Άγιο Πνεύμα
Το Άγιο Πνεύμα είναι το τρίτο πρόσωπο της Θεότητας, το οποίο εκπορεύεται εκ του Πατρός. Είναι ομοούσιο με τα πρόσωπα του Πατρός και του Υιού στην Αγία Τριάδα και κατά το Σύμβολο της Πίστεως «συνπροσκυνείται και συνδοξάζεται» με τον Πατέρα και με τον Υιό, ίσο κατά τη λατρεία και την τιμή. Το Άγιο Πνεύμα εμφανίζεται στην Καινή Διαθήκη εξ αρχής να μεταδίδει υπερφυσικά χαρίσματα, υποδηλώνοντας πως το Πνεύμα είναι προσωπικός παράγοντας Θείας δυνάμεως, ιδίως δε όταν υπό του Ιησού Χριστού ματρυρείται πως η βλασφημία προς Αυτό, αποτελεί μη ασυγχώρητο αμάρτημα. Ταυτόχρονα στα χωρία της Αγίας Γραφής αποκαλείται ως «Παράκλητος»[1], ο οποίος θα έλθει να αντικαταστήσει εν πάσι παρά τοις μαθηταίς, τον απερχόμενο ήδη Κύριο.
«Στις επιστολές του Πέτρου το Άγιο Πνεύμα παρουσιάζεται να ερευνά τα βάθη του θεού, ως διαιρούν και ενεργούν πάντα τα χαρίσματα, ως οικούν εν υμίν δύναμιν και έχων αυτού ναό τα σώματα ημών, αναγεννών ημάς και ως λαλούν δια των προφητών και των θεοπνεύστων ανδρών»[2]. Πρέπει να τονιστεί πως η διδασκαλία περί του Αγίου Πνεύματος κηρύχθηκε από την εκκλησία από τα αποστολικά ακόμα έτη, αλλά έλαβε οριστική διατύπωση κατά την εποχή της Α΄ και Β΄ Οικουμενικής Συνόδου, όταν και είχαν ανακύψει οι αμφισβητήσεις περί της Θεότητας του Αγίου Πνεύματος, υπό των πνευματομάχων, ιδίως δε των Ανομοίων και των Μακεδονιανών.
Η σχέση του Αγίου Πνεύματος με τον Πατέρα και τον Υιό
Το Άγιο Πνεύμα "εκπορεύεται αϊδίως εκ του Πατρός"[3] δηλαδή εκτός χρόνου, και αποστέλλεται από τον Υιό εν χρόνω "εις τον κόσμον, τελειούν το έργον της απολυτρώσεως, ως ρητώς είρηται εν Ιωάνν. 15:26"[4]. Σύμφωνα με την Ορθόδοξη Εκκλησία, μόνο "ο Πατήρ αιτία εστί...του Πνεύματος"[5], και όχι και ο Υιός, όπως δογμάτισαν οι Ρωμαιοκαθολικοί με το Φιλιόκβε. "Είνε προφανές, ότι το δι' Υιού οι Πατέρες ...δεν δύνανται να εννοώσιν, ως εννοούσιν αυτό οι Λατίνοι"[6].
Το Άγιο Πνεύμα έχει την αιτιακή αρχή του στον Πατέρα, με διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι ο Υιός. Γι' αυτό άλλωστε λέμε ότι ο Υιός γεννάται προαιωνίως, ενώ το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται προαιωνίως εκ του Πατρός. Δεν είναι λοιπόν "αδελφό" πρόσωπο με τον Υιό, γι' αυτό λέμε ότι ο Υιός είναι Μονογεννής του Πατρός.
