Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων του "Κοσμάς ο Αιτωλός"

Από OrthodoxWiki
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση
(Το ποιμαντικό του έργο)
Γραμμή 1: Γραμμή 1:
==Καταγωγή και μόρφωση==
+
==Ο βίος του==
 +
===Καταγωγή και μόρφωση===
 
Το κατά κόσμον όνομα του ''Κοσμά του Αιτωλού'' ήταν ''Κώνστας'', ενώ σχετικά με το επώνυμό του και πότε γεννήθηκε δεν είναι με ακρίβεια γνωστό. Για τον τόπο γεννήσεώς του υπάρχει διχογνωμία, μεταξύ των χωριών ''Μέγα Δένδρο''<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 201</ref> και ''Ταξιάρχης''<ref>Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 15</ref><ref>Φάνη Μιχαλόπουλου, Κοσμάς ο Αιτωλός, Αθήνα 1940, σελίς 29</ref>, τα οποία βρίσκονται κοντά στο ''Θέρμο'' στην περιοχή της ''Αιτωλίας''. Από τις μαρτυρίες αυτές μάλλον πιο αξιόπιστη πρέπει να θεωρηθεί η πρώτη, αφού ο [[Νικόδημος ο Αγιορείτης]] και πιο σύγχρονος του ''Κοσμά του Αιτωλού'' είναι και αυτήκοος μάρτυρας κατά δήλωσή του<ref>Ιωάννη Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία, Ακρίτας, Αθήνα 2007, σελίς 230</ref>. Ως πιθανότερη ημερομηνία γέννησης δεχόμαστε το έτος 1714, από έμμεση μαρτυρία του ''Αγίου Νικοδήμου'', αφού αναφέρει πως εκοιμήθη σε ηλικία 65 ετών<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 202</ref>, χωρίς να απορρίπτονται και οι απόψεις των ''Σ. Παπακυριακού''<ref>Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 16-17</ref> και ''Κ.Σ. Κώνστα''<ref>Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, Αθήνα 1973, σελίς 37</ref>, που αναφέρουν ως πιθανά έτη το 1700 και 1707 αντίστοιχα.
 
Το κατά κόσμον όνομα του ''Κοσμά του Αιτωλού'' ήταν ''Κώνστας'', ενώ σχετικά με το επώνυμό του και πότε γεννήθηκε δεν είναι με ακρίβεια γνωστό. Για τον τόπο γεννήσεώς του υπάρχει διχογνωμία, μεταξύ των χωριών ''Μέγα Δένδρο''<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 201</ref> και ''Ταξιάρχης''<ref>Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 15</ref><ref>Φάνη Μιχαλόπουλου, Κοσμάς ο Αιτωλός, Αθήνα 1940, σελίς 29</ref>, τα οποία βρίσκονται κοντά στο ''Θέρμο'' στην περιοχή της ''Αιτωλίας''. Από τις μαρτυρίες αυτές μάλλον πιο αξιόπιστη πρέπει να θεωρηθεί η πρώτη, αφού ο [[Νικόδημος ο Αγιορείτης]] και πιο σύγχρονος του ''Κοσμά του Αιτωλού'' είναι και αυτήκοος μάρτυρας κατά δήλωσή του<ref>Ιωάννη Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία, Ακρίτας, Αθήνα 2007, σελίς 230</ref>. Ως πιθανότερη ημερομηνία γέννησης δεχόμαστε το έτος 1714, από έμμεση μαρτυρία του ''Αγίου Νικοδήμου'', αφού αναφέρει πως εκοιμήθη σε ηλικία 65 ετών<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 202</ref>, χωρίς να απορρίπτονται και οι απόψεις των ''Σ. Παπακυριακού''<ref>Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 16-17</ref> και ''Κ.Σ. Κώνστα''<ref>Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, Αθήνα 1973, σελίς 37</ref>, που αναφέρουν ως πιθανά έτη το 1700 και 1707 αντίστοιχα.
  
