Μάξιμος ο Ομολογητής

Από OrthodoxWiki
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Ο Μάξιμος Ομολογητής (580 Κωνσταντινούπολη - 662 Λαζική, Πόντος) αποτελεί μία από τις σημαντικότερες εκκλησιαστικές[1] και ιστορικές προσωπικότητες της βυζαντινής περιόδου. Έδρασε κατά τον 7ο αιώνα όντας γόνος ευκατάστατης οικογένειας της Κωνσταντινούπολης, με υψηλή κατάρτιση και μόρφωση, όπου διετέλεσε στέλεχος υψηλά ιστάμενων κρατικών διοικητικών θέσεων, τις οποίες τελικώς τις εγκατάλειψε για να μονάσει. Ως μοναχός υπήρξε η κεντρική προσωπικότητα που πρωτοστάτησε στην εκκλησιαστική έριδα του μονοθελητισμού, η οποία είχε σαφείς πολιτικές, πολιτειακές και γεωπολιτικές προεκτάσεις[2]. Η θεολογία του, υπήρξε ο πυρήνας της αντίδρασης στις βασιλικές επιδιώξεις για ένα θεολογικό συμβιβασμό μεταξύ ορθοδόξων καθολικών και μονοφυσιτών[3], οι οποίοι κατά βάση διέμεναν στις νότιες και ανατολικές περιοχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και είχαν αποσχιστικές τάσεις. Η θεολογία του αναπτύχθηκε στη βάση των προηγούμενων Οικουμενικών συνόδων, όπου τελικά και επεκράτησε, αναδεικνύοντας τον ως την εξέχουσα εκκλησιαστική προσωπικότητα της εποχής του και οδηγώντας στο προσωπικό του μαρτύριο και την εξορία, όπου τελικά τον βρήκε και ο θάνατος σε ηλικία 82 ετών. Το θεολογικό, φιλοσοφικό και συγγραφικό του έργο σήμερα εκτιμάται για την αρτιότητα και την πληρότητά του, ως ένα εξαίσιο δείγμα υψηλής θεολογίας με σημαντική χρήση νεοπλατωνικών όρων και φιλοσοφικών μεθόδων, που δεν αφήνει ασυγκίνητους για την ποιότητά του, τους σημαντικότερους θεολόγους, ερευνητές και φιλοσόφους της εποχής μας.

Ο Μάξιμος συναριθμείτε στους Αγίους της Ορθόδοξης Εκκλησίας και εορτάζεται 21 Ιανουαρίου, ενώ αποκαλείται Ομολογητής, διότι υπέφερε μαρτύριο για την πίστη του, αλλά δεν παρέδωσε τη ζωή του, υπό το καθεστώς του μαρτυρίου.

Μάξιμος ο Ομολογητής
Maximus.jpg
Ο άγιος Μάξιμος
Γέννηση 580 μ.Χ. Κωνσταντινούπολη
Κοίμηση 662 μ.Χ. Λαζική, Πόντος
Εορτασμός 21 Ιανουαρίου
Σημαντικές ημερομηνίες
Τίτλος Μοναχός, Ομολογητής


Ο βίος του

Νεανικά χρόνια και πρώιμος μοναστικός βίος

Λίγα πράγματα είναι γνωστά για τον βίο του Μάξιμου κατά την νεανική περίοδο της ζωή του. Τις πληροφορίες για το βίο του τις αντλούμε κατά βάση από ένα ανώνυμο βιογράφο του καθώς και από χειρόγραφα που σκιαγραφούν σημαντικές ιστορικές πτυχές της εποχής του, στις οποίες ενεπλάκη. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 580μ.Χ. και υπήρξε γόνος επιφανούς[4] ίσως δε και αριστοκρατικής οικογένειας[5]. Η οικογένειά του φέρεται να είχε σχέσεις με την αυτοκρατορική αυλή και επίσης φέρεται να του παρείχε σπουδαία εγκύκλια[6] και θεολογική παιδεία[7]. Σύντομα ο ίδιος διακρίθηκε για τις ικανότητες του και έτσι ανήλθε στην τιμητική κρατική διοικητική θέση του πρώτου υπογραφέα[8], πλησίον του Αυτοκράτορα Ηράκλειου. Από την εποχή αυτή η προσωπικότητα το Μαξίμου διακρίνεται για την σύνεσή της και την ικανότητα να λαμβάνει αποφασιστικές και γρήγορες αποφάσεις[9]. Το κλίμα όμως του παλατιού όσο και των διοικητικών καθηκόντων, φαίνεται πως τελικά δε τον γοήτευσε και στράφηκε προς το μοναχικό βίο.