Ο ρόλος του Υιού στην ύπαρξη του Αγίου Πνεύματος δεν είναι σχέση αιτίας, αλλά συγκατάθεσης. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης διευκρινίζει αυτή τη σχεση, με την εξής διάκριση: Η διαφορά Υιού και Πνεύματος ως προς την εμφάνιση στην ύπαρξη, στην έλευση, στην ύπαρξη αυτών των δύο, είναι ότι ο μεν Υιός προέρχεται προσεχώς (δηλαδή άμεσα) εκ του Πατρός, εκ του αιτίου, το δε Πνεύμα προέρχεται δι’ Εκείνου που προέρχεται προσεχώς, δηλαδή δια του Υιού. Και λέει ότι «Έτσι κατά αυτόν τον τρόπο, η μεσιτεία, η μεσολάβηση του Υιού στη θεία ζωή, στη θεία ύπαρξη διαφυλάττει την ιδιότητά Του ως Μονογενούς». Για να παραμείνει ο Υιός ως ο Μονογενής, πρέπει να Του αναγνωρίσουμε αυτό το «προσεχώς», διότι αλλιώς θα είχαμε δύο Υιούς κατά κάποιο τρόπο. Ενώ λέει η φυσική, η ουσιώδης σχέση του Πνεύματος προς τον Πατέρα δεν καταργείται, διότι στον Υιό υπάρχει όλη η θεία φύση και συνεπώς, ως προς τη φύση, κοινωνεί με τον Πατέρα και το Πνεύμα, ερχόμενο στην ύπαρξη δια της μεσολαβήσεως του Υιού. Αυτό δεν έχει σχέση με το Filioque στο επίπεδο της αϊδίου υπάρξεως του Θεού, γιατί τόσο ο Υιός όσο και το Πνεύμα δεν είναι αίτια. Δηλαδή, ενώ ο Υιός μπορεί κατά κάποιο τρόπο να μεσολαβεί στο να έρθει στην ύπαρξη το Άγιο Πνεύμα, αυτό δεν κάνει τον Υιό αίτιο του Πνεύματος. Το αίτιο παραμένει ΜΟΝΟ ο Πατήρ.
Η διευκρίνιση αυτή, διατηρεί την αρχή, τη βασική Χριστιανική πίστη, ότι μόνο ο Πατήρ είναι ο αίτιος και ότι ο Υιός με κανένα τρόπο δεν μπορεί να νοηθεί ως συναίτιος της υπάρξεως του Πνεύματος.
Αγιογραφικά εδάφια που δείχνουν ότι το Άγιο Πνεύμα είναι πρόσωπο
Στη συνέχεια, παρατίθενται δειγματοληπτικά μερικά χωρία που δείχνουν ότι το Άγιο Πνεύμα είναι προσωπο:
Ιωάννης 14/ιδ΄ 26: "Ο δε Παράκλητος, το Πνεύμα το ΄Αγιον ό πέμψει ο Πατήρ εν τω ονόματί μου, Εκείνος υμάς διδάξει πάντα και υπομνήσει υμάς πάντα ά είπον υμίν".
Σύμφωνα με το εδάφιο αυτό, το Άγιο Πνεύμα διδάσκει, θυμίζει, και επιπλέον βοηθεί, καθώς είναι "Παράκλητος", δηλαδή: "Βοηθός". Πολύ σημαντικό είναι το ότι αναφέρεται ως: "Εκείνος", μια λέξη που μόνο σε πρόσωπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί, όπως κάθε ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ.
Ιωάννης 16/ις΄ 13,14: "Όταν δε έλθη Εκείνος, το Πνεύμα τής αληθείας, οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν. Ου γαρ λαλήσει αφ' εαυτού, αλλ’ όσα αν ακούση λαλήσει και τα ερχόμενα αναγγελεί υμίν. Εκείνος εμέ δοξάσει, ότι εκ τού εμού λήψεται και αναγγελεί υμίν".
Και πάλι εδώ το Άγιο Πνεύμα, αναφέρεται ως πρόσωπο με το: "Εκείνος", και επίσης "οδηγεί", "λαλεί", "αναγγέλει", "δοξάζει" και "λαμβάνει". Είναι πολύ ενδιαφέρον επίσης, το ότι αναφέρεται να έχει: "εαυτό" ("ου λαλήσει αφ' εαυτού"). Και κάτι που έχει "εαυτό", είναι Πρόσωπο!
Πράξεις 8/η΄ 29: "Είπεν δε το Πνεύμα τω Φιλίππω: ΄΄πρόσελθε και κολλήθητι τω άρματι τούτω΄΄".
Το Άγιο Πνεύμα "μιλάει" και διατάζει.