 
Στοιχειώδη μόρφωση άρχισε να λαμβάνει από παιδική ηλικία δίπλα στον ιεροδιάκονο ''Γεράσιμο Λούτσικα''<ref>Κ. Σάθα, Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλλαμψάντων Ελλήνων 1453-1821, Αθήνα 1868, σελίς 487</ref>, ενώ περίπου σε ηλικία 20 ετών άρχισε να διδάσκεται τα "γραμματικά" από τον ιεροδιάκονο ''Ανανία''<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 201</ref>, εργαζόμενος ταυτοχρόνως ως υποδιδάσκαλος<ref>Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 21</ref>. Μερικά έτη αργότερα εντάχθηκε στην [[Αθωνιάδα σχολή]], την εποχή της μεγάλη άνθισης της σχολής υπό τη διεύθυνση του [[Ευγένιος Βούλγαρης|Ευγενίου Βούλγαρη]]<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 201</ref>. Εν συνεχεία θα εισέλθει στο [[Άγιο Όρος]] και συγκεκριμένα στη ''Μονή Φιλοθέου'', όπου θα παραμείνει για 17 έτη. Ο Άγιος μετά βεβαιότητος τη δεκαετία 1750-1760 παρέμεινε στη μονή, αλλά σύμφωνα με τη δική του μαρτυρία, έκλαιε 17 έτη για τις αμαρτίες του<ref>Χρονικό Περραιβού, Σύντομος Βιογραφία του αοιδίμου Ρήγα Φερραίου του Θετταλού, Αθήνα 1860, σελίς 50.</ref>. Για τα επιπρόσθετα επτά έτη καμία ασφαλής πληροφορία δεν υπάρχει, παρά την αναφορά του Απ. Βακαλόπουλου, ότι ο Άγιος βρισκόταν από 1767 στο Άγιο Όρος<ref>Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 431</ref>,καθώς κάτι τέτοιο δεν το στηρίζει σε πρωτογενείς πηγές. Στο [[Άγιο Όρος]] μάλιστα μας πληροφορεί ο ίδιος ο Κοσμάς, πως διδάχθηκε μεγάλο μέρος της μόρφωσής του αφού εκεί εδιδάχθηκε ''"πολλών λογιών γράμματα,εβραϊκά, τουρκικά, φραγκικά και από όλα τα έθνη"'' ενώ για τη γενικότερη μόρφωσή του μας αναφέρει πως ''"έφθειρα την ζωήν μου εις την σπουδήν σαράντα-πενήντα χρόνους, εγώ εδιάβασα και περί ιερέων και περί ασεβών και περί αθέων και περί αιρετικών, τα βάθη της σοφίας ερεύνησα"''<ref>Χειρόγραφο 29, Φιλοσοφικής Θεσσαλονίκης, σελίς 262</ref>. Έτσι η μόρφωση που τελικά απέκτησε ήταν πολυποίκιλη, αφού και μέσα από το έργο του διακρίνονται ακόμα και φιλοσοφικές επιρροές, παρμένες από το ''Σωκράτη'' και τον ''Όμηρο'', καθώς και επιστημονικές απόψεις των προσωκρατικών φιλοσόφων. Η βάση όμως της μορφώσεως του αναμφιβόλως υπήρξε η εξαιρετική γνώση τόσο της [[Παλαιά Διαθήκη|Παλαιάς]], όσο και της [[Καινή Διαθήκη|Καινής Διαθήκης]].
 
