Δογματική

Από OrthodoxWiki
Αναθεώρηση ως προς 20:06, 25 Αυγούστου 2009 από τον Papyrus (Συζήτηση | Συνεισφορά) (Περιεχόμενο - Σχέση προς τους άλλους κλάδους της Θεολογίας)
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Με τον όρο Δογματική, προσδιορίζουμε το γνωστικό αντικείμενο του συστηματικού κλάδου της Θεολογίας, το οποίο εξετάζει και παρουσιάζει με συστηματικό τρόπο όλες τις αλήθειες της πίστεως, οι οποίες αποκαλύφθηκαν από τον Τριαδικό Θεό στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, φυλάσσονται από την Εκκλησία και διδάσκονται από αυτήν[1][2].

Η Δογματική, οφείλει το όνομα της στον Βικέντιο Δαμοδό[3], ο οποίος εισήγαγε στον ελληνικό χώρο τον όρο Δογματική Θεολογία, προσθέτωντας ότι "Δογματική είναι εκείνη η οποία αληθινά είναι η θεολογία, η οποία δηλαδή εξετάζει τα περί πίστεως και τα δόγματα, όπου φυλάττει η Εκκλησία"[4].

Περιεχόμενο - Σχέση προς τους άλλους κλάδους της Θεολογίας

Θα ήταν χρήσιμο, εξαρχής να αποσαφηνιστεί ότι η Δογματική δεν έχει σχέση με την έννοια του Δογματισμού. Ο δογματισμός δηλώνει ιδεοληψία, και είναι μια εκτροπή η οποία μπορεί να σχετίζεται με οποιονδήποτε τομέα της ανθρώπινης ζωής και λειτουργίας, όπως με την επιστήμη ή την πολιτική[5]. Στον τομέα της Θεολογίας, ο δογματισμός έχει ασφαλώς αρνητικό περιεχόμενο και εκδηλώσεις του αφορούν τον φονταμενταλισμό, τον φανατισμό, τον ευσεβισμό, τη μετατροπή της Εκκλησίας σε σωματειακές κοινότητες ή σε πολιτικοθρησκευτικό κίνημα[6]. Η δογματική θεολογία της Εκκλησίας είναι ελεύθερη αποδοχή και ζωντανό βίωμα, και όχι ιδεοληψία, άρα οφείλει να χρησιμοποιεί την πειθώ[7]. Βεβαίως, κάθε συντηρητικός ή αγωνιστικός πιστός, δεν πρέπει να θεωρείται δογματικός· θα μπορούσαμε χαρακτηριστικά να πούμε ότι ο μεν, είναι έτοιμος να θυσιαστεί από αγάπη για τους άλλους και για την πίστη του, ενώ ο δε, προτιμά να θυσιάζει τους άλλους στο βωμό της ιδεολογίας του[8].

Η Δογματική Θεολογία, ως έννοια που διατηρεί απόσταση από τον δογματισμό, οφείλει όχι μόνο να γνωρίζεται αλλά και να βιώνεται ώστε να μην καταντά ιδεολογία. Ο Κλήμης Αλεξανδρείας, ο Θεοδώρητος, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, διαρκώς επαναλαμβάνουν ότι "ούτε η γνώσις άνευ πίστεως, ούτε η πίστις ανευ γνώσεως", το οποίο σημαίνει ότι το λογικό του ανθρώπου δεν υποδουλώνεται στην πίστη, αλλά αντιθέτως, "διά της βιώσεως του περιεχομένου της πίστεως σχηματίζει...περί αυτού αδίστακτον βεβαιότητα"[9]. Επιπλέον, η απουσία δογματισμού από την Δογματική Θεολογία οφείλει να οδηγεί στην αναγνώριση ότι, η αποκεκαλυμμένη θεία αλήθεια η οποία αποτελεί και το αντικείμενό της, δεν μπορεί να αποτελεί μια στατική πραγματικότητα, αλλά ως ζωή και χορηγός ζωής, βρίσκεται σε συνεχή κίνηση ως προς τον τρόπον κατανόηση και εξοικείωσης της από την μεριά του πιστού[10].

