Αλλαγές

Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Αθηναγόρας ο Αθηναίος

10.491 bytes προστέθηκαν, 18:00, 21 Νοεμβρίου 2015
καμία σύνοψη επεξεργασίας
Ο '''Αθηναγόρας ο Αθηναίος''' είναι ένας από τους σπουδαιότερους [[Απολογητές|απολογητές]] και [[Εκκλησιαστική γραμματολογία|εκκλησιαστικούς συγγραφείς]] του β΄ αιώνος. Άκμασε κατά τις εποχές την εποχή των αυτοκρατόρων ''Μάρκου Αυρηλίου'' και ''Κομμόδου'', την ίδια εποχή με τον έτερο μεγάλο απολογητή, τον [[Ιουστίνος ο Μάρτυς|Ιουστίνο]]. Υπήρξε [[Φιλοσοφία|φιλόσοφος]] που μεταστράφηκε στο στον χριστιανισμό, διατηρώντας το φιλοσοφικό του τήβεννο, ενώ η απολογία του εκτιμάται για τη λογοτεχνική της κομψότητα και τη νηφάλια προσέγγιση προς τον εθνικό κόσμο.
==Ο βίος του==
Σήμερα τα μοναδικά γνωστά έργα του Αθηναγόρα είναι τα δύο σωζόμενα έργα αυτού ''"Πρεσβεία περί Χριστιανών"'' και ''"Περί Αναστάσεως Νεκρών"''. Η χειρόγραφη παράδοση αυτών εξ αρχής υπήρξε φτωχή και σήμερα διασώζονται μόνο μέσω του κώδικα ''Paris.Gr 451'', γραφέντος το 914 υπό τον Βαάνους ύστερα από εντολή του [[Αρέθας Καισαρείας|Αρέθα Καισαρείας]]<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 575</ref>. Η γνώση ότι τα δύο συγγράμματα ανήκουν στον Αθηναγόρα είτε προήλθε από την αντιγραφή άλλου κώδικος που τον κατονόμαζε, είτε από την παράθεση χωρίου εκ της απολογίας του Αθηναγόρα από τον [[Μεθόδιος Ολύμπου|Μεθόδιο Ολύμπου]] με τη σαφή ένδειξη ότι προήλθε από τον εν λόγο απολογητή<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 575</ref>.
Μέσα από τα έργα του Αθηναγόρα αμέσως διακρίνεται η εξαιρετική του μόρφωση και η φιλοσοφική του κατάρτιση. Γι αυτό άλλωστε χαρακτηρίζεται και ως ''"χριστιανός φιλόσοφος"''<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν., 271</ref>. Ο Αθηναγόρας διέθετε πλούσιο λογοτεχνικό τάλαντο, με ακριβή και καθαρή έκφραση και έντονο γλωσσικό αισθητήριο<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν., 272</ref>. Το έργο του στην ουσία είναι περισσότερο φιλοσοφικό παρά θεολογικό<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν., 272</ref>. Προχωρεί με στόχο να αποδείξει την αλήθεια με λογικά επιχειρήματα τόσο περί της υπάρξεως του [[Αγία Τριάδα|Θεού]], όσο και περί [[Ανάσταση|Αναστάσεως]]. Δε στέκεται ιδιαίτερα σε μία βιβλική θεμελίωση των απόψεών του, είτε διότι θέλησε να δείξει την ορθότητα της πίστεώς του με επιχειρήματα που δεν αμφισβητούσαν οι κατήγοροι της εκκλησίας, είτε λόγω των απόψεών του περί αληθείας (ο Αθηναγόρας πίστευε πως η εν Χριστώ αλήθεια προκύπτει από τη έλξη του Θεού στον άνθρωποκαι τη θεοπνευστία)<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν., 272</ref>. Κύριο μέλημά του τελικά αποβαίνει η ηθικολογίαΚατά μια άλλη αιτία διότι πιστεύει πως αν κατορθώσει να δείξει στενή σχέση φιλοσοφίας και εκκλησίας θα επιτύχει ευνοϊκότερη μεταχείριση για τους χριστιανούς όπως οι φιλόσοφοι<ref>Νικ. Τζιράκης, Απολογητές, εξού και απουσιάζουν σελίδα 100</ref>. Απουσιάζουν τα μεγάλα προβλήματα της θεολογίας της