. Ο πτωχός, κάμνων προσφορά, εκλέγει ξύλον άσηπτον, και ζητεί εις εαυτόν επιδέξιον τεχνίτην, δια να κατασκευάσει εικόνα γλυπτήν μη σαλευομένην.΄΄

Σε αυτό το χωρίο, παρατηρούμε τα εξής: Η λέξη ΄΄εικόνα΄΄, χρησιμοποιείται ταυτόσημα με τη λέξη ΄΄ομοίωμα΄΄. Εδώ όμως, θα πρέπει να τονισθεί το εξής: Τα παραπάνω εδάφια αντιτίθενται στην κατασκευή ομοιωμάτων τού Θεού, και όχι ομοιωμάτων κτισμάτων.

Σε αρμονία με αυτά τα εδάφια, η Ορθόδοξη Εκκλησία, απαγορεύει την κατασκευή οποιουδήποτε ομοιώματος τού Θεού. Έτσι, Ορθόδοξες εικόνες, είναι μόνο αυτές τών αγίων, και τού Κυρίου Ιησού Χριστού, κατά την ανθρώπινη φύση του. Εικόνες που υποτίθεται πως απεικονίζουν τον Θεό, θεωρούνται από την Εκκλησία είδωλα.

Σε αυτό το πνεύμα, κινούνται και όλα τα εδάφια τής Αγίας Γραφής που καταδικάζουν τα είδωλα. Δεν καταδικάζεται η κατασκευή και η τιμή εικόνων κτισμάτων, παρά μόνο εάν αυτή η εικόνα σκοπεύει να απεικονίσει τον άκτιστο και αόρατο Θεό, και λατρεύεται ως Θεός. Μόνο τότε θεωρείται είδωλο.

Ας δούμε μερικά ακόμα χωρία:

Ησαϊας 44/μδ΄ 9-20: ΄΄Όσοι κατασκευάζουν είδωλα, πάντες είναι ματαιότης ... Τις έπλασε Θεόν...Κόπτει εις εαυτόν κέδρους... και εξ' αυτού λαμβάνει και θερμαίνεται. Προσέτι καίει αυτό, και ψήνει άρτον. προσέτι κάμνει αυτό θεόν, και προσκυνεί αυτό. Κάμνει αυτό είδωλον, και γονατίζει έμπροσθεν αυτού... Και το εναπολειφθέν αυτού κάμνει θεόν, το γλυπτόν αυτού. Γονατίζει έμπροσθεν αυτού, και προσκυνεί, και προσεύχεται εις αυτό, και λέγει: Λύτρωσόν με, διότι είσαι ο θεός μου.΄΄

Και εδώ επίσης, η αναφορά γίνεται σε απεικόνιση θεού, και όχι σε εικόνες αγίων, όπως και σε όλα τα σχετικά εδάφια τής Αγίας Γραφής.

Ρωμαίους 1/α΄ 23, 25: ΄΄Και ήλλαξαν την δόξαν τού αφθάρτου Θεού, εν ομοιώματι εικόνος φθαρτού ανθρώπου, και πετεινών και τετραπόδων και ερπετών ...και εσεβάσθησαν και ελάτρευσαν τη κτίσει παρά τον κτίσαντα...΄΄

Κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει την Ορθόδοξη Εκκλησία πως λατρεύει τους αγίους ως θεούς. Οι άγιοι δεν λατρεύονται, παρά μόνο τιμούνται ως άνθρωποι Τού Θεού. Συνεπώς, τα εδάφια αυτά βρίσκουν εφαρμογή μόνο σε όσους κατασκευάζουν εικόνες Τού Θεού, και τις λατρεύουν.

Εφ' όσον λοιπόν είδωλο είναι μόνο η απεικόνιση τού Θεού, το να κατηγορούν κάποιοι την Εκκλησία ότι δήθεν λατρεύει είδωλα, αποτελεί ψεύδος και άδικη κατηγορία, και οι άνθρωποι αυτοί θα δώσουν κάποτε λόγο στο Θεό για την κακοπιστία τους απέναντι στην Εκκλησία Του.

Οι 10 εντολές και η απεικόνιση τών αγίων

Οι αρνητές της προσκύνησης των εικόνων, χρησιμοποιούν επίσης το χωρίο που βρίσκεται στην Έξοδο 20/κ΄ 4, και είναι μία από τις 10 εντολές: ΄΄Μη κάμης εις εαυτόν είδωλον, μηδέ ομοίωμα τινός, όσα εν τω ουρανώ άνω, ή όσα εν τη γη κάτω, ή όσα εν τοις ύδασιν υποκάτω τής γης. Μη προσκυνήσεις αυτά, μηδέ λατρεύσεις αυτά, διότι εγώ Κύριος ο Θεός σου, είμαι Θεός ζηλότυπος...΄΄

Οι αρνητές τών εικόνων, λένε: "Να ένα χωρίο, που απαγορεύει την απεικόνιση και τών κτισμάτων!" Στην πραγματικότητα όμως και αυτό το εδάφιο, αναφέρεται σε απεικόνηση κτισμάτων ως θεών, και αυτό φαίνεται στο παράλληλο χωρίο: Δευτερονόμιον 4/δ΄ 12-19: ΄΄Και ελάλησε Κύριος προς εσάς... αλλά δεν είδετε ουδέν ομοίωμα. Μόνον φωνήν ηκούσατε. Και εφανέρωσεν εις εσάς ...τας δέκα εντολάς... Φυλάττετε λοιπόν καλώς τας ψυχάς σας, (διότι δεν είδετε ουδέν ομοίωμα εν τη ημέρα καθ' ην ο Κύριος ελάλησε προς εσάς εν Χωρήβ εκ μέσου τού πυρός.) Μήπως διαφθαρείτε, και κάμητε εις εαυτούς είδωλον, εικόνα τινός μορφής, ομοίωμα αρσενικού ή θηλυκού, ...κτήνους, ...ορνέου,... έρποντος,... ιχθύος... και μήπως υψώσεις τους οφθαλμούς σου εις τον ουρανόν, και ιδών τον ήλιον, και την σελήνην και τα άστρα, και πάσαν την στρατιάν τού ουρανού, πλανηθείς και προσκυνήσεις αυτά, και λατρέψεις αυτά΄΄.

Εδώ, αναφέρονται αναλυτικά ποια ήταν αυτά που απαγορευόταν να απεικονισθούν ΄΄ως ομοιώματα τού Θεού΄΄. Για μια ακόμα φορά, αποδεικνύεται, πως δεν υπάρχει απαγόρευση στην απεικόνιση αγίων, παρά μόνο τού Θεού.

Εδώ φαίνεται ακόμα, και ο λόγος που απαγορευόταν η απεικόνιση τού Θεού: ΄΄επειδή, δεν υπήρχε ομοίωμά Του΄΄.

Γι' αυτό και στο ναό τού Σολωμώντα υπήρχαν ομοιώματα βοδιών, πάνω από την Κιβωτό τής Διαθήκης υπήρχαν ομοιώματα αγγέλων, και ακόμα υπήρχαν ομοιώματα αγγέλων εσωτερικά στη Σκηνή τού Μαρτυρίου.(Έξοδος 25/κε΄ 18. 36/λς΄ 35. Β΄ Χρονικών 4/δ΄ 3,4).