Αρτέμιος, Άγιος

Από OrthodoxWiki
Αναθεώρηση ως προς 04:31, 11 Μαρτίου 2010 από τον Papyrus (Συζήτηση | Συνεισφορά) (Ιστορικές μαρτυρίες)
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Ο Άγιος Αρτέμιος είναι άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, του οποίου αγνοούμε μαρτυρίες περί του βίου του. Συνήθως συγχέεται με τον Δούκα και Αυγουστάλιο της Αιγύπτου, ο οποίος έδρασε την ίδια εποχή, αλλά κάτι τέτοιο οφείλεται σε σύγχυση. Πιθανώς ήταν ο άνθρωπος ο οποίος μετέφερε τα λείψανα των Αγίων Ανδρέα, Λουκά και Τιμοθέου στην Κωνσταντινούπολη.

Ο Άγιος Αρτέμιος σύμφωνα με το συναξάρι του Συμεών του μεταφραστού

Κατά το μαρτύριο του Αγίου Αρτεμίου, το οποίο συνεγράφη από το Συμεών το Μεταφραστή[1], ο Άγιος Αρτέμιος είναι μάρτυρας της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Έζησε κατά τον 4ο αιώνα ως στρατιωτικός και αξιωματούχος της Βυζαντινής πολιτείας και παρέδωσε μαρτυρικώς τη ζωή του στην Αντιόχεια. Το πότε γεννήθηκε και που δεν αναφέρεται. Αναφέρεται όμως πως κατετάγη από μικρή ηλικία στο στρατό και πως έλαβε μέρος στη μεγάλη νίκη του Μεγάλου Κωνσταντίνου επί του Μαξεντίου στη Μουλβία γέφυρα το 312. Επί Κωνστάντιου, τον οποίο φαίνεται να γνώριζε προσωπικά, έλαβε το αξίωμα του πατρικίου και διορίστηκε Δούκας και Αυγουστάλιος[2] της Αιγύπτου. Ο Κωνστάντιος μάλιστα τον έθεσε υπεύθυνο για τη μεταφορά των λειψάνων των Αγίων Ανδρέα, Λουκά και Τιμόθεου. Κατά την εποχή που ο Ιουλιανός έλαβε μέτρα ενάντια στους χριστιανούς, ο Αρτέμιος κινήθηκε προς την Αντιόχεια όπου έλεγξε με σφοδρότητα τον Αυτοκράτορα, ενώ κατέστρεψε και είδωλα. Ένεκα της ενέργειάς του αυτής συνελήφθη και μαστιγώθηκε, ενώ υπέστη και άλλα βασανιστήρια. Τελικώς παρέδωσε τη ζωή του αποκεφαλιζόμενος στις 20 Οκτωβρίου του 362.

Το πρόβλημα και οι ιστορικές μαρτυρίες περί του Αρτεμίου Δούκα και Αυγουσταλίου της Αιγύπτου

Το πρόβλημα

Όπως είναι γνωστό τα συναξάρια αποτελούν περιγραφές του βίου των Αγίων οι οποίες ως στόχο έχουν να οικοδομήσουν τους πιστούς. Έτσι ορισμένες φορές δε λείπουν υπερβολές και ανακρίβειες[3], διότι ως σκοπό δεν έχουν να εξιστορήσουν απλώς τα ιστορικά γεγονότα αλλά να τα ερμηνεύσουν στα πλαίσια της νέας πραγματικότητας που έφερε η Ανάσταση του Χριστού[4]. Γι αυτό και δεν περιορίζονται στην απλή αφήγηση των γεγονότων αλλά προχωρούν και στην υπεριστορική ερμηνεία τους προβάλλοντας το υπέρλογο της παρουσίας του Θεού στη ζωή των Αγίων[5].