Στοιχειώδη μόρφωση άρχισε να λαμβάνει από παιδική ηλικία δίπλα στον ιεροδιάκονο ''Γεράσιμο Λούτσικα''<ref>Κ. Σάθα, Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλλαμψάντων Ελλήνων 1453-1821, Αθήνα 1868, σελίς 487</ref>, ενώ περίπου σε ηλικία 20 ετών άρχισε να διδάσκεται τα "γραμματικά" από τον ιεροδιάκονο ''Ανανία''<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 201</ref>, εργαζόμενος ταυτοχρόνως ως υποδιδάσκαλος<ref>Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 21</ref>. Μερικά έτη αργότερα εντάχθηκε στην [[Αθωνιάδα σχολή]], την εποχή της μεγάλη άνθισης της σχολής υπό τη διεύθυνση του [[Ευγένιος Βούλγαρης|Ευγενίου Βούλγαρη]]<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 201</ref>. Εν συνεχεία θα εισέλθει στο [[Άγιο Όρος]] και συγκεκριμένα στη ''Μονή Φιλοθέου'', όπου θα παραμείνει για 17 έτη. Ο Άγιος μετά βεβαιότητος τη δεκαετία 1750-1760 παρέμεινε στη μονή, αλλά σύμφωνα με τη δική του μαρτυρία, έκλαιε 17 έτη για τις αμαρτίες του<ref>Χρονικό Περραιβού, Σύντομος Βιογραφία του αοιδίμου Ρήγα Φερραίου του Θετταλού, Αθήνα 1860, σελίς 50.</ref>. Για τα επιπρόσθετα επτά έτη καμία ασφαλής πληροφορία δεν υπάρχει, παρά την αναφορά του Απ. Βακαλόπουλου, ότι ο Άγιος βρισκόταν από 1767 στο Άγιο Όρος<ref>Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 431</ref>,καθώς κάτι τέτοιο δεν το στηρίζει σε πρωτογενείς πηγές. Στο [[Άγιο Όρος]] μάλιστα μας πληροφορεί ο ίδιος ο Κοσμάς, πως διδάχθηκε μεγάλο μέρος της μόρφωσής του αφού εκεί εδιδάχθηκε ''"πολλών λογιών γράμματα,εβραϊκά, τουρκικά, φραγκικά και από όλα τα έθνη"'' ενώ για τη γενικότερη μόρφωσή του μας αναφέρει πως ''"έφθειρα την ζωήν μου εις την σπουδήν σαράντα-πενήντα χρόνους, εγώ εδιάβασα και περί ιερέων και περί ασεβών και περί αθέων και περί αιρετικών, τα βάθη της σοφίας ερεύνησα"''<ref>Χειρόγραφο 29, Φιλοσοφικής Θεσσαλονίκης, σελίς 262</ref>. Έτσι η μόρφωση που τελικά απέκτησε ήταν πολυποίκιλη, αφού και μέσα από το έργο του διακρίνονται ακόμα και φιλοσοφικές επιρροές, παρμένες από το ''Σωκράτη'' και τον ''Όμηρο'', καθώς και επιστημονικές απόψεις των προσωκρατικών φιλοσόφων. Η βάση όμως της μορφώσεως του αναμφιβόλως υπήρξε η εξαιρετική γνώση τόσο της [[Παλαιά Διαθήκη|Παλαιάς]], όσο και της [[Καινή Διαθήκη|Καινής Διαθήκης]].
  
