Με το όρο [[Λειτουργική]] αναφερόμαστε στο μάθημα και κλάδο της θεολογικής επιστήμης, ο οποίος αφορά κυρίως στη θεωρία της λατρείας και στη μελέτη των διαφόρων πτυχών της χριστιανικής λειτουργικής παράδοσης<ref>"Λειτουργική", εγκυκλοπαίδεια ''Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα'', τόμ. 38, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005.</ref>.
Καθώς η έξοδος της Εκκλησίας από τις [[κατακόμβες]] και η επικράτηση του χριστιανισμού στο πολιτικο-κοινωνικό πλαίσιο του ελληνορωμαϊκού κόσμου έγινε πραγματικότητα, εμφανίστηκαν νέες προοπτικές, εκτός άλλων, στον τρόπο βιώσεως του περιεχομένου της αποστολικής παραδόσεως. Οι αρχές της ανεξιθρησκείας και της θρησκευτικής ελευθερίας εμπεριείχαν την ελευθερία της λατρείας, η οποία αποκλειόταν κατά τους τρείς πρώτους αιώνες, και οι νέες αυτές συνθήκες ευνόησαν τόσο την πυκνότητα των εβδομαδιαίων ευχαριστιακών συνάξεων, όσο και τον εμπλουτισμό του σταθερού πυρήνα της θείας λειτουργίας με νέα στοιχεία<ref>Φειδάς Ιω. Βλάσιος, ''Εκκλησιαστική Ιστορία - Απ' αρχής μέχρι την Εικονομαχία'', τόμ. Α', 3η έκδ., Αθήνα 2002, σελ. 900.</ref>.
==Αντικείμενο==
==Πηγές==
==Λειτουργικά βιβλία<ref>Δημ. Μωραΐτης, "Λειτουργικά βιβλία", ''ΘΗΕ''), τόμ. 8, ό.π., στ. 195 / "Λειτουργικά βιβλία", Στύλιος Κ. Ευθύμιος, ''Μικρό Χριστιανικό Λεξικό'' (Α' ανατύπωση της 2ης έκδ.), Αποστολική Διακονία, 1998, σελ. 122 / "Λειτουργικά βιβλία", εγκυκλοπαίδεια ''Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα'', τόμ. 38, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005 / "Λειτουργικά βιβλία", Ζαχαρόπουλος Νίκος, 'Επίτομο Ιστορικό-Θεολογικό Λεξικό', University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 249.</ref>==
''Λειτουργικά'' ονομάζονται τα βιβλία που χρησιμοποιούνται για την τέλεση των διαφόρων ιερών ακολουθιών της Εκκλησίας και τα οποία περιέχουν βιβλικά, υμνολογικά και προσευχητικά κείμενα (αναγνώσματα, τροπάρια και ευχές.
Ιστορικά, η αρχή των ''Λειτουργικών βιβλίων'' βρίσκεται ήδη στους πρώτους αιώνες της Εκκλησίας, οπότε έγινε αισθητή η ανάγκη (και για χρήση των ίδιων των λειτουργών) της καταγραφής των ευχών, όπως παρατηρούμε στη [[Διδαχή των Αποστόλων]], κεφ. 9-10 (τέλη του 1ου ή αρχές του 2ου αιώνα), στην επιστολή του [[Κλήμης Ρώμης|Κλήμεντα Ρώμης]] ''προς Κορινθίους'', κεφ. 59-61 (τέλη 1ου αιώνα μ.Χ.) και σε μεγαλύτερη έκταση στο ''ευχολόγιο του Σεραπίωνα'' (3ος αιώνας) και κυρίως στις [[Αποστολικές διαταγές]], βιβλία Ζ΄ και Η΄ (αρχές 5ου αιώνα). Κατά το Μεσαίωνα ο αριθμός των ευχολογίων αυξήθηκε και προέκυψαν επιπλέον λειτουργικά βιβλία σε συνάρτηση με την άνθηση της [[Υμνολογία|υμνολογίας]] και προς την κατεύθυνση ενός σταθερότερου καθορισμού των διαφόρων λειτουργικών πράξεων και ακολουθιών, οι οποίες απέκτησαν καθολική ισχύ μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας.
Τα λειτουργικά βιβλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας που βρίσκονται σήμερα σε χρήση είναι:
:*Το ''Ευαγγέλιο'' (το οποίο περιέχει περικοπές από τους τέσσερεις ευαγγελιστές [[Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον|Ματθαίο]], [[Κατά Μάρκον Ευαγγέλιον|Μάρκο]], [[Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον|Λουκά]] και [[Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον|Ιωάννη]]).