εποχής. Αυτά και οι αναφορές στο πρόσωπο του Χριστού, που προφανώς και εμφαίνουν και τα κύρια αίτια σιωπής του έργου του από τους ανθρώπους της εποχής του καθώς των μεταγενεστέρων ερευνητών<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν., 274</ref><ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 583</ref>. Τέλος παρατηρούμε πως ο Αθηναγόρας είναι αρκετά εκλεκτικός στα συγγράμματά του. Στόχο είχε να αποδείξει πως ο χριστιανισμός αποτελούσε συνέχεια του αρχαίου κόσμου και πως η αλήθειά του ήταν τελείωση της προσπάθειας των αρχαίων φιλοσόφων<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν., 274</ref>. Η στάση του απέναντι στη φιλοσοφία είναι διαλλακτική, διαλλακτικότερη από τον [[Ιουστίνος ο Μάρτυς|Ιουστίνο]], αν και αυτή η τόσο φιλική στάση, όπως η αντίστοιχα η ακραία του [[Τατιανός ο Σύρος|Τατιανού]], δε βρήκε παρά λίγους μιμητές στην εκκλησιαστική παράδοση<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν., 275</ref>.
===Πρεσβεία περί χριστιανών===
Η απολογία ''"Πρεσβεία περί Χριστιανών"'' είναι το έργο που συνέγραψε ο Αθηναγόρας προς το ''Μάρκο Αυρήλιο'' και τον γιο του ''Κόμοδο'', όπως λαμβάνουμε από προσφώνηση του έργου<ref>Πρεσβεία περί χριστιανών 18 και 37</ref>. Συνεκτιμώντας το στοιχείο αυτό και πως ο Κόμμοδος υπήρξε συναυκράτορας με τον πατέρα του ''Μάρκο Αυρήλιο'' μεταξύ 176 και 180, η πραγματεία λογικά παραδόθηκε μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 575</ref> και ίσως το 177 από την πληροφορία που λαμβάνουμε<ref>Πρεσβεία περί χριστιανών 1</ref> περί νόμου κατά των χριστιανών, που με βάση κάποιες ασαφείς πηγές συνέβη τότε<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 575</ref>. Η απολογία παραδόθηκε στον αυτοκράτορα, πιθανώς αυτοπροσώπως από τον ίδιο τον Αθηναγόρα<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 575</ref>.
Το έργο αποκαλείται πρεσβεία και με βάση το περιεχόμενό του, όντως είναι. Σκοπός του συγγραφέα δεν είναι να επιτεθεί αλλά να απολογηθεί κατά κακοδοξιών που προσάπτονται στους χριστιανούς και να παρακαλέσει για δικαιοσύνη και ισονομία προς τους χριστιανούς<ref>Πρεσβεία..., 2</ref>. Γραμμένη με ύφος λαμπρό και λογοτεχνικό, με συνέπεια, μεθοδικότητα και ευγένεια θεωρείται η καλύτερη διασωθείσα απολογία του β΄ αιώνος<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 577</ref>. Η απολογία ξεκινά με τον Αθηναγόρα να παραπονείται για τη συμπεριφορά του ρωμαϊκού κράτους απέναντι στους χριστιανούς, καθότι όλες οι θρησκείες στην αυτοκρατορία έχουν το δικαίωμα να τελούν ελεύθερα την πίστη τους, όχι όμως και οι χριστιανοί. Απορεί γιατί διώκονται χωρίς να τελούν αξιόποινες πράξεις και διερωτάται γιατί διώκονται για την πίστη τους και όχι οι φιλόσοφοι<ref>Πρεσβεία... 