== Οι περιοδείες του==
+
=== Οι περιοδείες του===
  
 
Ο Κοσμάς ο Αιτωλός άφησε το [[Άγιο Όρος]] περίπου στα τέλη της δεκαετίας του 1760 και κινήθηκε προς την ''Κωνσταντινούπολη'' για να πάρει ευλογία από τον [[Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Σεραφείμ Β΄|Πατριάρχη Σεραφείμ Β΄]], ώστε να ξεκινήσει το ιεραποστολικό του έργο. Ο λόγος που τον οδήγησε σε αυτή την απόφαση ήταν κατά δική του ομολογία ο ιεραποστολικός ζήλος διότι όπως έλεγε ''"Σιμά εις τα άλλα ηύρηκα και τούτον τον λόγον όπου λέγει ο Χριστός μας, πως δεν πρέπει κανένας χριστιανός, άνδρας ή γυναίκα, να φροντίζει δια του λόγου του και μόνον πως να σωθή"''<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, σελίς 202</ref>. Η πρώτη περιοδεία του πατρο-Κοσμά διενεργήθηκε στην κεντρική Ελλάδα φτάνοντας ως και το ''Μεσολόγγι'', το ''Αγρίνιο'' και τη ''Ναύπακτο.'' Το 1774 ξαναπήγε στην ''Κωνσταντινούπολη'' ώστε να ξαναπάρει άδεια να κηρύξει στα νησιά του ''Αιγαίου''. Μετά από ένα έτος επέστρεψε στο ''Άγιο Όρος'' όπου μελέτησε για λίγο χρονικό διάστημα και άρχισε την τελευταία του περιοδεία, στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά του Ιονίου. Σε αυτό το σημείο εγείρονται και διαφωνίες για τον αριθμό των περιοδειών. Οι ''Σ. Παπακυριακού''<ref>Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 23, 28, 38</ref> και ''Μ. Γκιόλιας''<ref>Γκιόλιας, Ο Κομάς ο Αιτωλός, σελίς 120, 122</ref> υποστηρίζουν πως ο αριθμός τους είναι τρεις εν αντιθέσει με τον ''Απ. Βακαλόπουλο'' που υποστηρίζει πως είναι τέσσερις<ref>Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 368</ref>. Σύμφωνα με τον Κ.Σαθά<ref>Κ. Σάθα, Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλλαμψάντων Ελλήνων 1453-1821, Αθήνα 1868, σελίς 489</ref>, οι περιοδείες του Αγίου επεκτάθηκαν και στη βόρεια Πελοπόννησο, αλλά σε κάθε περίπτωση η πραγματικότητα είναι πως ουσιαστικά περιόδευσε σε όλη την κεντρική ηπειρωτική Ελλάδα, περνώντας από πολλές πόλεις περισσότερες από μία φορά, με κύριο βάρος στις περιοχές της ηπείρου, διότι έκρινε πως εκεί οι ''Ρωμιοί'' διέτρεχαν τον μεγαλύτερο κίνδυνο τόσο από τους Φράγκους, όσο και από τους Μουσουλμάνους.
 
Ο Κοσμάς ο Αιτωλός άφησε το [[Άγιο Όρος]] περίπου στα τέλη της δεκαετίας του 1760 και κινήθηκε προς την ''Κωνσταντινούπολη'' για να πάρει ευλογία από τον [[Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Σεραφείμ Β΄|Πατριάρχη Σεραφείμ Β΄]], ώστε να ξεκινήσει το ιεραποστολικό του έργο. Ο λόγος που τον οδήγησε σε αυτή την απόφαση ήταν κατά δική του ομολογία ο ιεραποστολικός ζήλος διότι όπως έλεγε ''"Σιμά εις τα άλλα ηύρηκα και τούτον τον λόγον όπου λέγει ο Χριστός μας, πως δεν πρέπει κανένας χριστιανός, άνδρας ή γυναίκα, να φροντίζει δια του λόγου του και μόνον πως να σωθή"''<ref>Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, σελίς 202</ref>. Η πρώτη περιοδεία του πατρο-Κοσμά διενεργήθηκε στην κεντρική Ελλάδα φτάνοντας ως και το ''Μεσολόγγι'', το ''Αγρίνιο'' και τη ''Ναύπακτο.'' Το 1774 ξαναπήγε στην ''Κωνσταντινούπολη'' ώστε να ξαναπάρει άδεια να κηρύξει στα νησιά του ''Αιγαίου''. Μετά από ένα έτος επέστρεψε στο ''Άγιο Όρος'' όπου μελέτησε για λίγο χρονικό διάστημα και άρχισε την τελευταία του περιοδεία, στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά του Ιονίου. Σε αυτό το σημείο εγείρονται και διαφωνίες για τον αριθμό των περιοδειών. Οι ''Σ. Παπακυριακού''<ref>Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 23, 28, 38</ref> και ''Μ. Γκιόλιας''<ref>Γκιόλιας, Ο Κομάς ο Αιτωλός, σελίς 120, 122</ref> υποστηρίζουν πως ο αριθμός τους είναι τρεις εν αντιθέσει με τον ''Απ. Βακαλόπουλο'' που υποστηρίζει πως είναι τέσσερις<ref>Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 368</ref>. Σύμφωνα με τον Κ.Σαθά<ref>Κ. Σάθα, Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλλαμψάντων Ελλήνων 1453-1821, Αθήνα 1868, σελίς 489</ref>, οι περιοδείες του Αγίου επεκτάθηκαν και στη βόρεια Πελοπόννησο, αλλά σε κάθε περίπτωση η πραγματικότητα είναι πως ουσιαστικά περιόδευσε σε όλη την κεντρική ηπειρωτική Ελλάδα, περνώντας από πολλές πόλεις περισσότερες από μία φορά, με κύριο βάρος στις περιοχές της ηπείρου, διότι έκρινε πως εκεί οι ''Ρωμιοί'' διέτρεχαν τον μεγαλύτερο κίνδυνο τόσο από τους Φράγκους, όσο και από τους Μουσουλμάνους.
Γραμμή 10: Γραμμή 11:
 