Στην προκειμένη περίπτωση όμως έχουμε δύο περαιτέρω σημαντικά ιστορικά προβλήματα. Το πρώτο έγκειται στο ότι ο Ρόδιος μοναχός Ιωάννης φαίνεται να ταύτισε πρώτος το βίο του Αγίου Αρτεμίου, με το βίο του Δούκα και Αυγουστάλιου Αρτεμίου[6] (με αποτέλεσμα να υιοθετηθεί στη συνεχεία από τον Συμεών). Το δεύτερο έγκειται αφενός μεν στην ποιότητα του έργου του του Συμεών[εκκρεμεί παραπομπή], αφετέρου στο ότι ο ίδιος με το έργο του προκάλεσε σημαντικό και ανεπανόρθωτο πρόβλημα στην προσπάθεια να εξακριβωθούν βίοι όπως του Αγίου Αρτεμίου, καθώς κατά την γενική αναθεώρησή των συναξαριών που πραγματοποίησε και την καθολικής επικράτησης αυτών έκτοτε, απωλέσθηκαν σχεδόν στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα παλαιότερα, αφού πέρασαν σε αχρησία[7].

Ιστορικές μαρτυρίες

Ο αξιωματούχος Αρτέμιος, πρόσωπο διαφορετικό από τον άγιο Αρτέμιο, ήταν δούκας και αυγουστάλιος στην περιοχή της Αιγύπτου, πρόσωπο με πολιτική αλλά και στρατιωτική εξουσία. Σε πηγές που αφορούν τον 4ο αιώνα, καταγράφεται μάλλον ως αρειανιστής. Ο Αμμιανός Μαρκελλίνος, στην ιστορία του (22,11,3-11), αναφέρεται στον Αρτέμιο ως εξής:

"οι Αλεξανδρινοί που έμαθαν το θάνατο του Αρτεμίου, για τον οποίο φοβούταν, μήπως, καθώς είχε απειλήσει, ξαναγυρίση με την εξουσία να κακοποίηση πολλούς [...] έστρεψαν την οργή τους εναντίον του επισκόπου Γεωργίου [...] μόλις διαδόθηκε ξαφνικά το χαρμόσυνο άγγελμα, ότι ο Αρτέμιος πέθανε, όλος ο όχλος, παρασυρμένοι από την ανέλπιστη χαρά και βρυχώμενοι με άγριες κραυγές, ώρμησαν στο Γεώργιο, τον άρπαξαν, τον κακοποίησαν με διάφορα βασανιστήρια..."[8].

Επίσης, σε επιστολή του αυτοκράτορα Ιουλιανού, σημειώνονται τα εξής για τον Αρτέμιο (ο οποίος ονομάζεται "στρατηγός της Αιγύπτου") και τη σχέση του με τον αρειανιστή επίσκοπο Γεώργιο:

"Πέστε μου, σας εξορκίζω στο όνομα του Σάραπη, για ποια αδικήματα κατηγορείτε τον Γεώργιο; Πρώτα βέβαια θα μου πείτε πως ερέθισε εναντίον σας τον μακαρίτη Κωνστάντιο, έπειτα πως εισήγαγε στην ιερή πόλη στρατό και πως ο στρατηγός της Αιγύπτου κατέλαβε τον αγιότατο ναό του θεού και κατέστρεψε τα αγάλματα, τα αφιερώματα και τα κοσμήματα των ιερών. Σεις φυσικά αγανακτήσατε και προσπαθήσατε να υπερασπίσετε τον θεό ή καλύτερα τους θησαυρούς του θεού και ο άνθρωπος αυτός φέρθηκε άδικα, παράνομα και με ασέβεια και τόλμησε να ρίξει εναντίον σας τους στρατιώτες του..."[9].

Για τον θάνατο του αξιωματούχου Αρτεμίου μαθαίνουμε από τον Θεοδώρητου Κύρου, ο οποίος βέβαια δεν αναφέρει ότι επρόκειτο για άγιο:

"Και Αρτέμιον δε (στρατηγός δε ούτος των εν Αιγύπτω στρατιωτών εγεγόνει), επειδή πλείστα των ειδώλων συνέτριψε την αρχήν εκείνην εν τοις Κωνσταντίου χρόνοις λαχών, ου μόνον των όντων εγύμνωσεν αλλά και της κεφαλής το λοιπόν εστέρησε σώμα"[10].