Εκάρη μοναχός στη μονή της Χρυσουπόλεως[10], στην ασιατική πλευρά της Κωνσταντινουπόλεως, κοντά στο φιλοσοφικό και πνευματικό κέντρο της εποχής, την Χαλκηδόνα. Εκεί δεν επιζήτησε κάποιο ιερατικό βαθμό, ενώ δεν είναι βέβαιο και αν ανήλθε στην θέση του ηγουμένου[11]. Παρέμεινε στο μοναστήρι περί τα 10 έτη, διακρινόμενος για το ασκητικό του φρόνημα όπως μαθαίνουμε από τις περιγραφές των ασκητικών επιδόσεών του[12] καθώς και για το πνεύμα του και τη σοφία του ανάμεσα στους μοναχούς. Συντεταγμένο συγγραφικό έργο αυτή την εποχή δεν έχουμε[13], παρατηρώντας όμως την επιστολογραφία του και ιδίως με τον Ιωάννη Κουβικουλάριο, αντιλαμβανόμαστε πως δεν εξέλειπαν οι επαφές με την Αυλή αυτή την περίοδο[14]. Κατά το 624 υποχρεώνεται να μετακινηθεί από το μοναστήρι, εξ αιτίας των Περσικών επιδρομών. Η περιπλάνησή του θα κρατήσει αρκετά χρόνια μέχρι να φτάσει στη Ρώμη όπου θα οργανώσει το συντεταγμένο αγώνα κατά του μονοθελητισμού. Έτσι θα περάσει από την Κύζικο, την Κρήτη, την Κύπρο, ίσως την Αλεξάνδρεια και την Καρθαγένη και σε όλο αυτό το διάστημα θα γνωρίσει και θα μελετήσει σε βάθος τη θεολογία του μονοθελητισμού η οποία προσπαθεί να επιβληθεί στην Ορθόδοξη Καθολική εκκλησία, με βασιλικό επικάλυμμα.

Ρώμη και αντίδραση στον μονοθελητισμό

Το ιστορικό πλαίσιο

Κατά τα τέλη του 6ου αιώνα το βυζαντινό κράτος βρισκόταν σε δυσχερή γεωπολιτική θέση. Οι επιθέσεις των Περσών καθώς και η διαρκώς αυξανόμενη άνοδος τον Αράβων, είχε θέσει σε κίνδυνο ζωτικά τμήματα της Αυτοκρατορίας. Συνάμα σημαντικές διασπαστικές τάσεις προέρχονταν από το εσωτερικό, καθώς η μονοφυσιτική έριδα είχε αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια του μίσους ισχυρής πλειοψηφίας κατοίκων των νότιων και ανατολικών επαρχιών σε βάρος της κεντρικής διοίκησης του κράτους[15]. Μία σειρά αυτοκρατόρων από τον Ιουστινιανό και μετά αντιλαμβάνονται πως ο προσεταιρισμός των αραβικών λαών θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση των κεκτημένων του κράτους, συνάμα με την εκκλησιαστική επανένωση με τους μονοφυσίτες, με αποτέλεσμα τη χρήση της εκκλησιαστικής πολιτικής ως μέσο για την επίτευξη αυτού του σκοπού[16]. Άλλωστε το μίσος αυτό υποδαυλιζόταν περισσότερο από την κρατική στήριξη στις αποφάσεις της Δ' Οικουμενικής Συνόδου. Οι περιοχές της Συρίας, της Παλαιστίνης και της Αιγύπτου, ήταν και οι περιοχές οι οποίες είχαν περισσότερο αγκαλιάσει το μονοφυσιτισμό, ενώ παράλληλα ήσαν και οι περιοχές που είχαν πληγεί περισσότερο από τις αποφάσεις της κεντρικής διοίκησης του κράτους και των επιδρομών. Αυτό είχε επιφέρει αυξανόμενη δυσφορία, σε σημείο οι Περσικές ή αραβικές επιθέσεις στις περιοχές αυτές να αντιμετωπίζονται είτε με απάθεια από την τοπικό πληθυσμό, είτε σε άλλες περιπτώσεις παρέχοντας στήριξη προς τους αντίστοιχους μονοφυσίτες ηγέτεςΣφάλμα παραπομπής: Λείπει η ετικέτα κλεισίματος </ref> για την ετικέτα <ref>, παρακάμπτοντας τρόπον τινά το ζήτημα της ένωσης των φύσεων το οποίο προσδιοριζόταν από τη διασάφηση αυτή, καθώς βρισκόταν στο προσκήνιο, ένεκα του όρου της Χαλκηδόνας.