Οι περιοδείες αυτές δεν γίνεται να εντοπιστούν με χρονική ακρίβεια καθότι φαίνεται πως ο ίδιος δεν είχε κάποιο σταθερό πρόγραμμα, ούτε σε ότι αφορά την παραμονή σε κάποιο μέρος, ούτε σε ότι αφορά την κίνηση σε διάφορες πόλεις, αφού αυτή η κίνηση υπαγορευόταν από τις ανάγκες της εποχής. Αυτή μάλιστα η κίνηση χαρακτηρίστηκε και ως ''"λαβύρινθος"''<ref>Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 368</ref>. Σύμφωνα με χειρόγραφες μαρτυρίες που έχουμε ανακαλύπτουμε πάντως πως το 1774 ο Άγιος Κοσμάς κήρυξε στην ''Καλαμπάκα'', το 1777 στον ''Περίβλεπτο Ιωαννίνων'', όπως και το 1779. Οι περισσότερες πάντως διδαχές του αναμφισβήτητα έγιναν στην ''Ήπειρο''. Σύμφωνα με τους ''Φ. Μιχαλόπουλο''<ref>Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 67-69</ref> και ''Κ.Κώνστα''<ref>Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 109-118</ref>, η επανάσταση των ''Ορολοφικών'' βρήκε θερμό υποστηρικτή τον πατρο-Κοσμά, αλλά τα όποια στοιχεία δεν έχουν αξιόπιστο έρεισμα και μάλλον ανήκουν στην περιοχή του θρύλου<ref>Ιωάννη Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία, Ακρίτας, Αθήνα 2007, σελίς 241</ref>. Σε αντίστοιχη περίπτωση ανακριβής κρίνεται και η πληροφορία για μύηση του Κατσαντώνη το 1777 από τον Άγιο Κοσμά, διότι ο αγωνιστής αυτός ήταν τότε σε νηπιακή ηλικία. Παρολα αυτά σύμφωνα με τον ''Μ. Γκόλια'' ''"το άγραφο πολεμικό δίκαιο των κλεφτών και η παθητική μορφή της διδασκαλίας του Κοσμά δε συμβιβαζόταν ως κοινή στάση ζωής απέναντι στον κατακτητή"''<ref>Μ. Γκόλια, Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και η εποχή του, σελίς 151</ref>.
 