Αυτονόητο θα πρέπει να θεωρείται το γεγονός ότι η Δογματική της Ορθόδοξης Εκκλησίας έχει διαφορετικό περιεχόμενο από εκείνη του Ρωμαιοκαθολικισμού, ο οποίος διεύρυνε μονομερώς την Ιερά Παράδοση και εισήγαγε νέα δόγματα και διδασκαλίες, όσο και από εκείνη του Προτεσταντισμού, ο οποίος απέρριψε την Ιερά Παράδοση ως πηγή της δογματικής του και εκ τούτου οδηγήθηκε σε "νεωτερισμούς και πολλάς ετεροδιδασκαλίας"[11].

Στα πλαίσια αυτά, το περιεχόμενο της Ορθόδοξης Δογματικής εκτίθεται κατά το εξής Πατερικό σχήμα[12]:

  • Τριαδική Θεολογία: εξέταση της ύπαρξεως, των ιδιωμάτων, των ενεργειών κ.λπ. της Αγίας Τριάδας.
  • Κοσμολογία: εξέταση του Κτιστού ή αλλιώς Κτίση ή Δημιουργία (πνευματικός-υλικός κόσμος και άνθρωπος).
  • Εκκλησιολογία: τα περί της έννοιας, της φύσεως, των ιδιοτήτων κ.λπ., της Εκκλησίας.
  • Μυστηριολογία: εξετάζει το περιεχόμενο, την αναγκαιότητα, τα αποτελέσματα των Ιερών Μυστηρίων ως μέσων χορηγήσεως της θείας Χάριτος και της σωτηρίας.
  • Σωτηριολογία: εξετάζει τους όρους της σωτηρίας τοΰ ανθρώπου, δηλ. τα περί της πίστεως και των έργων του.
  • Εσχατολογία: τα περί του θανάτου, την πέραν του τάφου ζωή, τη δευτέρα παρουσία, την Ανάσταση των νεκρών, την τελική κρίση κ.λπ.

Ένα από τα σπουδαιότερα σημεία που πρέπει να κατανοηθούν, είναι ότι η Δογματική δεν ψάχνει για την αλήθεια. Η εξ αποκαλύψεως αλήθεια υπάρχει και βιώνεται πριν ακόμη η Δογματική αρχίσει το έργο της[13]. Άρα η Δογματική δεν καλείται να κατασκευάσει με λογικό τρόπο τα δόγματα όπως οι φιλόσοφοι, αλλά ασχολείται με την έρευνα της αποκεκαλυμμένης ήδη αλήθειας, με την έκθεσή της, με την εξήγηση, διασάφηση και εμβάθυνση σε αυτή, αλλά και με την διάκρισή της από κάθε πλάνη και ίσως την υπεράσπισή της "κατά πάσης ενστάσεως"[14][15]. Αυτή είναι και η λεγόμενη αναλυτική μέθοδος με την οποία εργάζεται η Δογματική[16]. Από την άλλη, με την συνθετική μέθοδο, η επιστήμη της Δογματικής προχωρά από το επί μέρους προς το γενικό και εργαζομένη συνθετικά, βασίζεται σε όλα τα μνημεία της Αποκαλύψεως για να εκθέσει μια γενική, καθολική εικόνα της κάθε μίας χριστιανικής διδασκαλίας[17], πάντα εργαζόμενη ιστορικά, καθώς η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι η Εκκλησία της Παραδόσεως[18].

Στο αντικείμενο της Δογματικής, είναι δυνατόν να έχουν θέση και τα Θεολογούμενα (γνώμες ενός ή περισσοτέρων Πατέρων κατά των οποίων δεν υπάρχουν τοποθετήσεις της Εκκλησίας) ή οι Θεολογικές γνώμες (ιδιωτικές απόψεις θεολόγων οι οποίες δεν αντιφάσκουν ως προς τα δόγματα της Εκκλησίας, υπολείπονται όμως των Πατερικών Θεολογουμένων), αυτά όμως θα πρέπει να διακρίνονται σαφώς από τα δόγματα[19].

