Βασιλειδιανισμός
Ο Βασιλειδιανισμός κατατάσσεται μεταξύ των κινημάτων του γνωστικισμού. Ιδρυτής του υπήρξε ο Βασιλείδης που έδρασε κυρίως κατά τον 2ο αιώνα. Υπήρξε επίσης ένα δυναμικό γνωστικό κίνημα που ανεπτύχθει ιδιαιτέρως στην Αλεξάνδρεια και είχε πιστούς ακόλουθους παρά το δυσνόητο της διδασκαλίας του.
Περιεχόμενα
Ο Ιδρυτής του
Ο ιδρυτής βασιλειδιανισμού ήταν ο Βασιλείδης, ο οποίος ίδρυσε τον χριστιανικό Γνωστικισμό στην Αλεξανδρινή του εκδοχή[1]. Η καταγωγή του ήταν Συριακή, ενώ κατά τον Επιφάνειο ήταν συμμαθητής του Σατορνείλου υπό την διδασκαλία του Μενάνδρου στην Αντιόχεια. Τις απόψεις του άρχισε να τις κηρύττει οταν μετέβη στην Αλεξάνδρεια, την εποχή που Αυτοκράτορας ήταν ο Αδριανός, αλλά συνέχισε και επί Αντωνίνου. Ο ίδιος παρουσίαζε τον εαυτό του ως μαθητή του Αποστόλου Ματθία και του ερμηνευτή Πέτρου του Γλαυκία και θεωρούσε μαθητή του τον Βαρκαββά και Βαρκώφ και άλλους «ανύπρκτους τινά»[2]. Η διδασκαλία του μάλιστα δεν χαρακτηρίζεται αμιγώς γνωστική , αν και εντάσσεται σε αυτήν την κατηγορία, καθώς εισήγαγε πολλές καινοτομίες, που συνέβαλλαν στη διαχρονική παγίωση του ύστερου γνωστικού συστήματος. Αρχικά έγραψε 24 «Εξηγητικά» βιβλία[3] πάνω στο Ευαγγέλιο, ενώ οι αναφορές του Ωριγένη[4] περί συγγραφής και Ευαγγελίου σήμερα κρίνονται αναξιόπιστες και αποδίδονται σε σύγχηση από το αντίστοιχο Ουαλεντινιανό Ευαγγέλιο.
Η διδασκαλία
Σήμερα γνωρίζουμε δύο τύπους βασιλειδιανισμού και αποκλίνουν αρκετά. Ο ένας θεωρείται δυαλιστικός ενώ ο άλλος πανθεϊστικός. Το να εξάγουμε σαφή συμπεράσματα για το ποιά ήταν η ακριβής θεολογία του Βασιλείδη οπωσδήποτε αποβαίνει δύσκολο καθότι αφενώς δε διασώζονται τα εξηγητικά πάνω στο ευαγγέλιο που συνέγραψε, αφετέρου η κύρια άποψη που σχηματίζεται για τη θεολογία του, προκύπτει από δύο πηγές[5], που αποκλίνουν όπως προαναφέραμε, λόγω οτι πιθανώς η μία από τις δύο απόψεις αποτελεί εξέλιξη της θεολογίας του βασιλειδιανισμού. Κατα γενική ομολογία όμως μέσα απο τη διδασκαλία γίνονται εμφανείς οι Αριστοτελικές επιδράσεις όπως αναφέρει ο Ιππόλυτος[6]. Ο Θεός κατά τον Βασιλείδη βρίσκεται στα «επέκειντα» του ουρανού και είναι «άρρητος»[7].
Δυαλισμός
Απο τον αγαθό Θεό προήλθε κατ'απορροή η πρώτη ογδοάδα αιώνων. Από τον πρώτο αιώνα (Νουν), προκύπτει ο Λόγος από τον οποίο απορρέει η «Φρόνησις» και εξ αυτής οι Σοφία και η Δύναμις. Από αυτές προέρχονται οι δυνάμεις, οι αρχές, οι αγγέλοι, ενώ εξ αυτών απορρεόυν κατ'αναδίπλωση οι 365 ουρανοί (ημέρες του χρόνου). Ο κατώτερος Ουρανός, είναι αυτός ο οποίος ζούμε και ανήκει στο Θεό του Ιουδαϊσμού, που βρίσκεται προς ρήξη με τους αγγέλους ή τις θεότητες, διότι ήθελε να πατάξει τα έθνη στην εξουσία των Ιουδαίων, με αποτέλσεμα να αντιδράσουν οι υπόλοιποι αιώνες και να προκληθεί σύγχηση στο σύμπαν. Αυτός μάλιστα κατά το δυαλιστικό σύστημα του βασιλειδιανισμού είναι και ο λόγος για τον οποίο όλα τα έθνη συσπειρώνονται, εναντίον των Ιουδαίων. Ο δημιουργός Θεός ήρθε σε ρήξη με τον άρρητο Θεό που αγνοούσε την ύπαρξη του. Έτσι για τη λύτρωση του ανθρώπου κατήλθε στη κόσμο ο «πρωτότοκος Νους» υιός του αρρήτου Θεού ως Χριστός. Αυτός δε, εγκατείκησε εις τον σώμα του Ιησού κατά το βάπτισμα, ενώ στο Σταυρό σταυρώθηκε ο Σίμων ο Κηρυναίος, που είχε πάρει τη μορφή του Χριστού, και όχι ο Χριστός. Ισχυριζόταν δηλαδή πως η παρουσία του Χριστού δεν ήταν πραγματική, αλλά είχε φαινομενικό χαρακτήρα, όπως και το πάθος του. Αφού ο υιός επέστρεψε στον Πατέρα ελευθέρωσε όσους αναγνώρισαν το μυστήριο, ενώ τους υπολοίπους τους άφησε στην εξουσία των δυνάμεων αυτού του κόσμου. Ο Βασιλείδης επίσης κήρρυτε την ανυπαρξία της αμαρτίας και της αναστάσεως του σώματος.
