Ιωάννης ΙΑ΄ (Βέκκος) Κωνσταντινουπόλεως

Ο Ιωάννης Βέκκος υπήρξε μια από τις ποιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του 13ου αιώνα, Πατριάρχης Κωνσταντινοπόλεως (1275-1283) και ηγέτης των Ενωτικών.

Βίος

Γεννήθηκε στη Νίκαια της Βιθυνίας μεταξύ 1230-1240. Αναφέρεται για πρώτη φορά το 1263 ως Χαρτοφύλαξ της Αγίας Σοφίας, αξίωμα που κράτησε για 12 χρόνια (1263-1275). Φημιζόταν ιδιαίτερα για την μόρφωση και την ευγλωττία του. Ως Χαρτοφύλαξ μετείχε σε δύο πρεσβείες του Αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄, την πρώτη φορά το 1268 στην αυλή του βασιλιά των Σέρβων Στεφάνου Ούρος Α΄ και τη δεύτερη το 1270 στο Γάλλο Βασιλιά Λουδοβίκο ΙΑ΄ στην Τυνησία. Όταν ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος δημοσιοποίησε την πρόθεσή του να προχωρήσει στην Ένωση των Εκκλησιών και να υποτάξει την Ελληνική-Ορθόδοξη Εκκλησία στην εξουσία του Πάπα ο Βέκκος αντέδρασε έντονα, με αποτέλεσμα να φυλακιστεί γύρα στα 1273. στη φυλακή, κατόπιν εντολής του αυτοκράτορα άρχισαν να του δίδονται, ως υλικό μελέτης, επιλεγμένα αποσπάσματα από έργα Λατίνων Πατέρων. Χάρη σ’ αυτήν την πρακτική γρήγορα ο Ιωάννης Βέκκος πείστηκε ότι τα προβλήματα με τους Λατίνους οφείλονται στη γλωσσική διαφορά, με αποτέλεσμα να στραφεί προς τη φιλενωτική παράταξη. Μετά τη σύγκρουση του Πατριάρχη Ιωσήφ με τον αυτοκράτορα, αυτός αποφάσισε να τοποθετήσει στον Πατριαρχικό θρόνο τον Ιωάννη, που τώρα ήταν ο ουσιαστικός ηγέτης των Ενωτικών. Αν και ο Ιωάννης ήταν πιστός οπαδός της Ένωσης, αντιδρούσε με τις βίαιες μεθόδους του αυτοκράτορα, με αποτέλεσμα το Μάρτιο του 1279 να παραιτηθεί, τελικά όμως, λίγους μήνες αργότερα (Αύγουστο του 1279) πείστηκε να επιστρέψει στη θέση του. Μεταξύ άλλων του αποδίδεται η ευθύνη για μια επιδρομή στο Άγιο Όρος και την μαρτυρική θανάτωση πολλών μοναχών αντιτιθέμενων προς την πολιτική του. Πράγμα όμως που δεν επιβεβαιώνεται άμεσα.

Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου, ο γιός του Ανδρόνικος ανάγκασε τον Ιωάννη σε παραίτηση. Στις 26 Δεκεμβρίου 1282 καθαιρέθηκε από Πατριάρχης και μια Σύνοδος, τον Ιανουάριο του 1283 τον καταδίκασε ως αιρετικό και τον εξόρισε στην Προύσα. Νέα Σύνοδος, που συνεκλήθη στο παλάτι των Βλαχερνών το 1285 επανέλαβε την καταδίκη του και διέταξε την φυλάκισή του, μαζί με τους Κωνσταντίνο Μλιτηνιώτη και Γεώργιο Μετοχίτη στο φρούριο του Αγίου Γεωργίου, στον κόλπο της Νικομηδείας. Πέθανε φυλακισμένος σ’ αυτό το φρούριο το Μάρτιο του 1297.

Συγγραφικό έργο-Θεολογία

Ο Ιωάννης Βέκκος συνέταξε πλήθος θεολογικών έργων, ελάχιστα από τα οποία έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα. Σημαντικότερα είναι μια σειρά από πραγματείες με θέμα την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος, στις οποίες επιχειρεί να ανασκευάσει τη διδασκαλία του Φωτίου και των λοιπών Ανατολικών Θεολόγων, εναντίον της προσθήκης του filioque. Ο Βέκκος προσπαθεί να δικαιώσει με κάθε τρόπο της Δυτική-Λατινική Θεολογία, με αποτέλεσμα να αποξενωθεί από την Ανατολική. Σώζονται επίσης ομολογίες πίστεως και άλλες επιστολές προς τον Πάπα Γρηγόριο Ι΄, στις οποίες φαίνεται η τάση πλήρους υποδούλωσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον Πάπα. Αναφέρονται επίσης σημειώσεις του σε διάφορα βιβλία και η διαθήκη του, με την οποία φαίνεται ότι έμεινε μέχρι τέλους πιστός στην ιδέα της Ένωσης.

Βιβλιογραφία

• Alice-Mary Talbot, "John XI Bekkos", The Oxford Dictionary of Byzantium, ed. Alexander P. Kazhdan, Oxford University Press, 1991.
• "Ιωάννης ο ΙΑ', ο Βέκκος", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 7, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1965, στ. 25-26.