Οι περιοδείες αυτές δεν γίνεται να εντοπιστούν με χρονική ακρίβεια καθότι φαίνεται πως ο ίδιος δεν είχε κάποιο σταθερό πρόγραμμα, ούτε σε ότι αφορά την παραμονή σε κάποιο μέρος, ούτε σε ότι αφορά την κίνηση σε διάφορες πόλεις, αφού αυτή η κίνηση υπαγορευόταν από τις ανάγκες της εποχής. Αυτή μάλιστα η κίνηση χαρακτηρίστηκε και ως ''"λαβύρινθος"''<ref>Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 368</ref>. Σύμφωνα με χειρόγραφες μαρτυρίες που έχουμε ανακαλύπτουμε πάντως πως το 1774 ο Άγιος Κοσμάς κήρυξε στην ''Καλαμπάκα'', το 1777 στον ''Περίβλεπτο Ιωαννίνων'', όπως και το 1779. Οι περισσότερες πάντως διδαχές του αναμφισβήτητα έγιναν στην ''Ήπειρο''. Σύμφωνα με τους ''Φ. Μιχαλόπουλο''<ref>Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 67-69</ref> και ''Κ.Κώνστα''<ref>Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 109-118</ref>, η επανάσταση των ''Ορολοφικών'' βρήκε θερμό υποστηρικτή τον πατρο-Κοσμά, αλλά τα όποια στοιχεία δεν έχουν αξιόπιστο έρεισμα και μάλλον ανήκουν στην περιοχή του θρύλου<ref>Ιωάννη Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία, Ακρίτας, Αθήνα 2007, σελίς 241</ref>. Σε αντίστοιχη περίπτωση ανακριβής κρίνεται και η πληροφορία για μύηση του Κατσαντώνη το 1777 από τον Άγιο Κοσμά, διότι ο αγωνιστής αυτός ήταν τότε σε νηπιακή ηλικία. Παρολα αυτά σύμφωνα με τον ''Μ. Γκόλια'' ''"το άγραφο πολεμικό δίκαιο των κλεφτών και η παθητική μορφή της διδασκαλίας του Κοσμά δε συμβιβαζόταν ως κοινή στάση ζωής απέναντι στον κατακτητή"''<ref>Μ. Γκόλια, Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και η εποχή του, σελίς 151</ref>.
  
==Ο θάνατός του==
+
===Ο θάνατός του===
  
 
==Υποσημειώσεις==
 
==Υποσημειώσεις==

Αναθεώρηση της 12:48, 5 Σεπτεμβρίου 2008

Ο βίος του

Καταγωγή και μόρφωση

Το κατά κόσμον όνομα του Κοσμά του Αιτωλού ήταν Κώνστας, ενώ σχετικά με το επώνυμό του και πότε γεννήθηκε δεν είναι με ακρίβεια γνωστό. Για τον τόπο γεννήσεώς του υπάρχει διχογνωμία, μεταξύ των χωριών Μέγα Δένδρο[1] και Ταξιάρχης[2][3], τα οποία βρίσκονται κοντά στο Θέρμο στην περιοχή της Αιτωλίας. Από τις μαρτυρίες αυτές μάλλον πιο αξιόπιστη πρέπει να θεωρηθεί η πρώτη, αφού ο Νικόδημος ο Αγιορείτης και πιο σύγχρονος του Κοσμά του Αιτωλού είναι και αυτήκοος μάρτυρας κατά δήλωσή του[4]. Ως πιθανότερη ημερομηνία γέννησης δεχόμαστε το έτος 1714, από έμμεση μαρτυρία του Αγίου Νικοδήμου, αφού αναφέρει πως εκοιμήθη σε ηλικία 65 ετών[5], χωρίς να απορρίπτονται και οι απόψεις των Σ. Παπακυριακού[6] και Κ.Σ. Κώνστα[7], που αναφέρουν ως πιθανά έτη το 1700 και 1707 αντίστοιχα.