Πράξεις 13/ιγ΄ 1 - 3: ΄΄Ήσαν δε εν Αντιοχεία κατά την ούσαν εκκλησίαν προφήται και διδάσκαλοι ό τε Βαρναβάς και Συμεών ο καλούμενος Νίγερ και Λούκιος ο Κυρηναίος, Μαναήν τε Ηρώδου τού τετράρχου σύντροφος, και Σαύλος. Λειτουργούντων δε αυτών τω Κυρίω και νηστευόντων, είπεν το Πνεύμα το Άγιον: "Αφορίσατε δή μοι τον Βαρναβάν και Σαύλον εις το έργον ό προσκέκλημαι αυτούς". Τότε νηστεύσαντες, και προσευξάμενοι και επιθέντες τας χείρας αυτοίς απέλυσαν΄΄.
Και εδώ το Άγιο Πνεύμα "μιλάει", "προσκαλεί", και λέει: "αφορίστε για ΕΜΕΝΑ τον Βαρνάβα". Δηλαδή τι παραπάνω πρέπει να πει για να καταλάβει κάποιος ότι είναι "πρόσωπο";
Πράξεις 15/ιε΄ 28: "Έδοξεν γαρ τω Αγίω Πνεύματι και ημίν, μηδέν πλέον επιτίθεσθαι υμίν βάρος, πλην τών επαναγκές τούτων".
Επίσης "δοκεί", δηλαδή "έχει γνώμη". Δεν είναι πρόσωπο;
Ρωμαίους 8/η΄ 26,27: "Ωσαύτως δε και το Πνεύμα συναντιλαμβάνεται ταις ασθενείαις ημών, το γαρ τι προσευξόμεθα καθό δει ουκ οίδαμεν, αλλ’ αυτό το Πνεύμα υπερεντυγχάνει υπέρ ημών στεναγμοίς αλαλήτοις. Ο δε ερευνών τας καρδίας, οίδεν τι το φρόνημα του Πνεύματος, ότι κατά Θεόν εντυγχάνει υπέρ αγίων".
Εντυγχάνει, σημαίνει: "ικετεύει", προσεύχεται θερμά. Πώς προσεύχεται μία δύναμη; Όλα αυτά είναι χαρακτηριστικά προσώπου. Πώς μπορεί να αντιληφθεί, να στενάξει, ή να έχει φρόνημα μια δύναμη;
Α΄ Κορινθίους 2/β΄ 10, 11: "Ημίν δε ο Θεός απεκάλυψεν δια του Πνεύματος Αυτού, το γαρ Πνεύμα πάντα ερευνά και τα βάθη του Θεού. Τις γαρ οίδεν ανθρώπων τα τού ανθρώπου ει μη το πνεύμα του ανθρώπου το εν αυτώ; Ούτως και τα τού Θεού, ουδείς οίδεν ει μη το Πνεύμα τού Θεού".
Το Άγιο Πνεύμα "ερευνά", και "γνωρίζει" (οίδεν).
Α΄ Κορινθίους 12/ιβ΄ 11: "Πάντα δε ταύτα ενεργεί το εν και το αυτό Πνεύμα, διαιρούν ιδία εκάστω καθώς βούλεται".
"Ενεργεί", "διαιρεί", και "ΒΟΥΛΕΤΑΙ". Όμως αν είναι δύναμη, δεν μπορεί να έχει ΒΟΥΛΗΣΗ.
Εφεσίους 4/δ΄ 30: "Και μη λυπείτε το Πνεύμα το Άγιον του Θεού, εν ω εσφραγίσθητε εις ημέραν απολυτρώσεως".
Επίσης, το Άγιο Πνεύμα ΛΥΠΑΤΑΙ. Δεν μπορεί μια δύναμη να λυπάται!
Υποσημειώσεις
- ↑ Ιωάννης 14/ιδ΄ 26
- ↑ Δογματική, Π.Ν.Τρεμπέλα, σελίς 245
- ↑ Άγιος Νεκτάριος, Ορθόδοξος Ιερά Κατήχησις, 4η έκδ., εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 2001 (c1899), σελ. 85.
- ↑ Ανδρούτσος Χρήστος, Δογματική της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, Αστήρ, Αθήνα1956 (c1907), σελ. 83.
- ↑ Άγιος Νεκτάριος, ό.π..
- ↑ Ανδρούτσος, ό.π..