2</ref>. Στην κατηγορία περί αθεΐας, βρίσκει ευκαιρία με εκτενή αναφορά να διακηρύξει το χριστιανικό μονοθεϊσμό αναιρώντας αυτή την άποψη , λέγοντας χαρακτηριστικά πως η πίστη σε ένα Θεό δεν είναι διαφορετική από την πίστη των φιλοσόφων και των ποιητών από τον ''Ευρυπίδη'' μέχρι και τους ''Στωικούς''. Καταλήγει δε πως η μαρτυρία αυτών δεν είναι σαφής και βέβαιη όπως η μαρτυρία των προφητών οι ποίοι μιλούσαν με θεία έμπνευση. Έτσι οι χριστιανοί δεν πιστεύουν στην [[Κτιστό|κτίση]], αλλά τον Κτίστη αυτής καθώς και πως αντί να μισούν προτιμούν να αγαπούν. Στην κατηγορία περί ηθικών παραπτωμάτων, όπως οιδιπόδειων μίξεων και θυέστειων δείπνων αντιπαραβάλει τα πιστεύω της χριστιανικής κοινότητας όπως την εγκράτεια, την παρθενία, πως ο δεύτερος γάμος θεωρείται "ευπρεπής μοιχεία" και πως οι χριστιανοί συνευρίσκονται ερωτικώς μόνο για λόγους παιδοποιίας. Επειδή μάλιστα έχουν ως σκοπό την αιώνια ζωή καταφρονούν τα αγαθά αυτού του κόσμου. Τέλος κλείνει με την παράκληση να αποδεχτούν οι αυτοκράτορες το αίτημα για δικαιοσύνη και ισονομία στους χριστιανούς, κάτι το οποίο δεικνύει πως οι παραλήπτες αυτοκράτορες, ήσαν γνώστες της τελούμενης αδικίας κατά των χριστιανών<ref>Νικ. Τζιράκης, Απολογητές, σελίδα 94</ref>.
Επιγραμματικά θα μπορούσε να αναφερθεί, πως στο έργο του διαφαίνεται φιλοσοφικός επηρεασμός, αντλώντας στοιχεία από το μέσο πλατωνισμό και τους στωικούς, όπως την ιδέα της αρμονίας περί αποδείξεως υπάρξεως του Θεού<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν., 276</ref>. Πρέπει εδώ να πούμε πως ο Μεθόδιος Ολύμπου στη γραμματεία του χρησιμοποιεί χωρίο από το εν λόγω κείμενο, ενώ ο [[Αθανάσιος Αλεξανδρείας|Μέγας Αθανάσιος]] αργότερα χρησιμοποίησε σιωπηρώς επιχειρήματα στην πραγματεία του ''"Κατά Ειδώλων"''<ref>Κεφάλαια 36 και 37</ref>.
===Περί Αναστάσεως Νεκρών===
Το έργο αποτελεί συναγωγή λογικών και φιλοσοφικών επιχειρημάτων και μαρτυριών προς απόδειξη της αναστάσεως των νεκρών<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν., 276</ref>. Τα επιχειρήματά του δε φαίνονται όμως πειστικά αφού προσπαθεί αν φτάσει σε αυτή χωρίς τη βοήθεια της [[Αγία Γραφή|Γραφής]] ή της [[Ιερά Παράδοση|παραδόσεως]]<ref>ενθ.αν.</ref>. Ουσιαστικά ο Αθηναγόρας χρησιμοποιεί την τελολογική θεωρία του Αριστοτέλη, μέσω της οποίας προσπαθεί να αποδείξει ότι το φαινόμενο της αναστάσεως όντως ευσταθεί με λογικά επιχειρήματα. Έτσι εξετάζει το γεγονός από δύο οπτικές γωνίες, μία κατά πόσο μπορεί να πραγματοποιηθεί κάτι τέτοιο, αλλά και κατά πόσο είναι αναγκαίο<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 579</ref>. Ο ίδιος αναφέρει πως για τον κόσμο κάτι τέτοιο φαίνεται αδύνατο, αλλά για το Θεό τα πάντα είναι δυνατά. Αλλά και η ανάσταση είναι αναγκαία διότι ο άνθρωπος έχει ειδικό προορισμό, ενώ συγκροτείται από [[ψυχή]] και σώμα. Επιχειρηματολογεί πως ούτε οι σπουδαίοι σε αυτή τη ζωή φέρουν τα της αρετής επίχειρα, ούτε οι φαύλοι τα της κακίας γι αυτό θα υπάρξει μέρος που θα αποδοθεί πλήρης δικαιοσύνη κατά τα έργα του καθενός. Τέλος πρέπει να αναφερθεί πως στο έργο αυτό σύμφωνα με τον ''Βarnard'', εντοπίζονται τα πρώτα στοιχεία χριστιανικής ανθρωπολογίας, η οποία μάλιστα δε στηρίζεται σε βιβλικά δεδομένα<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν., 277</ref>.
 