Στοιχειώδη μόρφωση άρχισε να λαμβάνει από παιδική ηλικία δίπλα στον ιεροδιάκονο Γεράσιμο Λούτσικα[8], ενώ περίπου σε ηλικία 20 ετών άρχισε να διδάσκεται τα "γραμματικά" από τον ιεροδιάκονο Ανανία[9], εργαζόμενος ταυτοχρόνως ως υποδιδάσκαλος[10]. Μερικά έτη αργότερα εντάχθηκε στην Αθωνιάδα σχολή, την εποχή της μεγάλη άνθισης της σχολής υπό τη διεύθυνση του Ευγενίου Βούλγαρη[11]. Εν συνεχεία θα εισέλθει στο Άγιο Όρος και συγκεκριμένα στη Μονή Φιλοθέου, όπου θα παραμείνει για 17 έτη. Ο Άγιος μετά βεβαιότητος τη δεκαετία 1750-1760 παρέμεινε στη μονή, αλλά σύμφωνα με τη δική του μαρτυρία, έκλαιε 17 έτη για τις αμαρτίες του[12]. Για τα επιπρόσθετα επτά έτη καμία ασφαλής πληροφορία δεν υπάρχει, παρά την αναφορά του Απ. Βακαλόπουλου, ότι ο Άγιος βρισκόταν από 1767 στο Άγιο Όρος[13],καθώς κάτι τέτοιο δεν το στηρίζει σε πρωτογενείς πηγές. Στο Άγιο Όρος μάλιστα μας πληροφορεί ο ίδιος ο Κοσμάς, πως διδάχθηκε μεγάλο μέρος της μόρφωσής του αφού εκεί εδιδάχθηκε "πολλών λογιών γράμματα,εβραϊκά, τουρκικά, φραγκικά και από όλα τα έθνη" ενώ για τη γενικότερη μόρφωσή του μας αναφέρει πως "έφθειρα την ζωήν μου εις την σπουδήν σαράντα-πενήντα χρόνους, εγώ εδιάβασα και περί ιερέων και περί ασεβών και περί αθέων και περί αιρετικών, τα βάθη της σοφίας ερεύνησα"[14]. Έτσι η μόρφωση που τελικά απέκτησε ήταν πολυποίκιλη, αφού και μέσα από το έργο του διακρίνονται ακόμα και φιλοσοφικές επιρροές, παρμένες από το Σωκράτη και τον Όμηρο, καθώς και επιστημονικές απόψεις των προσωκρατικών φιλοσόφων. Η βάση όμως της μορφώσεως του αναμφιβόλως υπήρξε η εξαιρετική γνώση τόσο της Παλαιάς, όσο και της Καινής Διαθήκης.

Οι περιοδείες του

Ο Κοσμάς ο Αιτωλός άφησε το Άγιο Όρος περίπου στα τέλη της δεκαετίας του 1760 και κινήθηκε προς την Κωνσταντινούπολη για να πάρει ευλογία από τον Πατριάρχη Σεραφείμ Β΄, ώστε να ξεκινήσει το ιεραποστολικό του έργο. Ο λόγος που τον οδήγησε σε αυτή την απόφαση ήταν κατά δική του ομολογία ο ιεραποστολικός ζήλος διότι όπως έλεγε "Σιμά εις τα άλλα ηύρηκα και τούτον τον λόγον όπου λέγει ο Χριστός μας, πως δεν πρέπει κανένας χριστιανός, άνδρας ή γυναίκα, να φροντίζει δια του λόγου του και μόνον πως να σωθή"[15]. Η πρώτη περιοδεία του πατρο-Κοσμά διενεργήθηκε στην κεντρική Ελλάδα φτάνοντας ως και το Μεσολόγγι, το Αγρίνιο και τη Ναύπακτο. Το 1774 ξαναπήγε στην Κωνσταντινούπολη ώστε να ξαναπάρει άδεια να κηρύξει στα νησιά του Αιγαίου. Μετά από ένα έτος επέστρεψε στο Άγιο Όρος όπου μελέτησε για λίγο χρονικό διάστημα και άρχισε την τελευταία του περιοδεία, στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά του Ιονίου. Σε αυτό το σημείο εγείρονται και διαφωνίες για τον αριθμό των περιοδειών. Οι Σ. Παπακυριακού[16] και Μ. Γκιόλιας[17] υποστηρίζουν πως ο αριθμός τους είναι τρεις εν αντιθέσει με τον Απ. Βακαλόπουλο που υποστηρίζει πως είναι τέσσερις[18]. Σύμφωνα με τον Κ.Σαθά[19], οι περιοδείες του Αγίου επεκτάθηκαν και στη βόρεια Πελοπόννησο, αλλά σε κάθε περίπτωση η πραγματικότητα είναι πως ουσιαστικά περιόδευσε σε όλη την κεντρική ηπειρωτική Ελλάδα, περνώντας από πολλές πόλεις περισσότερες από μία φορά, με κύριο βάρος στις περιοχές της ηπείρου, διότι έκρινε πως εκεί οι Ρωμιοί διέτρεχαν τον μεγαλύτερο κίνδυνο τόσο από τους Φράγκους, όσο και από τους Μουσουλμάνους.