Δια μέσου της χρόνιας διαρκούς διπλωματικής προσπάθειας του πατριάρχη Σεργίου, η λεγόμενη "έκθεση" γίνεται το πλαίσιο διαπραγμάτευσης με τους μονοφυσίτες και μάλιστα επιτυγχάνεται σύγκλιση με τους μετριοπαθείς μονοφυσίτες της Αιγύπτου, Θεοδοσιανούς (630), επικυρώνοντάς τη με συνοδική απόφαση (την επονομαζόμενη "Ψήφο")[17]. Ο Σέργιος, ο οποίος βρίσκεται σε αγαστή συνεργασία με τον Ηράκλειο, επιτυγχάνει μία ακόμα διπλωματική επιτυχία, καθώς πείθει πλέον πέραν των Αλεξανδρείας, Ιεροσολύμων και Αντιοχείας και τον Ονώριο Ρώμης, φροντίζοντας να ξεπεράσει το σκόπελο του μονοενεργητισμού του οποίου υπήρξε υπέρμαχος και στην ουσία προωθώντας την έννοια της μίας θελήσεως στην υπόσταση του Λόγου[18] (ο μονοθελητισμός, δεν προϋπέθετε πάντοτε το μονοθελητισμό). Τα 5 πατριαρχεία πλέον βρίσκονται σε συμφωνία και υπό την Κωνσταντινουπολίτικη ενδημούσα σύνοδο (638) παρά τις έντονες διαφωνίες που είχαν εν τω μεταξύ εκφραστεί από τον Σωφρόνιο Ιεροσολύμων[19], ο οποίος είχε πεθάνει, επικυρώνεται ως κρατικό διάταγμα. Ο θάνατος όμως των πατριαρχών Ιεροσολύμων, Κωνσταντινουπόλεως και Ρώμης παράλληλα με την απώλεια των επαρχιών, αρχικώς έστρεψε την αυτοκρατορική προσοχή σε άλλα σημεία, με αποτέλεσμα η υποβόσκουσα εκκλησιαστική τάση της θεολογίας των δύο θελήσεων να αντιδράσει και να έλθει δυναμικά στο προσκήνιο.

Η αντίδραση και ο ρόλος του Μάξιμου

Ο Μάξιμος τελικά οδηγείται στη Ρώμη όπου διείδε πρόσφορο έδαφος για τον αγώνα ενάντια στην κακοδοξία[20].

Η θεολογία του

Το συγγραφικό του έργο

Αναφορές

  1. Κατα τον Andrew Louth στο σχετικό βιβλίο του για τον Μάξιμο Ομολογητή τον χαρακτηρίζει ως τον σπουδαιότερο θεολόγο της Βυζαντινής περιόδου [1]
  2. Γ. Φλορόφσκι, Οι Βυζαντινοί...αιώνα, σελ. 332
  3. Νίκος Ματσούκας, Κόσμος...Μάξιμο Ομολογητή,σελ 20-21
  4. Γ.Φλορόφσκι, ο.π., σελ. 327
  5. Νίκος Ματσούκας, ο.π., σελ. 17
  6. Γ.Φλορόφσκι, ο.π., σελ. 327: "αυτό σημαίνει ότι η εκπαίδευσή του θα διήρκησε απο το 6ο ή 7ο έτος της ηλικίας τους εως το 21ο και περιελάμβανε γραμματική, κλασσική φιλολογία, ρητορική και φιλοσοφία (συμπεριλαμβανομένων αριθμητικής, μουσικής, γεωμετρίας, αστρονομίας, μουσικής, ηθικής, δογματικής, μεταφυσικής) και επίσης πρέπει να συμπεριελάμβανε την πρώτη επαφή με τον Αριστοτέλη και τους νεοπλατωνικούς (μέσω υπομνημάτων του Πρόκλου και του Ιάμβλιχου)"
  7. Νίκος Ματσούκας, ο.π., σελ. 17
  8. Εις τον βίον και άθλησιν του οσίου Πατρός Ομολογητού Μαξίμου PG 90, 72 A
  9. Γ.Φλορόφσκι, ο.π., σελ. 329
  10. Γ.Φλορόφσκι, ο.π., σελ. 328
  11. Γ.Φλορόφσκι, ο.π., σελ. 327
  12. PG 90, 72
  13. Νίκος Ματσούκας, ο.π., σελ. 18
  14. Νίκος Ματσούκας, ο.π., σελ. 17
  15. Βλ. Φειδάς, Εκκλ. Ιστορία, Α', σελ. 731
  16. Ν. Ματσούκας, ο.π., σελ. 15
  17. Βλ. Φειδάς, Εκκλ. Ιστορία, Α', σελ. 734
  18. Βλ. Φειδάς, Εκκλ. Ιστορία, Α', σελ. 735
  19. Ν. Ματσούκας, ο.π., σελ. 16
  20. Εις τον βίον και άθλησιν του οσίου Πατρός Ομολογητού Μαξίμου PG 90, 76 A

Βιβλιογραφία

  • Νίκος Ματσούκας, "Κόσμος, Κοινωνία, Άνθρωπος κατά το Μάξιμο Ομολογητή", Γρηγόρης, Αθήνα 1980.
  • Γεώργιος Φλορόφσκι, "Οι Βυζαντινοί πατέρες του 6ου-7ου-8ου αιώνα", Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2007.
  • Βλάσσιος Φειδάς, Εκκλησιαστική Ιστορία τ. Α', Διήγηση, Αθήνα 2002.
  • Παναγιώτης Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, τ. Ε', Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη,
  • Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία τ. Γ',
  • ΘΗΕ,