==Η χρήση της φιλοσοφίας στον Αθηναγόρα==
 
Για το έργο του Αθηναγόρα και το ρόλο που έπαιξε η φιλοσοφία έχουν εκφραστεί ποικίλες απόψεις. Έτσι κατά τον ''L. Barnard'' στόχος του Αθηναγόρα ήταν να ''"εκχριστιανίσει τον πλατωνισμό"'' και όχι να ''"εξελληνίσει τον χριστιανισμό"''<ref>L. Barnard, Athenagoras. A study in second century christian apologetic, Paris 1972, page 192</ref>. Κατά τον ''Στ. Παπαδόπουλο'' ο Αθηναγόρας στον Πλάτωνα βρίσκει αλήθεια πραγματική, γι αυτό ενώ συχνά επαναλαμβάνει τον [[Ιουστίνος ο Μάρτυς|Ιουστίνο]], σπάνια χρησιμοποιεί το επιχείρημα περί χριστιανών προ Χριστού<ref>Στ. Παπαδόπουλος, Πατρολογία, Τόμος Α΄, 274</ref>. Στο ίδιο ζήτημα ο ''Ιω. Ζηζιούλας'' αναφέρει πως, ο ίδιος ενώ εκτιμά την ελληνική σκέψη, ουσιαστικά διαφωνεί με τον Πλατωνισμό<ref>Ιω. Ζηζιούλας, Παρ. Νικόλαο Τιζράκης, Απολογητές, σελίδα 88</ref>, ενώ σύμφωνα με τον ''Κ. Νούσκα'' ''"ο Αθηναγόρας γνωρίζει καλώς τας φιλοσοφικάς σχολάς της εποχής του, χρησιμοποιεί δε ιδέας και όρους εξ αυτών δια να αναλύση τα επιχειρήματά του, και απολογηθεί υπέρ της χριστιανικής θρησκείας εξαρτώμενος ιδιαιτέρως εκ της πλατωνικής και στωικής φιλοσοφίας. Εν τούτοις ως φιλόσοφος δεν είναι ούτε πλατωνικός...ούτε στωικός. Είναι μάλλον εκλεκτικός φιλόσοφος"''<ref>Κ. Νούσκας, Ο απολογητής Αθηναγόρας ως φιλόσοφος χριστιανός, 1968, σελίδα 173-174</ref>. Καταβάλλει μάλιστα μεγάλη προσπάθεια να συμφιλιώσει χριστιανισμό και φιλοσοφία σε ευρύτερη κλίμακα από ότι οι προηγούμενοι συγγραφείς<ref>ενθ.αν., 362</ref>. Έτσι θα λέγαμε πως στο έργο του διαφαίνεται φιλοσοφικός επηρεασμός, αντλώντας στοιχεία από το μέσο πλατωνισμό και τους στωικούς, όπως την ιδέα της αρμονίας περί αποδείξεως υπάρξεως του Θεού<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν., 276</ref>. Ο ίδιος προβαίνει σε μία τέτοια κίνηση στην ''"προσπάθειά του να βρίσκεται πλησιέστερα στους φιλοσόφους, ...[διότι] επιθυμεί να επηρεάσει υπέρ της νέας πίστεως με οικείο σε αυτούς [εθνικούς] λόγο και ανάλογα επιχειρήματα"''<ref>Νικ. Τζιράκης, ενθ.αν., 101</ref>. Γι αυτό άλλωστε ο Αθηναγόρας διαφοροποιείται ουσιαστικά από ποιητές και φιλοσόφους, αφού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει αυτοί επέβαλλαν στοχαστικώς τις απόψεις τους, ενώ οι προφήτες δια της [[Θεία Αποκάλυψη|αποκαλύψεως]] του Θεού<ref>Ν. Τζιράκης, ενθ.αν., 100</ref>. Τελικά αυτός ο επηρεασμός είναι μόνο εξωτερικός κάτι που διαφαίνεται από τη διατύπωση της άψογης τριαδολογίας του<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 582</ref>, σε μία περίοδο μάλιστα που η διδασκαλία περί τριάδος δεν είχε λεκτικά καθοριστεί<ref>Νικ. Τιζράκης, ενθ.αν., 129</ref>.
==Θεολογία==
 
Η θεολογία του Αθηναγόρα όπως εκφράζεται μέσα από το έργο του ''"Πρεσβεία περί Χριστιανών"'', έχει επιγραμματικό χαρακτήρα<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν., 275</ref>. Ορίζει τη θεολογία ως λόγο περί [[Θεός Πατήρ|Θεού Πατρός]], Υιού και [[Άγιο Πνεύμα|Αγίου Πνεύματος]], ενώ προωθεί την άποψη ότι οι προφήτες ομιλούσαν κινούμενοι από θείο πνεύμα<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν., 275</ref>. Παράλληλα με το θεολογικό λόγο, ευρίσκει και φυσικό λόγο, εξ ου και από μερικούς θεολόγους χαρακτηρίζεται ως πρόδρομος της φυσικής θεολογίας<ref>ενθ.αν.</ref>. Σε ότι αφορά την τριαδολογία του, χαρακτηρίζεται ως αξιόλογη και άψογη<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 582</ref>, χωρίς να ξεπερνά την εποχή της<ref>Στ. Παπαδόπουλος, ενθ.αν.</ref>, ενώ το θεματολογικό οπλοστάσιό του το αντλεί από τους υπόλοιπους απολογητές<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 581</ref>.
 