Οι περιοδείες αυτές δεν γίνεται να εντοπιστούν με χρονική ακρίβεια καθότι φαίνεται πως ο ίδιος δεν είχε κάποιο σταθερό πρόγραμμα, ούτε σε ότι αφορά την παραμονή σε κάποιο μέρος, ούτε σε ότι αφορά την κίνηση σε διάφορες πόλεις, αφού αυτή η κίνηση υπαγορευόταν από τις ανάγκες της εποχής. Αυτή μάλιστα η κίνηση χαρακτηρίστηκε και ως "λαβύρινθος"[20]. Σύμφωνα με χειρόγραφες μαρτυρίες που έχουμε ανακαλύπτουμε πάντως πως το 1774 ο Άγιος Κοσμάς κήρυξε στην Καλαμπάκα, το 1777 στον Περίβλεπτο Ιωαννίνων, όπως και το 1779. Οι περισσότερες πάντως διδαχές του αναμφισβήτητα έγιναν στην Ήπειρο. Σύμφωνα με τους Φ. Μιχαλόπουλο[21] και Κ.Κώνστα[22], η επανάσταση των Ορολοφικών βρήκε θερμό υποστηρικτή τον πατρο-Κοσμά, αλλά τα όποια στοιχεία δεν έχουν αξιόπιστο έρεισμα και μάλλον ανήκουν στην περιοχή του θρύλου[23]. Σε αντίστοιχη περίπτωση ανακριβής κρίνεται και η πληροφορία για μύηση του Κατσαντώνη το 1777 από τον Άγιο Κοσμά, διότι ο αγωνιστής αυτός ήταν τότε σε νηπιακή ηλικία. Παρολα αυτά σύμφωνα με τον Μ. Γκόλια "το άγραφο πολεμικό δίκαιο των κλεφτών και η παθητική μορφή της διδασκαλίας του Κοσμά δε συμβιβαζόταν ως κοινή στάση ζωής απέναντι στον κατακτητή"[24].

Ο θάνατός του

Υποσημειώσεις

  1. Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 201
  2. Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 15
  3. Φάνη Μιχαλόπουλου, Κοσμάς ο Αιτωλός, Αθήνα 1940, σελίς 29
  4. Ιωάννη Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία, Ακρίτας, Αθήνα 2007, σελίς 230
  5. Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 202
  6. Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 16-17
  7. Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, Αθήνα 1973, σελίς 37
  8. Κ. Σάθα, Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλλαμψάντων Ελλήνων 1453-1821, Αθήνα 1868, σελίς 487
  9. Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 201
  10. Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 21
  11. Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ, Αθήνα 1961, σελίς 201
  12. Χρονικό Περραιβού, Σύντομος Βιογραφία του αοιδίμου Ρήγα Φερραίου του Θετταλού, Αθήνα 1860, σελίς 50.
  13. Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 431
  14. Χειρόγραφο 29, Φιλοσοφικής Θεσσαλονίκης, σελίς 262
  15. Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, σελίς 202
  16. Σ. Παπακυριακού, Συμβολή εις τον βίον του Κοσμά του Αιτωλού, Αθήνα 1965, σελίς 23, 28, 38
  17. Γκιόλιας, Ο Κομάς ο Αιτωλός, σελίς 120, 122
  18. Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 368
  19. Κ. Σάθα, Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλλαμψάντων Ελλήνων 1453-1821, Αθήνα 1868, σελίς 489
  20. Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 368
  21. Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 67-69
  22. Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 109-118
  23. Ιωάννη Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία, Ακρίτας, Αθήνα 2007, σελίς 241
  24. Μ. Γκόλια, Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και η εποχή του, σελίς 151

Πηγές

  • Ιωάννη Μενούνου, «Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία», Εκδόσεις Ακρίτας, Αθήνα 2007.