:*Ο ''Απόστολος'' (που περιέχει περικοπές από τις [[Πράξεις των Αποστόλων]] και από τις Επιστολές τους).
:*Το ''Αρχιερατικό'' (το οποίο περιέχει τα μυστήρια και τις τελετές που τελούνται από [[Αρχιερές|Αρχιερέα]]).
:*Το ''Ιερατικό'' (που περιέχει τις ακολουθίες που επιτελούνται από τους [[Ιερέας|Ιερείς]] και τους [[Διάκονος|Διακόνους]]<ref>''ΘΗΕ'', 6, στ. 772.</ref>).
:*Το μικρό ''Ευχολόγιο'' (που περιέχει τη διάταξη και τις ευχές του [[Εσπερινός|Εσπερινού]], του [[Όρθρος|Όρθρου]], του [[Απόδειπνο|Αποδείπνου]], του μεγάλου και μικρού [[Αγιασμός|Αγιασμού]], τις Ακολουθίες των άλλων μυστηρίων και άλλες ευχές για διάφορες περιστάσεις).
:*Το μέγα ''Ευχολόγιο'' (που περιέχει τις θείες λειτουργίες).
:*Το ''Τριώδιο'' (που περιέχει τις ακολουθίες από την ''Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου'' μέχρι το [[Μεγάλη Εβδομάδα|Μεγάλο Σάββατο]]. Ονομάζεται έτσι επειδή οι [[Κανόνας|κανόνες]] του αποτελούνται συνήθως από τρεις [[Ωδή|ωδές]] και όχι από εννέα όπως επικράτησε μεταγενέστερα).
:*Το ''Πεντηκοστάριο'' (το οποίο περιέχει τις ακολουθίες των κινητών εορτών από την Κυριακή του [[Πάσχα]] μέχρι την [[Πεντηκοστή]] και τη μετά από αυτήν [[Κυριακή των Αγίων Πάντων]]).
:*Τα ''Μηναία'' (δώδεκα, ένα για κάθε μήνα, τα οποία περιέχουν όλα όσα ψάλλονται στις εορτές των αγίων που γιορτάζουν κάθε ημέρα, καθώς και το τυπικό και το [[Συναξάρι|Συναξάρια]] των ακίνητων εορτών όλου του έτους). *Το ''Ωρολόγιο'' (το οποίο περιέχει την [[ακολουθία των Ωρών]], του Εσπερινού, του Όρθρου, του Αποδείπνου, τους Χαιρετισμούς της [[Θεοτόκος|Θεοτόκου]], [[Απολυτίκιο|απολυτίκια]] και [[Κοντάκιο|κοντάκια]] των [[Άγιος|αγίων]] κ.ά.).
:*Το ''Τυπικό'' (που περιέχει την τάξη η οποία πρέπει να ακολουθείται κάθε ημέρα και εορτή καθ' όλο το έτος).
:*Η ''Σύνοψη'' (μικρού σχήματος βιβλίο που απευθύνεται κυρίως στους πιστούς, οι οποίοι μπορούν να παρακολουθούν και να κατανοούν καλύτερα τις ακολουθίες<ref>''ΘΗΕ'', 11, στ. 585.</ref>).
:*Ο ''Συνέκδημος'' (μοιάζει με τη ''Σύνοψη'' αλλά είναι πληρέστερος σε περιεχόμενο<ref>''ΘΗΕ'', 11, στ. 586.</ref>).
:*Το ''Ψαλτήριο'' (που περιλαμβάνει όλους τους [[Ψαλμοί|Ψαλμούς]] της [[Παλαιά Διαθήκη|Παλαιάς Διαθήκης]] καθώς και τις λεγόμενες εννέα [[Ωδή|ωδές]]).
:*Η ''Παρακλητική'' ή ''Οκτώηχος'' (η οποία είναι έργο του [[Ιωάννης ο Δαμασκηνός|αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού]] και περιέχει τα τροπάρια της κάθε εβδομάδας, που ψάλλονται σύμφωνα με τους οκτώ ήχους της [[Βυζαντινή μουσική|βυζαντινής μουσικής]]),
:*Το ''Ειρμολόγιο'' (που περιέχει τους [[Ειρμός|Ειρμούς]] του έτους οι οποίοι ψάλλονται κάθε ημέρα και εορτή, σύμφωνα με τους οκτώ ήχους της [[Βυζαντινή μουσική|βυζαντινής μουσικής]]).
==Υποσημειώσεις==