Πανθεϊσμός
Σύμφωνα με την άλλη εκδοχή της διδασκαλίας του Βασιλείδη η λύτρωση συνίστατο στην απελευθέρωση μόνο των φωτεινών μερών τα οποία είχε αποσπάσει το σκότος απο τον κόσμο του φωτός[8]. Αυτή η εκδοχή πιθανώς είναι μεταγενέστεργη και αποτελεί την κυριότερη μεταβολή της διδασκαλίας του Βασιλειδιανισμού. Στην αρχή υπήρχε ο κατώτερος ουρανός[9] και απο το σπέρμα-κόσμο εκδιπλώθηκαν 3 ουρανοί καθένας από τους οποίους είχε δικό του Θεό και καθείς εξ αυτών είχε δικό του υιό. Στον τελευταίο κόσμο ενυπάρχει μια «'υπολειπόμενη υιότης» η οποία τείνει προς ανώτερη λεπτομερή υιότητα[10]. H λυτρωτική αιτία της καθόδου παραμένει η ίδια μόνο που σε αυτή ο Ιησούς αληθώς πέθανε στο σταυρό, αλλά μόνο το σωματικό μέρος.[11]. Σε αυτή την περίπτωση η λύτρωση ταυτίζεται προς την ιδέα της αποκαταστάεως των πάντων.
Αποδοχή και συνέχεια
Παρά το δυσνόητο της διδασκαλίας του, ο Βασιλειδιανισμός βρήκε ιδιαίτερη ανταπόκριση στην περιοχή της Αλεξάνδρειας. Εξαιτίας όμως του προαναφερθέντος λόγου, αλλά και της σιγής που επικρατούσε ανάμεσα στους ακολούθους του γνωστικού αυτού συστήματος, παρερμηνεύτηκε και σε πολλά σημεία. Η επιστημονική κοινότητα διχάζεται ακόμα και σήμερα για το ποιά ήταν η ακριβής θεολογική πρόταση του Βασιλείδη. Σε κάθε περίπτωση ομως ο Βασιλείδης, κατάφερε να δώσει μια φιλοσοφική ερμηνεία της ανώτερης δυνάμεως και της υπάρξεως του κόσμου[12].
Ο γιός του Βσιλείδη Ισίδωρος ήταν ο άμεσος συνεχιστής του έργου του, ενώ πρέπει να αναφερθεί πως κάθε 6 με 10 Ιανουαρίου τελείτο η εορτή της Θεοφάνειας του Χριστού και η εγκατοίκηση του στο σώμα του Ιησού.
Παρατηρήσεις
- ↑ Κωνσταντίνου Β.Σκουτέρη,«Ιστορία των Δογμάτων»,σελίς 305
- ↑ Ευσεβίου, Εκκλ.Ισοτρία, 4,7,7
- ↑ Ευσεβίου, Εκκλ.Ιστορία, 4,7,7
- ↑ Εις Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον, 1
- ↑ Ειρηναίος «Έλεγχος», Ιππόλυτος «Φιλοσοφούμενα»
- ↑ (Έλεγχος 7, 14)
- ↑ (Ιππολύτου Έλεγχος ,7,21) «ουδέν ην, ουκ ύλην, ουκ ουσία, ουκ ανούσιον, ουκ απλούν, ούκ σύνθετον, ούκ ανόητον, ουκ ονομαζομένον ή διαισθήσεως λαμβανομένων ή νοητών πραγμάτων αλλ ούτω και έτι λεπτομερέστερον πάντων απλώς περιγεγραμμένων, ο ούκ ων Θεός»
- ↑ (Acta Archelai, 67)
- ↑ (Έλεγχος 7,21) «σπέρμα κόσμου, το δε σπέρμα τπου κόσμου πάντα είχεν εν εαυτώ, ως ο του σινάπεως κόκκος...καθάπερωον όρνοθος ευποικίλου τινόςκαι πολυχρωμότατου, οιονεί του ταώνοςή άλλου τινός
- ↑ (Ιππολύτου, Έλεγχος 7,21-25)
- ↑ (Ιππολύτου, Έλεγχος 7,27)
- ↑ Κωνσταντίνος Σκουτέρης, «Ιστορία Δογμάτων», σελίς 308
Βιβλιογραφία
- «Εκκλησιαστική Ιστορία», Τόμος Α΄, Βλασίου Φειδά, Εκδόσεις Διήγηση, Αθήνα, 2002
- «Ιστορία Δογμάτων», Τόμος Α΄, Κωνσταντίνου Β. Σκουτέρη, Αθήνα, 1998.