Ο ουσιαστικός ρόλος της δογματικής, την υποχρεώνει να διατηρεί στενή σχέση με τους υπόλοιπους τομείς της Θεολογίας: η Χριστιανική Ηθική αντλεί το περιεχόμενό της από την Δογματική ώστε η ζωή του πιστού να εναρμονίζεται προς τα δόγματα της Εκκλησίας, η Απολογητική για να υπερασπιστεί τα δόγματα χρειάζεται βαθιά γνώση της Δογματικής, το ίδιο και η Συμβολική, ως μία "Συγκριτική Δογματική" των διαφόρων Χριστιανικών Ομολογιών, επίσης η Δογματική αντλεί από τα πορίσματα της Ερμηνευτικής της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, ο Ιστορικός κλάδος της Θεολογίας συνδέεται με την Δογματική μέσα από την έκθεση της ιστορίας της Εκκλησίας, της ιστοριάς και Θεολογίας των Οικουμενικών Συνόδων και της Θεολογίας των Πατέρων, ενώ και η Λειτουργική, η Κατηχητική, η Ομιλητική, η Ποιμαντική, η Εξομολογητική και το Κανονικό Δίκαιο, αντλούν σε μεγάλο βαθμό το περιεχόμενό τους από τη Δογματική[20].

Ιστορικά στοιχεία

Υποσημειώσεις

  1. Καρμίρης Ιωάννης, "Δογματική", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), τόμ. 5, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1964, στ. 136.
  2. Ξεξάκης Γ. Νικόλαος, Προλεγόμενα εις την Ορθόδοξον Δογματικήν, Αθήνα 2000, σελ. 35-36.
  3. Κεφαλλονιά 1700-1752. Θεολόγος και Φιλόσοφος, πρόδρομος του λεγόμενου Νεοελληνικού Διαφωτισμού ("Βικέντιος Δαμοδός", άρθρο στο: Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, Παράδοση και αλλοτρίωση, τομές στην πνευματική πορεία του νεώτερου ελληνισμού κατά τη Μεταβυζαντινή περίοδο, Δόμος, Αθήνα 1994, σελ. 45).
  4. Ξεξάκης, Προλεγόμενα..., ό.π., σελ. 36, υποσημ. #2.
  5. Ματσούκας Α. Νίκος, Ιστορία της Φιλοσοφίας, 7η έκδ., Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 41-42.
  6. Μπέγζος Μάριος, Θεοκρατία ή δημοκρατία, μελέτες κοινωνιολογίας της θρησκείας, Γρηγόρης, Αθήνα 2005, σελ. 250-251.
  7. Ματσούκας, Ιστορία της Φιλοσοφίας, ό.π., σελ. 41.
  8. Ματσούκας Α. Νίκος, Θεολογία κτισιολογία εκκλησιολογία κατά τον Μέγαν Αθανάσιον, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 240.244.
  9. Τρεμπέλας Ν. Παν., Δογματική της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, τόμ. Α΄, 3η έκδ., Ο Σωτήρ, Αθήνα 1997, σελ. 12-13.
  10. Ξεξάκης, Προλεγόμενα..., ό.π., σελ. 37.
  11. ΘΗΕ, τόμ. 5 (1964), στ. 137.
  12. Βλ. Ξεξάκης, Προλεγόμενα..., ό.π., σελ. 38.
  13. Τρεμπέλας, Δογματική..., ό.π., σελ. 17.
  14. Τρεμπέλας, Δογματική..., ό.π.
  15. ΘΗΕ, τόμ. 5 (1964), στ. 137.
  16. Ξεξάκης, Προλεγόμενα..., ό.π., σελ. 40.
  17. Ξεξάκης, Προλεγόμενα..., ό.π., σελ. 39.
  18. ΘΗΕ, τόμ. 5 (1964), στ. 138.
  19. ΘΗΕ, τόμ. 5 (1964), στ. 138.
  20. Ξεξάκης, Προλεγόμενα..., ό.π., σελ. 41-48.

Βιβλιογραφία

  • Καρμίρης Ιωάννης, "Δογματική", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), τόμ. 5, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1964, στ. 135-142.
  • Ξεξάκης Γ. Νικόλαος, Προλεγόμενα εις την Ορθόδοξον Δογματικήν, Αθήνα 2000, σελ. 35-48.
  • Τρεμπέλας Ν. Παν., Δογματική της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, τόμ. Α΄, 3η έκδ., Ο Σωτήρ, Αθήνα 1997, σελ. 1-65.