Από τα παραπάνω διαπιστώνεται ότι ο Αρτέμιος αυτός δεν ανήκε στους ομοουσιανούς, δηλαδή τους Ορθοδόξους αλλά στους Αρειανιστές. Και είναι φυσικό, εφόσον ένα τόσο σημαντικό διοικητικά πρόσωπο, έπρεπε να ήταν της απολύτου εμπιστοσύνης ενός ακραίου υποστηρικτή του Αρειανισμού, όπως ήταν ο Κωνστάντιος, σε μία εποχή που προσπαθούσε να επιβάλλει στην Αυτοκρατορία τον Αρειανισμό, ακόμα και δια της βίας.

Τελικά, το ζήτημα της ταύτισης του μεγαλομάρτυρα Αρτεμίου με τον αρειανιστή αυγουστάλιο οφείλεται σε παρεξήγηση η οποία ξεκίνησε από τον Ιωάννη Μοναχό, ο οποίος απέδωσε στον άγιο Αρτέμιο τα αξιώματα του αρειανιστή διοικητή:

"Ο Αρτέμιος ούτος [ενν. ο άγιος] δεν πρέπει να συγχέηται προς τον ομώνυμόν του πατρίκιον, τον δούκα και αυγουστάλιον κατασταθέντα εν Αιγύπτω, όστις φανατικός ων αρειανός και συνασπισθείς μετά του επιβάτου του Αλεξανδρινού θρόνου Γεωργίου [...] είχε διώξει τους ορθοδόξους και τους εθνικούς, θανατωθείς κατόπιν επί Ιουλιανού του Παραβάτου, διά την προς τους δευτέρους πολιτείαν του. Η σύγχυσις αύτη οφείλεται εις τον βίον του Αρτεμίου, τον οποίον συνέθεσε κατά τον Θ΄ αιώνα ο Ρόδιος μοναχός Ιωάννης [...] Ο Αρτέμιος ούτος είναι πιθανώτατα εκείνος, όστις ανεκόμισεν εξ Αχαίας το λείψανον του αποστόλου Ανδρέου, ως και το του αποστόλου Λουκά, εις Κωνσταντινούπολιν."[11].

Υποσημειώσεις

  1. PG Migne 115, στ. 1160-1212
  2. Η θέση αντιστοιχεί σε αυτή του Αντιβασιλέα
  3. Τσάμης Γ. Δημητρίος, Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 32
  4. Παπαδόπουλος Αντώνιος, Αγιολογία, τόμ. Ι. Θέματα γενικά, ειδικά και εορτολογίου, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 41
  5. Τσάμης, Αγιολογία..., σελ. 29
  6. Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 3 (1963), στ. 260
  7. Καρλ Κρουμβάχερ, Ιστορία της Βυζαντηνής Λογοτεχνίας, τ. 1, Αθήνα 1897, σελ. 357
  8. Μτφρ. από το: Σιαμάκης Κωνσταντίνος, 'Εξωχριστιανικές Μαρτυρίες για το Χριστό και τους Χριστιανούς', β΄ έκδ., Άθως, Αθήνα 2000, σελ. 207.209.
  9. Επιστολή #60, μτφρ. στο Ιουλιανός, Άπαντα, τόμ. 5, Κάκτος, Αθήνα 1994, σελ. 121.
  10. Εκκλ. Ιστ., 3,18
  11. Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 3 (1963), στ. 260

Πηγές

  • Ευαγγέλου Λέκκου, "Στρατιωτικοί μεγαλομάρτυρες", Αποστολική Διακονία, Αθήνα.
  • Τσολακίδης Χρήστος, "Αγιολόγιο της Ορθοδοξίας", Χ.Δ. Τσολακίδης, Αθήνα 2001.
  • Σιαμάκης Κωνσταντίνος, 'Εξωχριστιανικές Μαρτυρίες για το Χριστό και τους Χριστιανούς', β΄ έκδ., Άθως, Αθήνα 2000.
  • ΘΗΕ, τ.3, Μαρτίνος, Αθήνα 1963.