Στο έργο του κυριαρχεί η μονοθεΐα, που κατά τον ίδιο έτειναν ποιητές και φιλόσοφοι<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 581</ref>. Ο Θεός είναι ενιαίος, αγέννητος, ανώνυμος, αΐδιος, αόρατος, απαθής και εμφανίζεται στην κτίση την οποία αρμονικά κινεί<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 582</ref>. Για να τον περιγράψει φαίνεται να λαμβάνει όρους από τον Μέσο Πλατωνισμό, προσεκτικά όμως ώστε να μην αλλοιώνεται η χριστιανική εικόνα του Θεού<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 581</ref>. Ο Υιός και Λόγος του Θεού είναι έννοιες ταυτόσημες, ενώ το Άγιο Πνεύμα είναι ενοποιός δύναμη Πατρός και Υιού<ref>Κων. Σκουτέρης, Ιστορία των Δογμάτων, Τόμος Α΄, σελίδα 241</ref>. Ο Αθηναγόρας πάντα αγωνίζεται να καταδείξει την άρρηκτη ενότητα του Θεού<ref>Κων. Σκουτέρης, Ιστορία των Δογμάτων, Τόμος Α΄, σελίδα 241</ref>, γι αυτό και χαρακτηρίζει τον Υιό, ως Νου και Λόγο του Πατρός<ref>Πρεσβεία... 10</ref>. Όμως και το Άγιο Πνεύμα αντίστοιχα συνδέεται με τον Πατέρα και τον Υιό με μία ακατάλυτη ενότητα<ref>Πρεσβεία... 24</ref>. Η [[Αγία Τριάδα]] κατά τον Αθηναγόρα δεν είναι μόνο ακατάλυτη, αλλά διαχωρίζεται και σε τρία πρόσωπα έτσι ώστε ''"εν τη ενώσει δύναμις και εν τη τάξη διαίρεσις"''<ref>Πρεσβεία... 10</ref>. Ο Λόγος είναι πρώτο γέννημα αΐδιο και όχι κτίσμα αφού προήλθε ''"ουχ ως γεννόμενον"'', ενώ ήταν και ''"νους αΐδιος ων, είχεν εν εαυτό τον Λόγον, αΐδίως λογικός ων"''<ref>Πρεσβεία... 10</ref>. Ο Αθηναγόρας όπως και υπόλοιποι απολογητές χρησιμοποιεί την έννοια του ενδιαθέτου και προφορικού Λόγου,αν και δε χρησιμοποιούνται οι γνωστοί στωικοί όροι στη περίπτωσή του. Η θεολογία του Αθηναγόρος πέραν των λεχθέντων εκτιμάται επιπρόσθετα καθώς δεν υπάρχει κανένας υπαινιγμός περί υποταγής του Λόγου, αλλά αντιθέτως τονίζεται η ισότητα των δύο προσώπων<ref>Κων. Σκουτέρης, ενθ.αν., 243</ref>.
 
Λαμβάνοντας αφορμή από το σύγγραμμά του περί ανθρωπολογίας ο Αθηναγόρας τόνιζε ιδιαίτερα το αυθαίρετο της ψυχής. Η ψυχή λέγει χαρακτηριστικά άλλοτε έλκεται από τα είδωλα, άλλοτε από την ύλη παρασύροντας και το σώμα<ref>Πρεσβεία... 23</ref>. Δέχεται την αθανασία της ψυχής και πως το σώμα είναι σύζυγος ενός οικείου πνευματικού στοιχείου και άρα αγαθό<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 583</ref>.
 
Εν κατακλείδι θα λέγαμε πως ο Αθηναγόρας καταγράφει τη θεολογική του διδασκαλία στο μέτρο που αυτή προσφέρεται να πείσει τους καλής προθέσεως διανοούμενους εθνικούς, εξού και η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι προσαρμοσμένη στα δεδομένα των αποδεκτών των λόγων του<ref>Κων. Σκουτέρης, ενθ.αν., 243</ref>. Τελικώς όμως με το ευαίσθητο θεολογικό του κριτήριο πέτυχε ''"να δώση ακριβείς διατυπώσεις εις καίρια προβλήματα της πίστεως, όπως είναι το τριαδικόν"''<ref>Παν. Χρήστου, ενθ.αν., 583</ref>.
==Υποσημειώσεις==
[[κατηγορία:απολογητές|Α]]
[[κατηγορία:Εκκλησιαστικοί Συγγραφείς|Α]]
[[Κατηγορία:2ος αιώνας|Α]]
1.166
επεξεργασίες

Μενού πλοήγησης